TÜRKİYE`NİN MUSUL POZİSYONUNUN ULUSLARARASI PERSPEKTİFLER AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 97 - 122, 21.06.2017

Murat Köylü

Öz

Musul
Sorunu, 1918 Mondros Ateşkes Antlaşması ile Türk ve Dünya kamuoyunda gündeme
gelmiştir. Bununla birlikte önemini ve güncelliğini kaybetmeden günümüze kadar
gelmiştir. Amerika Birleşik Devletleri’nin 2003’te Irak’ı işgali bunun
göstergesi olmuştur. Esasen Musul, uluslararası hukuka aykırı olarak işgal
edilmesine rağmen, bu vilâyetin kültürel, tarihî, coğrafî, siyasî ve askerî
özellikleri, Türkiye ile olan bağını hem ortaya koymuş hem de güçlendirmiştir.
Ne var ki İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya ve Amerika gibi dünya devletlerinin
Musul üzerindeki emelleri, Musul’un Türkiye’ye bırakılmasına izin verilmeyecek
kadar önemli olmuştur. Rekabeti kazanan İngiltere, dünya kamuoyunu da
etkileyerek bütün siyasî platformlarda üstünlüğü ele geçirmiştir. Böylelikle
Musul’a sahip olmuştur. Resmî olarak Türkiye, Ankara Antlaşması ile Musul’un
İngiliz mandası altındaki Irak’a bırakılmasını kabul etmiştir. Fakat Irak
Türklerinin durumu vesilesiyle her zaman Irak ile ilişkilerini sürdürmüştür.
Irak’ın sahip olduğu petrol kaynakları, geçmişte olduğu gibi günümüzde de
rekabet kaynağı olmuştur. Zira 1990–1991 ve 2003 krizleri bunu doğrulamıştır.
Suriye`de başlayan iç savaş ve Irak`ta ki otorite boşluğu DEAŞ (İŞİD-Irak-Şam
İslam Devleti) gibi illegal yapılanmaların Musul`u işgali ve sonrasındaki
gelişmeler, sorunu uluslararası boyutunu değiştirmiştir. Dolayısıyla Türkiye,
jeopolitik ve jeostratejik konumu dolayısıyla olaylardan etkilenmiştir.
Çalışmanın amacı; Siyasi Tarih sürecinde Türkiye`nin geçmişten günümüze Musul
sorununu mevcut bölgesel aktörler ve uluslararası perspektif açısından
incelenerek, gelecekte alacağı pozisyonu hakkında öngörü geliştirmektir.

