GENCELİ NİZAMİ VE İSKENDERNÂME’Sİ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 72 - 83, 30.12.2022

Nimet Yıldırım

Öz

Azerbaycan ve Türk dünyasının büyük şairi Nizamî, İran ulusal şairi Firdevsî ve aşk ülkesinin hükümdarı Şeyh Sa’dî gibi dünya edebiyatlarının büyük söz ustaları kategorisinde özgün yerini almış, o da yeni ve özgün tarzını oluşturmuş eşsiz bir yetenektir. Farsça şiirde destan yazımcılığı Nizamî ile başlamamış olsa da VI/XII. yüzyıl sonuna kadar dramatik şiir tarzını doruklarına eriştiren tek şair Nizamî’dir.
Şeyh Nizamî, Türk edebiyatlarında, Farsça yazılmış edebiyatta bundan da öte bu sınırları aşarak dünya edebiyatlarında özgün ve müstesna bir yere sahip, özellikle “hamse” türünde en yüce makama erişmiş ulu bir bilge şairdir. Onun beşli mesnevilerindeki şairliğine, söz sanatlarındaki başarılarına, ifade tarzına, sözünün ve ifadelerinin gücüne erişen kimse olmamıştır. Başta Azerbaycan, Anadolu, İran, Hindistan olmak üzere çok geniş coğrafyalarda bu büyük söz ustasının eserleri elden ele dolaşmış, geniş kitlelerce okunmuş ve büyük şairler tarafından örnek alınarak aynı ya da benzeri konularda eserlerine çok sayıda nazireler yazılmıştır. Genceli Nizamî’nin en hacimli ve en önemli eseri İskendernâme’sidir. Bu makalede Nizamî ve İskendernâme’si ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nizamî, İskendernâme, Edebiyat

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Kaynakça

• Ayetî, Abdulmuhammed, Dâstân-i Husrev u Şîrîn, Tahran 1353 hş.
• Browne, A Literary History of Persia ® Browne, Edward Granville, A Literary History of Persia.
• Efşâr, İrec, “Hadîs-i İskender”, Yağma, sy: 194 (Tahran 1343 hş.), s. 160.
• Ethé, Hermann, Târîh-i Edebiyyât-i Fârsî (trc. Rızâzâde-yi Şafak), Tahran 2536 şş.
• Fesâî, Mansûr Restigar, “Hamseserâyî Der Edeb-i Fârsî”, Âyîne-yi Mîrâs, V/36-37, (Tahran 1386 hş.), s. 246.
• Hanaway, William L., “Eskandar-Nāma”, www.iranicaonline.org
• Kanar, Mehmet, “Nizamî-yi Gencevî”, DİA, XXXIIII, 184.
• Keyvânî, Mecduddîn, “İskendernâme”, DMBİ, VIII, 369.
• Kezzazî, Mîr Celaluddîn, “Do Çehre-yi İskender Der Edeb-i Îrân”, Keyhân-i Ferhengî, Tahran 1372 hş., sayı: 96, s. 56.
• Mohabbetî, Mehdî, Sîmorğ Der Costucû-yi Kâf, Tahran 1379 hş.
• Mu’temen, Zeynulâbidîn, Tahavvul-i Şi‘r-i Fârsî, Tahran 1371 hş.
• Nizamî-yi Gencevî, Kulliyât-i Hamse-yi Hekîm Nizamî-yi Gencevî, Şerefnâme, s. 237.
• Nizamî-yi Gencevî, Şerefnâme, “Talîm-i Hızr Der Goften-i Dâstân”, s. 31.
• Nu’mânî, Şiblî, Şi‘ru’l-‘Acem/Târîh-i Şi‘r ve Edebiyyât-i Îrân (çev. Seyyid Muhammed Takî Fahr Daî-yi Gilanî) Tahran 1335 hş., I-III.
• Oşîderî, Cihângîr, Dânişnâme-yi Mezdiyesnâ, Tahran 1371 hş.
• Rezmcû, Huseyn, Kalemrov-i Edebiyyât-i Hamâsi-yi Îrân, Tahran 1381 hş., I-II.
• Rypka, Jan, Târîh-i Edebiyyât-i Îrân (çev. Kerîm-i Keşâverz), Tahran 1370 hş.
• Safâ, Zebîhullâh, “Mulahazâtî Der Bâre-yi Dâstân-i İskender-i Makedonî, Îrânşinâsî, III/11, s. 370.
• Safâ, Zebihullâh, Hemâseserâyî Der Îrân, Tahran 1367 hş.
• Servetiyân Behrûz, “İskender Der Azerbaycan Bâ Nigahî Be Şerefnâme-yi Nizamî”, Ferheng u Huner, sayı: 29 (Tahran 1380 hş.), s. 49-51.
• Sıdkî, Muhammed Osmân, “İskender Der Edeb-i Fârsî”, Âyende, Tahran 1370 hş., XVII/5-8, s. 422.
• Terbiyet, Muhammed Alî, Dânişmendân-i Âzerbâycân (yay. Ğulâmrızâ Tabâtabâî-yi Mecd), Tahran 1377 hş.
• Yahakkî, Muhammed Cafer, Ferheng-i Esâtîr ve İşârât-i Dâstânî Der Edebiyyât-i Fârsî, Tahran 1375 hş.
• Zerrinkûb, Abdulhuseyn, Bâ Kârvân-i Hulle, Tahran 1372 hş.
• Zerrînkûb, Abdulhuseyn, Ez Guzeşte-yi Edebi, Tahran 1375 hş.