Analysis of Distributorship Agreements in the Context of Exclusivity and Individual Exemption Conditions in Turkish Competition Law

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 11 - 37, 10.02.2025

Buket Çatakoğlu Aydın

https://doi.org/10.51524/uhusbad.1544841

Öz

In Turkey, as in most other countries, the concept of a distributorship agreement has no legal definition and regulation. This gap has been attempted to be bridged through doctrine and jurisprudence. A distributorship agreement can thus be defined as a contract in which the manufacturer - or supplier/producer - agrees to send all or part of its products to the distributor for sale in a specific geographical region, and the distributor agrees to increase the version of the products subject to the contract by selling them on its own behalf and account.
A distributorship agreement is a continuous, anonymous structure that covers a particular field of operation and in which the distributor acts independently. It should be mentioned that this agreement is sui generis in nature because none of the legal contract types have any of its components, not even in full.
There are three sorts of distribution agreements: exclusive, non-exclusive, and selective. Exclusivity is a restriction that may include the manufacturer not entering into a distributorship agreement with anyone else in the same region where the distributor has been contractually authorized for product entry into the market and subsequent upgrade activities, as well as not supplying products to the same region. This circumstance falls within the purview of competition law due to the action of obstructing the establishment of competitors. In fact, "agreements, concerted actions and decisions" that would obstruct or distort competition in the markets for goods and services are forbidden under Article 4 of the Code on the Protection of Competition No. 4054. Distributorship agreements are advantageous for consumers and product quality, even when they restrict competition. Owing to the aforementioned benefits, the lawmaker has given contracts with these kinds of limitations an exemption under specific circumstances and given them legal legitimacy. The exemption in question may be granted either individually or collectively as a group exemption.
This study will attempt to reveal the relationship between the restrictive nature of the exclusive distributorship agreement, which is frequently encountered in commercial life, and the legal conditions under which it can create results in favor of the market and the consumer by falling within the scope of individual exemption.

Anahtar Kelimeler

Distributorship agreement, competition law, exclusive distributor, consumer, individual exemption from non-competition

Distribütörlük Sözleşmelerinin Türk Rekabet Hukukunda Münhasırlık ve Bireysel Muafiyet Koşulları Bağlamında İncelenmesi

Öz

Distribütörlük sözleşmesi, çoğu ülkede olduğu gibi Türkiye’de de yasal tanımı ve düzenlemesi olmayan bir kavramı ifade etmektedir. Bu boşluk doktrin ve yargı içtihatlarıyla doldurulmaya çalışılmıştır. Buna göre distribütörlük sözleşmesini, üreticinin –veya sağlayıcının/yapımcının- ürünlerinin tümünü ya da bir bölümünü, belirli bir coğrafi bölgede satılması için distribütöre göndermeyi ve distribütörün sözleşme konusu ürünleri kendi adına ve hesabına satarak bunların sürümünü artırmayı üstlendiği bir sözleşme olarak tanımlamak mümkündür.
Distribütörlük sözleşmesi; süreklilik arzeden, belirli bir faaliyet bölgesini kapsayan, distribütörün kendi adına ve hesabına hareket ettiği, çerçeve nitelikte ve isimsiz bir sözleşmedir. Ayrıca unsurları kısmen dahi olsa kanundaki sözleşme tiplerinin hiç birinde bulunmadığından, bu sözleşmenin kendine özgü (sui generis) bir nitelik taşıdığını da belirtmek gerekir.
Distribütörlük sözleşmelerinin ‘münhasır’, ‘münhasır olmayan’ ve ‘seçici (selektif)’ olmak üzere üç türü bulunmaktadır. Münhasırlık, üreticinin distribütöre ürünlerin pazara girişi ve sonrasındaki sürüm artırma faaliyetleri için sözleşme ile yetki verdiği aynı bölgede başka biri ile distribütörlük anlaşması yapmayıp kendisinin dahi aynı bölgeye ürün temin etmemesini içerebilen bir kısıtlamayı ifade eder. Bu durum ise, rakip oluşturulmasını engelleme faaliyeti dolayısıyla rekabet hukukunun ilgi alanına girer. Zira 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (RKHK) m.4 hükmünde, mal ya da hizmet piyasalarında rekabeti engelleyecek veya bozacak türden “anlaşma, uyumlu eylem ve kararlar” yasaklanmıştır. Rekabeti sınırlayıcı özelliğine karşın münhasır distribütörlük sözleşmelerinin ürün kalitesi ve tüketici bakımından avantajları vardır. Kanun koyucu da belirtilen olumlu yönleri dolayısıyla, bu türden kısıtlamalar içeren sözleşmelere belirli koşullar altında muafiyet tanımış ve hukuki geçerlilik sağlamıştır. Söz konusu muafiyetin grup muafiyeti şeklinde toplu olarak veya bireysel olarak tanınması mümkündür.
Bu çalışma ile, ticaret hayatında sıkça karşılaşılan münhasır distribütörlük sözleşmesinin doğasında barındırdığı rekabeti kısıtlayıcı niteliği ile bireysel muafiyet kapsamında yer alarak piyasa ve tüketici lehine sonuçlar yaratabileceği hukuki koşullar arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Distribütörlük sözleşmesi, rekabet hukuku, münhasır distribütör, tüketici, rekabet yasağından bireysel muafiyet

