BORSA İSTANBUL’DA FİYAT HAREKETLERİNİN İSTATİSTİKSEL VE YAPISAL SÜRDÜREBİLİRLİĞİ: BİR FİNANSAL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ENDEKSİ ÖNERİSİ

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 27, 19 - 42, 30.06.2025

Mehmet Kuzu

https://doi.org/10.58635/ufuksbedergi.1687888

Öz

Bu araştırmanın amacı, BIST-100 endeksinin istatistiksel ve yapısal düzeyde finansal sürdürülebilirliğini ölçen sürdürülebilirlik endeks formülleri önermek, bunları hesaplamak ve sonuçları analiz etmektir. Bu bağlamda araştırmanın literatüre en önemli katkısı; çevresel faktörlerden ziyade, finansal sürdürülebilirliği istatistiksel ve yapısal bir zeminde inceleyen özgün sürdürülebilirlik endeksleri hesaplama çerçeveleri önermesidir. İstatistiksel çerçevede finansal sürdürülebilirlik endeksi faktörleri; BIST-100 zaman serisi trend, döngüsellik ve volatilite yapıları değişkenleridir. Yapısal düzeyde finansal sürdürülebilirlik endeksi faktörleri; CDS, enflasyon, döviz kuru ve faiz oranı değişkenleridir. İstatistiksel anlamda finansal sürdürülebilirlik yapısal sürdürülebilirliğe bölünerek finansal sürdürülebilirliğin makro ekonomik faktörlere bağımlılığı ölçülmüştür. Araştırmanın yöntemleri, Hodrick - Prescott (HP) filtresi ve önemli bileşenler analizidir. Python programında çalıştırılan HP filtresi ile BIST-100 endeksi zaman serisi içinden trend ve döngüsellik bileşenleri ayrıştırılmıştır. Excel hesaplaması ile BIST-100 için volatilite serisi de elde edilmiştir. E - Views v.12 paket programı yardımıyla, uygulanan önemli bileşenler analizi yöntemiyle BIST-100 endeksinin hedef değişken olduğu modeller vasıtasıyla endekslerde yer alacak faktörlerin ağırlıkları saptanmıştır. Finansal sürdürülebilirlik endeksi sonuçları; 2020’lere kadar yatay ve durağan bir sürdürülebilirlik dinamiğini işaret etmektedir. 2020 sonrası volatil bir şekilde sürdürülebilirlik artmıştır. BIST-100’ün yapısal ve finansal sürdürülebilirliği, makroekonomik kırılganlık dönemlerinde düşerken, 2020 sonrası enflasyon kaynaklı yatırım yönelimiyle yeniden artış göstermiş ve büyük ölçüde makro koşullara bağlı kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

İstatistiksel Finansal Sürdürülebilirlik , Yapısal Finansal Sürdürülebilirlik , Borsa İstanbul , HP Filtresi , Önemli Bileşenler Analizi

STATISTICAL AND STRUCTURAL SUSTAINABILITY OF PRICE MOVEMENTS IN STOCK EXCHANGE ISTANBUL (BORSA ISTANBUL): A PROPOSAL FOR A FINANCIAL SUSTAINABILITY INDEX

Öz

This research aim is to develop, compute, and examine mathematical-statistical and structural sustainability criteria to assess the financial sustainability of the BIST-100 index. The principal contribution of the study to literature is the development of novel sustainability indices that evaluate financial sustainability via mathematical and structural components rather than environmental factors. The financial sustainability index evaluates trends, cyclicality, and volatility patterns and structures. The structural sustainability index influences credit default swaps, inflation, exchange, and interest rates. Divide the two indices to ascertain the correlation between financial and structural sustainability. The research employs the Hodrick-Prescott (HP) filter and principal component analysis. The HP filter in Python distinguishes between trend and cyclical components of the BIST-100 index time series data. Excel calculations produced a set of volatility data. The principal components analysis method using E-views v.12 software computed the factor weights for the indices. The financial sustainability index indicates a stable sustainability trend into the 2020s. Sustainability has grown more fragile since 2020. The BIST-100 saw a decline in structural financial sustainability under macroeconomic fragility. It increased again due to inflation-induced investment post-2020 and fluctuated based on macroeconomic conditions.

Anahtar Kelimeler

Statistical Financial Sustainability , Structural Financial Sustainability , Borsa Istanbul , HP Filter , Principal Component Analysis

