Osmanlılar Sultan mı Halife mi? ( İslam Siyaset Fıkhı Çerçevesinde Bir Temellendirme)

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 39 - 76, 15.06.2020

Anas Al Kahwajı

Öz

ÖZET
Bazı eski ve modern dönem hukukçular ve tarihçiler Osmanlıların halife olarak kabul edilmesine itiraz edip, onların yalnızca bir saltanatın ve güçlü bir devletin sultanları olduğunu belirtmektedirler. Bundan dolayı Osmanlı sultanlarının halife; Osmanlı Devleti’nin de hilafet olarak adlandırılmaması gerektiğini söylemektedirler. Bu husustaki delilleri de İslam hukukçularının tespit ettiği ve halifede bulunması gereken bazı şartların ve özellikle de halifenin Kureyşî olması şartının Osmanlılara uymamasıdır.
Bu çalışma, hilafetin şartlarını ve Osmanlılar döneminde meydana gelen ilgili hükümleri fikrî bağnazlık ve mezhep taassubundan uzak, objektif ve fıkhî bir temellendirme yolu ile tartışmaktadır. Aynı zamanda sürekli sorulmakta olan şu soruya da cevap vermektedir: “İslam tarihinde Osmanlı hükümdarlarını sultan mı kabul edeceğiz halife mi?”
Çalışma, şu üç ana konuyu tartışmaktadır: Hilafetin Kureyşîliği meselesi, Sultanın Allah'ın yeryüzündeki halifesi diye adlandırılması meselesi ve yönetimde çekişmeden korktuğundan dolayı sultanın kardeşlerini katletmesi meselesi .