Kaynakça

• Altınok Ormancı, P. (2009). “Tek Satıcılık Sözleşmesinde Müşteri Tazminatı İsviçre Federal Mahkemesinin 22 Mayıs 2008 Tarihli Kararı (ATF 134 III 497 vd.) Üzerine Düşünceler”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 58 (3), 451-480.
• Arı, Z. (2004). Rekabet Hukukunda Danışıklılık Kavramı (Anlaşma, Karar, Uyumlu Eylem) ve Hukuki Sonuçları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Arkan, S. (2021). Ticari İşletme Hukuku. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
• Arslan, A.S. (2008). “Tek Satıcılık Sözleşmelerinin Rekabet Kanunu Çerçevesinde Değerlendirilmesi ve Muafiyete Aykırı Tek Satıcılık Sözleşmelerine Uygulanacak Usul Hükümleri”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12 (1-2), 3-37.
• Aslan, İ.Y. (2004). Rekabet Hukuku Bakımından Dikey Anlaşmalar Teori ve Uygulama. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Ayhan, R., Hayrettin Çağlar ve Mehmet Özdamar (2021). Ticari İşletme Hukuku Genel Esaslar. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Ayrancı, H. (2006). Ön Sözleşme. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Badur, E. (2001). Türk Rekabet Hukukunda Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşmalar (Uyumlu Eylem ve Kararlar). Rekabet Kurumu Lisansüstü Tez Serisi No: 6, Ankara: Rekabet Kurumu Yayınları.
• Bergh, R.V. (2016). “Vertical Restraints: The European Part of the Policy Failure”. The Antitrust Bulletin, 61 (1), 167-185.
• Cady, J.F. (1982). “Reasonable Rules and Rules of Reason: Vertical Restrictions on Distributors”. Journal of Marketing, 48, 27-37.
• Barlas, N. (2001). “Çerçeve Sözleşme Kavramı ve Çerçeve Sözleşmelerinin Özellikleri”. Prof. Dr. Erdoğan Moroğlu’na 65. Yaş Günü Armağanı. (Ed. H. Domaniç). İstanbul: Beta Yayınevi, 807-828.
• Demir Gökyayla, C. (2013). Milletlerarası Özel Hukukta Tek Satıcılık Sözleşmeleri (Münhasır Bayilik Sözleşmeleri). İstanbul: Vedat Kitapçılık.
• Doğan, G. (2006). Ön Sözleşme (Sözleşme Yapma Vaadi). İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Yayınları. Erdem, E. (2008). “Tek Satıcılık Sözleşmesinde Denkleştirme Talebi (Müşteri Tazminatı)”. Milletlerarası Ticaret Hukuku İle İlgili Makaleler, 269-275. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Eren, F. (2017). Borçlar Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Genç, Y. (2001). “Türk Hukuku’nda Distribütörlük Sözleşmeleri”. Rekabet Kurumu Perşembe Konferansları, 13, 147-181, https://www.rekabet.gov.tr/ Dosya/ persembe – konferanslari – yayinlari / perskonfyyn39. pdf (08.07.2024). Güçlüer, A. (2021). Tek Satıcılık Sözleşmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güler, A. ve A. Bağrıaçık (1996). Türkiye’de Uygulamalı Münhasır Distribütörlük ve Servis Teşkilatının Kurulması Usul ve İşlemleri. Eskişehir: Bilim Teknik Yayınevi.
• Gürkaynak, G., C. Karaoğlan ve T. Uluay (2013). “Tek Satıcılık Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Sona Ermenin Sonuçları”. Terazi Aylık Hukuk Dergisi, 8 (85), 1-39.
• Gürzumar, O.B. (2003). “2002/2 Sayılı Rekabet Kurulu Tebliği Çerçevesinde Dikey Anlaşmalar”, Prof. Dr. Fahiman Tekil’in Anısına Armağan, İstanbul: 210-272.
• İnan, T.N. (1993). “Tek Satıcılık Sözleşmesi ve Üçüncü Kişiler”. Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi (Batider), 17(2), 55-77.
• İşgüzar, H. (1989). Tek Satıcılık Sözleşmesi. Ankara: Dayınlarlı Yayıncılık.
• Karauz, A.K. (2015). Akaryakıt Bayilik Sözleşmesi. Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, G. (2018). Tek Satıcılık Sözleşmesi. Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korah, V. (1994). An Introductory Guide to EC Competition and Practice. London: Sweet & Maxwell.