Kaynakça

• Acar, M., & Temiz, H. (2018). Sürdürülebilirlik endeksinde işlem gören firmaların finansal performansı: Olay çalışması örneği. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 1971–1987. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.441200
• Akdoğan, M. U. (2024). Sürdürülebilirlik bilgilerinin raporlanmasında kullanılan raporlama çerçevelerine toplu bakış ve tek raporlama çerçevesine duyulan ihtiyaç - Güncel gelişmeler. Muhasebe ve Denetime Bakış, 24(72), 217–238. https://doi.org/10.55322/mdbakis.1448567
• Alhadhrami, A., & Nobanee, H. (2019). Sustainability practices and sustainable financial growth. SSRN. https://doi.org/10.2139/ssrn.3472413
• Aytekin, S., & Erol, A. F. (2018). Finansal performans kurumsal sürdürülebilirlik performansının temel belirleyicisi midir? BIST sürdürülebilirlik endeksinde ARAS yöntemi ile bir uygulama. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 869–886. https://doi.org/ 10.18092/ulikidince.435519
• Beck, T., Demirgüç-Kunt, A., & Levine, R. (2000). A new database on financial development and structure. World Bank Economic Review, 14(3), 597–605.
• Bollerslev, T. (1987). A Conditionally Heteroskedastic Time Series Model for Speculative Prices and Rates of Return. The Review of Economics and Statistics, 69(3), 542–547. https://doi.org/10.2307/1925546
• Can, İ., & Bakoğlu, R. (2021). Finansal sürdürülebilirliğin değerlendirilmesine yönelik bir model önerisi. Istanbul Management Journal, 91, 87–107. https://doi.org/10.26650/imj.2021.91.004
• Canikli, S. (2022). Sürdürülebilir finans mekanizmaları, araçları ve sürdürülebilir kalkınma ilişkisi. Akdeniz İİBF Dergisi, 22(1), 26–39. https://doi.org/10.252 94/auiibfd.903364
• De Matteis, F., & Preite, D. (2018). Sustainability management and local governments: A proposal to define the role of financial sustainability. In M. Rodríguez Bolívar & M. López Subires (Eds.), Financial sustainability and intergenerational equity in local governments (pp. 31-57). IGI Global. https://doi.org/10.4018/978-1-5225-3713-7.ch00 2
• Dollery, B., & Grant, B. (2011). Financial sustainability and financial viability in Australian local government. Public Finance and Management, 11(1), 28–47. (Republished in 2024). https://doi.org/10.1177/152397211101100102
• Durak Uşar, D., Soytaş, M. A., Denizel, M., & Ersoy, İ. (2017). Sürdürülebilirlik yatırımlarının finansal performansa etkisi: Türkiye örneği. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 15(2), 140–162. https://doi.org/10.11611/yead.316847
• Duranay, S., & Göçmen Yağcılar, G. (2024). Finansal sürdürülebilirlik kapsamında Türkiye’de sosyal sorumlu yatırımcı profili. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 112–140. https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1278346
• Düzer, M. (2021). Kurumsal yönetim, kurumsal sürdürülebilirlik ve finansal performans: BIST’te bir inceleme. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 17, 35–51. https://doi.org/10.17130/ijmeb.834409
• Eccles, R. G., Ioannou, I., & Serafeim, G. (2014). The impact of corporate sustainability on organizational processes and performance. Management Science, 60(11), 2835–2857. https://doi.org/10.1287/mnsc.2014.1984
• Elitaş, C. (2025). İşletmelerde finansal sürdürülebilirliği hesaplama. Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, 74, 81–100. https://doi.org/10.55322/mdbakis.1470070
• Emir, S., & Kıymık, H. (2021). Sürdürülebilirlik düzeyinin finansal performans üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi: Borsa İstanbul’da bir araştırma. Journal of Accounting and Taxation Studies, 14(1), 101–128. https://doi.org/10.29067/muvu.718278
• Engle, R. F. (1982). Autoregressive Conditional Heteroskedasticity with Estimates of the Variance of UK Inflation. Econometrica, 50(4), 987–1007.
• Fama, E. F. (1970). Efficient Capital Markets: A Review of Theory and Empirical Work. Journal of Finance, 25(2), 383–417. https://doi.org/10.2307/2325486
• FTSE Russell. (2023). FTSE4Good Index Series ground rules. https://research.ftserussell.com
• FTSE Russell. (2024). FTSE4Good Index Series Ground Rules (Sürüm 5.4). London Stock Exchange Group. https://www.lseg.com/content/dam/ftse-russell/en_us/documents/ground-rules/ftse4good-index-series-ground-rules.pdf
• Gleißner, W., Günther, T., & Walkshäusl, C. (2022). Financial sustainability: Measurement and empirical evidence. Journal of Business Economics, 92(3), 467–516.
• Gürünlü, M. (2019). Sürdürülebilirlik ve finansal performans arasındaki ilişki: BİST şirketleri üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 84, 177–190. https://doi.org/10.25095/mufad.625803
• Hamilton, J. D. (1994). Time series analysis. Princeton University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctv14jx6sm
• Hodrick, R. J., & Prescott, E. C. (1997). Postwar U.S. business cycles: An empirical investigation. Journal of Money, Credit, and Banking, 29(1), 1–16.