Anahtar Kelimeler

Musul sorunu, Türkiye, Uluslararası Perspektif

Kaynakça

• Akçora, Ergünöz ( 2004), Cumhuriyetten Günümüze Türk-Irak İlişkileri ve Türkmenler, Ortadoğu Araştırmaları Merkezi İkinci Ortadoğu Semineri, C. I, Elâzığ Mayıs s. 24.
• Altıok, Metin “Uluslararası Sermayenin Krizi, Hegemonya Savaşları Ve Türkiye”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, s.12,www.e-sosder.com Erişim: 25.4.2017. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri; (1997), C. I, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s. 29-30, 74-75.
• Aybars, Ergün (1984), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir, s. 59.
• Aybars, Ergün (1996),Ortadoğu, Emperyalizm, Petrol ve Türkiye, Besinci Askerî Tarih Semineri.
• Aydın, Ayhan (1995), Musul Meselesi (1900–1926), Turan Yayınları, İstanbul, s. 14.
• Bayar, Celal (1965), Ben de Yazdım Millî Mücadele’ye Gidiş, C. 1, Baha Matbaası, İstanbul, s. 92.
• Bayur, Yusuf Hikmet (1995), Türkiye Devletinin Dış Siyasası, TTK Yayınları, Ankara, s. 162-163.
• Bayur, Hikmet (1998), XX. Yüzyılda Türklüğün Tarih ve Acun Siyasası Üzerindeki Etkileri, TTK, Ankara, s. 367.
• Bildirileri I, Değişen Dünya Dengeleri İçinde Askerî ve Stratejik Açıdan Türkiye, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara s. 521.
• Binark, İsmet (2001), Musul-Kerkük Bölgesi Hakkında, Kardaşlık, S. 9, Kerkük Vakfı Yayınları, İstanbul Ocak-Mart, s. 16. Boğut, Şükrü “Musul Petrolleri ve Lawrence ile Huntington Arasında Bir Petropolik http://www.stradigma.com/index.php?sayfa=makale&no=90 Erişim 25.4.2017.
• Budak, Mustafa (2004), Modern Ortadoğu’nun Kurulması Sürecinde Musul Vilâyeti, Milletlerarası Ortadoğu: Kaos mu Düzen mi?, Hazırlayan: Ali Ahmetbeyoglu, TADAV Yayınları, İstanbul, s. 141.
• Can, Bilmez Bülent (2000), Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 179-180.
• Dogan, Cahit (1979), Petrol Meselemizin Dünü, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 3, İstanbul Aralık, s. 11.
• Earle, Edward Mead, (2003), Bagdat Demir ve Petrol Yolu Savası (1903–1923), Çeviren: Nurer Uğurlu, Kasım Yargıcı, Örgün Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• Gresh, Alain (1992), Dominique Vidal; Orta Dogu Mezopotamya’dan Körfez Savası’na, Çeviren: Hamdi Türe, Alan Yayınları, İstanbul, s. 30.
• Gündüz, Hakkı (1997), Birinci Dünya Savası Sonrası Türkiye’nin Siyasî Durumu ve Jeopolitik Konumu, Besinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri II, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 211.
• Karadağ, Raif (2004), Petrol Fırtınası, Emre Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2004, s. 93.
• Karadağ, Raif (2005), Şark Meselesi, Emre Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, s. 18-19.
• Kaymaz, İhsan Şerif (2003), Musul Sorunu, Otopsi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, s. 27-28.
• Keskin, Mustafa (1997), Emperyalizm ve Ön Asya, Besinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri II, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 305.
• Kırkpınar, Kenan (2004), Ulusal Kurtuluş Savaşı Dönemi İngiltere ve Türkiye (1919-1922), Phoenix Yayınları, Ankara, s. 65.
• Kramers, J. H., (1997), Kerkük, İslam Ansiklopedisi, C. 6, MEB Yayınları, Eskişehir, s. 590.
• Kodaman, Bayram (1991), Ortadoğu, Körfez Krizi ve Türkiye, Türk Yurdu, C. 11, S. 389, Ankara Mart s. 18.
• Kültür Bakanlığı, (1994), Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Millî Mücadele Dönemine Ait 100 Belge) 1919–1923, C. 1, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 29–39.
• Kürkçüoğlu, Ömer (1978), Türk-İngiliz İlişkileri (1919–1926), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, s. 64.
• Melek, Kemal (1985), Doğu Sorunu ve Milli Mücadelenin Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul, s. 27-29.
• Minorsky, Vladimir (1998), Musul Sorunu, Çeviren: Salim Sahin, Avesta Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, s.21.
• Olur, Nuri (1997), Sevr Antlaşması’nın Türkiye Cumhuriyeti’ne Yansıtılma Çabaları Kapsamında Türkiye’yi Bölmeye Yönelik Faaliyetler, Besinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri II, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 52.
• Öke, Kemal (1992), İngiliz Ajanı Binbaşı E. W. C. Noel’in Kürdistan Misyonu (1919), Boğaziçi Yayınları, 4. Baskı, İstanbul.
• Özcan, Mesut (2003), Sorunlu Miras Irak; Küre Yayınları, İstanbul. Sâbis, Ali İhsan (1991), Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi, C. 4, Nehir Yayınları, İstanbul, s.301-306.
• Sakin, Serdar, (2007), Türkiye’nin Jeopolitik Ve Jeostratejk Konumu Açısından Musul Sorunu, Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, Kayseri.
• Saray, Mehmet (1995), Atatürk ve Türk Dünyası, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s. 201.
• Say, Seyfi (1996), Ortadoğu Petrolünün Bölgenin Güvenliğine Etkileri, Danışman: Cengiz Okman, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslâm Ülkeleri Enstitüsü, İstanbul, s. 25-26.
• Şimşir, Bilal (1998), Ambassador Ahmet Rüstem Bey Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ermeni Araştırmaları Enstitüsü, Ankara, s.14.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, (1993), I.Dünya Savaşı'nda Irak'ın İngilizler Tarafından İşgali, Ankara, s.34.
• Topur, Tuncer (2004), Dipsiz Kuyu Ortadoğu ve Türkiye, IQ Kültür-Sanat Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• Toynbee, Arnold (1971), Türkiye Bir Devletin Yeniden Doğuşu; Çeviren: Kasım Yargıcı, Milliyet Yayınları, İstanbul, s. 297 Türk İstiklâl Harbi I, (1999), Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 3. Baskı, Ankara, s. 47.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Vekâleti, (1925), La Question De Mossoul; Belge Nu: 3, s. 8, İstanbul.
• Türkmen, Zekeriya (2003), Musul Meselesi Askerî Yönden Çözüm Arayışları (1922–1925), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Uğurlu, Nurer (Yayına Hazırlayan) (2004), Türkiye’nin Parçalanması ve Rus Politikası (1914–1917), Rus Devlet Arşivi Gizli Belgeleri, Örgün Yayınları, İstanbul, s. 262–265.
• Yerlikaya, İlhan (1995), Yabancı Basında (1925) Musul-Kerkük Sorunu, Askerî Tarih Bülteni, Yıl: 20, S. 39, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara Ağustos, s. 20.