Anahtar Kelimeler

Hilafet, halifenin şartları, Kureyş soyu, Osmanlılar, kardeş katli

Kaynakça

• AHMED b. HANBEL, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855), el-Müsned,THK; Der el Resala,1416/1996.
• Mâverdî’ (ö. 450/1058), el-AHKÂMÜ’s-SULTÂNİYYE, Beyrut 1405/1985;
• Ebû Ya‘lâ, el-Aḥkâmü’s-sulṭâniyye (nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī), Kahire 1357/1938, Beyrut 1403/1983
• Cüveynî, el-Ġıyâs̱î (nşr. Abdülazîm ed-Dîb), Kahire 1401,
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam (Atâ), XVI, 245.
• Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübra. Riyad: Mektebetü’r-Reşîd, 1425.
• Cevherî, İsma‘il b. Ḥammâd, es-Ṣıhah Tacü'l-Lüğa ve Ṣıḥaḥu'l-‘Arabiyye, thk., Ahmed ‘Abdulğafur ‘Attar, Beyrut, Daru'l-‘Ilm li'l-Melâyîn,19871-6.
• Ebû Dâvûd.Sunen. Thk. Muhammed Nasır el-Din el-Arnavuti. Riyad: Kütüphane Saad Al-Rashed, 1417.
• Ebû el-Hüseyin Muhammed ibn Ali el-Tayyib el-Basrî, elMu'tezilî.el-Mutemed. Thk. Halil el-Meyıs. Beyrut: Dar el-Kuttab elAlami, 1403.
• el Esnawi, Cemaliddin. Nihayatu’l-seul. Beyrut: y.y., 1420/1999.
• el-Amadi, Seyfüddin.El-Ihkam.,Thk. Şeyh Abdul Razzaq El-AfifiDar Al-Samai'i-Riyad: y.y., 1424/2003.
• el-Bayhaki. Es-Sunan’ü-l Kubra. Riyad: Daru’l Reşhid, 1425.
• el-Buhari,Abdul Aziz. Kaşfü’l-Esrar an usulü’l-Pezdevi.Thk.Abdullah Mahmoud Omar. Beyrut: Dar Kutub’l-İlmiyye,1418/1997.
• el-Buhari.Sahih.2.Baskı.Thk.:Dr.MustafaAl-Buga.Şam:Dar elBeşair,1413/1993.
• el-Ezherî,Ebu Manṣur Muḥammed b.Aḥmed,Tehẕîbu’l-Luğa,(Thk. Muḥammed ‘Avaḍ Mu‘rıb), Beyrut 2001, 1. baskı, 1-8.
• el-Fettuhi, Takiyuddin.El kevkeb el munir. 2. Baskı. Thk. Muhammed el-Zuhayli, Nazih Hammad, Riyad: Daru’l Obeikan, 1418/1997.
• el-Gazali. el-Mustasfa. Şam: Dar el-Fikr, ts.
• el-İsfahanî, er-Ragib. Mufredat Garibu’l-Kur'an. 3. Bbaskı. Thk. Safwan Daoudi. Şam: -Dar Kalem, 1423/2002. el-Karafi. el Furuk. 2 Baskı. Mekke ve Riyad: Merkez Mustafa AlBaz, 1418.
• el-KĀRÎ, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî (ö. 1014/1605), Mirkātü’l-mefâtîh,Der-lFiker, Beyrut,1422/2002,1,
• el-Makdisi, Ebu Şama., Muhtasar el Muamel. Thk: Salahuddin Makobol Ahmed. – Kuveyt: İslami Uyanış Merkezi, 1403.
• el-Makdisi, İbn Kudama. Ravdatu’n-Nazır ve Cennatu’l-Munazer. 2. Baskı. Thk. Abdul Aziz Abdul Rahman Al-Saeed. Riyad: İmam Muhammed Bin Saud Üniversitesi, 1399.
• en-Nesaî,es-Sunan ElKubra.Thk.HassanShalabi.Beyrut:elResalaVakfı, 1421/2001.
• er-Râzî Fahreddin. el-Mahsûl. 3. Baskı. Thk. Taha Jaber AlAlwani. Beyrut: Mektebel-Vakfiyye, 1418/1997.
• es-Samaani, Ebu El-Muzaffar. Kavatiu’l-Edille. Thk. Mohamed Hassan Mohamed, Hassan İsmail. Beyrut: Mektebetü’l-Safii, 1418/1999.
• es-Subki, Taceddin. Rafu elhajeb en İbn-el Hac. Thk. Ali Moawad, Adel Abdul-Mukeem- Beyrut: Daru’d-Dünya, 1419/1999.
• es-suyuti,celelddin , el-itkan. Thk:mohamed ebu elfadel (Dımaşk: Daru’l-Kalam Tayyib, 1426/2005)
• eş-Şâtıbî. El-Muvafakat. 5. Baskı. Thk. Abdullah Darras. Beyrut: Dar Al-Maarefa, 1422/2015. Es-Serahsî. Usul al-Sarahasi. Thk. Abu al-Wafa. Beyrut: Daru’lİlmiyye,1414 /1993.
• Şehâbeddin el-Karâfî, eẕ-Ẕaḫîre (nşr. Muhammed Bû Hubze), Beyrut 1994, X, 5-58;
• İbn Kayyim el-Cevziyye, İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn (nşr. Tâhâ Abdürraûf Sa‘d), Kahire, ts. (Mektebetü’l-külliyyâti’l-Ezheriyye),
• a.mlf., eṭ-Ṭuruḳu’l-ḥükmiyye (nşr. M. Hâmid el-Fıkī), Beyrut, ts. (Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye), Kahire 1401/1981,
• eş-Şîrâzî, Ebû İshâk. Al-muhazeb. 3. Baskı. Thk. Mohieddin Mesto, Yousef Badawi. Şam: Dar İbn Katheer, 1423/2002.
• et-Tahâvî, Ebû Ca‘fer. Şerhu Meanil Asar. Thk. Mohammed Zuhri Najjar. Beyrut: Kutubü’l-İlmiyye, 1399/1979.
• ez-Zerkeşi, Muhammed Bin Bahader. El Bahru’l-muhit. Thk. Mohammad Tamer. Beyrut: Daru’l-kutubu’l-Alami,1421/2000.
• Ḫalîl b. Aḥmed, Ebu ‘Abdurraḥmân el-Ferâhîdî, Kitabu’l-‘Ayn, (Thk. Mehdi el-Maḫzûmî-İbrahim es-Sâmerrâî), Daru ve Mektebetu’l-Hilal trs., 1-8.
• İbn Abdibarr. Camii Byani’l-İlim. Thk. Ebu Abdul Rahman Fawaz Ahmad Zmorli – Riyad: Dar İbn Hazm, 1424.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir İbn Âşûr’un (ö. 1973), et-TAHRÎR ve’t-TENVÎR, mekasedélşerıaa, Tunus,1405/1984
• İbn Cerîr et-Taberî’nin (ö. 310/923), Kur’ân-ı Kerîm tefsiri(CÂMİU’l-BEYÂN an TE’VÎLİ ÂYİ’l-KUR’ÂN), (thk,Ahmet Şaker), Daru’r-Risale, Beyrut,1420/2000.1.
• İBN CÜZEY, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî (ö. 741/1340), el TESHÎL li-ulumıttanzıl, (Thk. ‘Abdullah Elhalid’), Der el-arkam, Beyrut 1416/1996, 1.
• İbn Ebi Şeybe. el-Musannef. thk. Mohammed Awama. 2. Baskı. (Beyrut: Dar Cordoba, 1427/2006)
• İbn Hacer, El Askalani. Fetu’l-Bari Serh-i Sahih-i Buhari. Thk. Fouad Abdel-Baqi, Mısır: Dar Egypt, ts.
• İbn Hazm, Endulusî. El ehkam fi usul elahkam, Thk. Ahmed Shaker. Beyrut: Dar Afaq, ts.
• İbn Kayyim al-Cevziyye. Ilam el muvakkeiin en Rabi’l-Alemin. Thk. Beşir Uyun – Şam: Dar Al Bayan, 1421.
• İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâ, İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kureşî ed-Dımaşkī (ö. 774/1373), Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm,thk;sami selama, Der Taıba,Dımaşk,1420/1999.2. İbn Manẓûr, Muḥammed b. Mukrim b. ‘Ali, Lisânu’l-‘Arab, Beyrut 1414, 3. baskı, 1-15.
• İbn Teymiyye. Masouda, Thk. D. Ahmad Al-Tharawi. Riyad: Dar Al-Fadila, 1422 /2001.
• İmam Şafii. El-umm. Thk. Ahmed Shaker. Beyrut: Dar Al-Kuttab Al-Ulmia, ts.
• İṣfahânî, Râğıb Ebu’l-Ḳasım Ḥuseyn b. Muḥammed, el-Müfredât fî Ğaribi’l-Ḳur’an, (Thk. Ṣafvân ‘Adnân ed-Dâvûdî), Daru’l-Ḳalem – ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1. Baskı, 1412 h.