• Kuntalp, E. (1968). Ard Arda Teslimli Satım Akdi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Küçükayhan Aşçıoğlu, M. (2011). Rekabet Hukuku ve Dağıtım Sözleşmeleri. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Nurcu, E.İ. (2019). Bayilik Sözleşmesi. Yüksek Lisans Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Oğuzman, M.K. ve M. T. Öz (2015). Borçlar Hukuku Genel Hükümler. C.1, İstanbul: Vedat Kitapçılık.
• Özeriç, H. (2007). Türk Hukukunda Münhasır Distribütörlük Sözleşmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Raad, P. (2013). “Effectiveness of EU Law and Policy On Vertical Restraints at Protecting Competition”. Wroclaw Review of Law, Administration & Economics, 3 (1), 119-125.
• Rekabet Kurumu (2013). Muafiyetin Genel Esaslarına İlişkin Kılavuz. Kabul Tarihi: 28.11.2013, Karar Sayısı: 13-66/923, https:// www.rekabet.gov.tr/ Dosya/ kilavuzlar/ muafiyetin- genel- esaslarina- iliskin -kilavuz1. pdf (21.08.2024).
• Rekabet Kurumu (2018). Dikey Anlaşmalara İlişkin Kılavuz. Kabul Tarihi: 29.03.2018, Karar Sayısı: 18-09/179, https:// www.rekabet.gov.tr/ Dosya/ kilavuzlar/ muafiyetin- genel- esaslarina- iliskin -kilavuz1. pdf (25.08.2024).
• Sanlı, K.C. (2001). Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun’da Öngörülen Yasaklayıcı Hükümler ve Bu Hükümlere Aykırı Sözleşme ve Teşebbüs Birliği Kararlarının Geçersizliği. Ankara: Rekabet Kurumu Yayınları.
• Seliçi, Ö. (1976). Borçlar Kanunu’na Göre Sözleşmeden Doğan Sürekli Borç İlişkilerinin Sona Ermesi. İstanbul: Fakülteler Matbaası.
• Serozan, R. (2018). Borçlar Hukuku Özel Bölüm. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Schütze, R. (2021). Competition Law: Private Undertakings, European Union Law. United Kingdom: Oxford University Press.
• Şenol, A.N. (2010). Bayilik Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Sona Ermenin Sonuçları. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tandoğan, H. (1982). “Tek Satıcılık Sözleşmesi”. Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi (Batider), 11(4), 1-36 (“Tek Satıcılık”).
• Tandoğan, H. (1990). Borçlar Hukuku Özel Hükümler Özel Borç İlişkileri. I (1), İstanbul: Evrim Yayınevi (Özel Hükümler I/1).
• Tatlı, T. (2019). Tek Satıcılık Sözleşmesinde Tek Satıcının Tekel Hakkının Rekabet Hukuku Boyutuyla Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Teoman, Ö. (2006). “Tacir Yardımcıları”. Doç. Dr. Mehmet Somer’e Armağan, 221-304. İstanbul: Beta Yayınevi.
• Topçuoğlu, M. (2004). “İnhisar (Tekel) Kaydı İçeren Acentelik, Tek Satıcılık ve Franchising Sözleşmelerinde Aktif ve Pasif Satışlar”. Rekabet Dergisi, 18, https://www.rekabet.gov.tr/Dosya/dergi/18-pdf, (“Aktif ve Pasif Satışlar”), (08.07.2024).
• Topçuoğlu, M. (2006). Rekabet Hukuku Açısından Acentelik ve Dağıtım Sözleşmeleri. Ankara: Asil Yayıncılık (Acentelik ve Dağıtım).
• Ünsal, B.Ö. (2005). AT Rekabet Hukukunda Dikey Anlaşmalar Hakkında 2790/1999 Sayılı Grup Muafiyet Tüzüğü ve Türk Rekabet Hukukuna Yansımaları. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Wójtowicz, E. (2018). “Law applicable to Distribution Contracts and Contracts of Sale-Relationship between Framework Agreement and Application Contracts”. European Rewiev of Contract Law, 14 (2), 138-156.
• Yeşiltepe, S.Ö. (2008). “Tek Satıcılık Sözleşmesinin Öğretide Benzer Olarak Belirtilen Sözleşmelerden Ayırt Edilmesi”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi (MÜHFHAD), 13(1-2), 169-191.
• Zweifel, P. ve R. Zäch. (2003). “Vertical Restraints: The Case of Multinationals”. Antitrust Bulletin, 48 (1), 271-298.