• Hotelling, H. (1933). Analysis of a complex of statistical variables into principal components. Journal of Educational Psychology, 24(6), 417–441.
• Investing.com. (2025, Nisan 15). Ana sayfa. https://tr.investing.com/
• Kakati, S., & Roy, A. (2021). Financial sustainability: An annotated bibliography. Economics and Business Review, 7(3), 35–60.
• Kalaycı, M., & Cevherli, F. (2024). Katılım bankacılığı ve sürdürülebilirlik: Finansal dönüşümde ikili etki. Mehmet Akif Ersoy University Journal of Social Sciences Institute, 39, 135–150. https://doi.org/10.20875/makusobed.1468591
• Kaya, S. S., Karakeleş, K. N., & Gövdeli, N. (2024). Sürdürülebilir kalkınma ve yeşil finans kavramı. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Turhal Uygulamalı Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 1–10.
• Kindleberger, C. P., & Aliber, R. Z. (2011). Manias, panics and crashes: A history of financial crises (6th ed.). Palgrave Macmillan.
• Komşuoğlu Yılmaz, N. (2019). Sürdürülebilirlik perspektifiyle finansa yeni bir yaklaşım: Yeşil finans ve uygulamaları. Florya Chronicles of Political Economy, 5(2), 139–160.
• Korga, S., & Aslanoğlu, S. (2022). Sürdürülebilirlik performansı ile finansal performans ilişkisi üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 25(2), 633–645. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.1114641
• Kurt, Y. (2021). İhtiyatlılık ilkesinin finansal sürdürülebilirlik üzerindeki etkisi: BIST uygulaması. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 375–396. https://doi.org/10.25095/muf ad.934348
• La Porta, R., Lopez-de-Silanes, F., Shleifer, A., & Vishny, R. (1997). Legal Determinants of External Finance. Journal of Finance, 52(3), 1131–1150.
• Levine, R. (2005). Finance and growth: Theory and evidence. In P. Aghion & S. N. Durlauf (Eds.), Handbook of economic growth (Vol. 1A, pp. 865–934). Elsevier.
• Lo, A. W. (2004). The adaptive markets hypothesis. Journal of Portfolio Management, 30(5), 15–29. Minsky, H. P. (1986). Stabilizing an unstable economy. Yale University Press.
• Özsarı, H. (2013). Finansal sürdürülebilirlik, güçler ayrılığı ve üniversite hastaneleri. Journal of Istanbul Faculty of Medicine, 76(1), 4–8.
• Rai, A., Kanwal, A., & Sharma, M. (2010). Financial sustainability of microfinance institutions: A new model approach. Asia Pacific Business Review, 6(4), 12–17. https://doi.org/10. 1177/097324701000600402
• Ravn, M. O., & Uhlig, H. (2002). On adjusting the Hodrick-Prescott filter for the frequency of observations. Review of Economics and Statistics, 84(2), 371–376.
• Sak, A. F., & Dalgar, H. (2020). Kurumsal sürdürülebilirliğin firmaların finansal performansına etkisi: BIST kurumsal sürdürülebilirlik endeksindeki firmalar üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 85, 173–186. https://doi.org/10.25095/mufad.673722
• Schinasi, G. J. (2004). Defining financial stability (IMF Working Paper No. 04/187). International Monetary Fund.
• Slembeck, T., Jans, A., & Leu, T. (2014). A politico-economic perspective on financial sustainability. Journal of Public Budgeting, Accounting & Financial Management, 26(1), 140–164. https://doi.org/10.1108/JPBAFM-26-01-2014-B006
• Sontag-Padilla, L. M., Staplefoote, L., & Gonzalez Morganti, K. (2012). Financial sustainability for nonprofit organizations: A review of the literature (RR-121). RAND Corporation. https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR121.html
• Suwarsono, B., & Idris, A. (2024). Review literatur financial sustainability pada lembaga keuangan mikro lintas negara. Jurnal Cendekia Keuangan, 3(1), 8–19. https://doi. org/10.32503/jck.v3i1.4389
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB). (2025, Nisan 15). Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS). https://evds2.tcmb.gov.tr/
• Turguttopbaş, N. (2020). Sürdürülebilirlik, yeşil finans ve ilk Türk yeşil tahvil ihracı. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 12(22), 267–283. https://doi.org/10.14784/marufa cd.688425
• Uzun Kocamış, T., Yıldırım, G., & Kuzu, S. (2018). Finansal performansın sürdürülebilirlik raporlaması üzerine etkisi: BIST100 şirketleri üzerinde bir inceleme. Journal of Accounting and Taxation Studies, 625–635. https://doi.org/10.29067/muvu. 384990
• Wang, X., Hawkins, C., & Berman, E. (2014). Financing sustainability and stakeholder engagement: Evidence from U.S. cities. Urban Affairs Review, 50(6), 806–834. https://doi.org/10.1177/1078087414522388
• Yalçın, N. (2022). Kurumsal sürdürülebilirlik performansı ile kazanç kalitesi arasındaki ilişki Journal of Research in Business, 7(1), 208–228. https://doi.org/10.54452/jrb.1011929
• Yaman, S., & Gür, K. E. (2023). Finansal risklerin sürdürülebilir büyüme ve karlılık üzerindeki etkileri: BIST100 endeksi firmaları üzerine bir uygulama. Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 6(2), 64–88. https://doi.org/10.59445/ijephss.1223020
• Yıldırım, K. (2024). Hastanelerde finansal sürdürülebilirlik analizi. Journal of Healthcare Management and Leadership, 1, 32–45. https://doi.org/10.35345/johmal.1435805