İş Hukukunda Yaşanılan Uyuşmazlıklarda Alternatif Çözüm Yolları

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 25 - 49, 28.06.2025

Nihan Songör Sayılır

Öz

İş hukuku, işçi ve işveren arasındaki hak ve yükümlülükleri düzenleyerek çalışma barışını sağlamayı hedefleyen bir hukuk dalıdır. Ancak mahkemelerin iş yükünün artması ve yargı süreçlerinin uzun sürmesi, iş hukuku uyuşmazlıklarının çözümünde alternatif yöntemlerin geliştirilmesini gerekli kılmıştır. Bu makalede, iş hukuku uyuşmazlıklarının hak ve menfaat uyuşmazlıkları ile bireysel ve toplu iş uyuşmazlıkları olarak sınıflandırıldığı belirtilmiş; arabuluculuk, uzlaştırma ve tahkim gibi alternatif çözüm yolları detaylı olarak ele alınmıştır. Arabuluculuk, uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesini sağlaması ve tarafların ilişkilerini koruması nedeniyle öne çıkan bir yöntemdir. Türkiye’de 2018 yılından itibaren bireysel iş uyuşmazlıklarında zorunlu arabuluculuk uygulamasına geçilmiş; bu sistem sayesinde dava sayıları azalmış ve yargının üzerindeki iş yükü hafiflemiştir. Arabuluculuğun zaman ve maliyet avantajı, tarafların uzlaşmaya yönelik tutumlarını desteklemiştir. Tahkim ise tarafların kendi seçtiği hakemler aracılığıyla uyuşmazlıkların çözümüne olanak tanır ve özellikle toplu iş uyuşmazlıklarında, grev ve lokavt gibi süreçlerin önlenmesi açısından etkili bir yöntem olarak değerlendirilmektedir. Makalede, alternatif çözüm yollarının yalnızca hukuki bir gereklilik değil, aynı zamanda iş barışını güçlendiren bir araç olduğu vurgulanmıştır. Bu yöntemler, uyuşmazlıkların daha hızlı çözülmesini, tarafların haklarının korunmasını ve toplumsal barışın tesisini sağlamaktadır. Ancak, bu yöntemlerin daha etkin kullanılabilmesi için tarafların bilinçlendirilmesi ve toplumda bu çözümlere yönelik farkındalığın artırılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hukuk , İş Hukuku , Uyuşmazlık , Arabuluculuk , Tahkim

Proje Numarası

0

Alternative Solutions in Labor Law

Öz

Labor law aims to regulate the rights and obligations between employees and employers, ensuring workplace harmony. However, the increasing workload of courts and the prolonged judicial processes have necessitated the development of alternative methods for resolving labor disputes. This study classifies labor law disputes into legal and interest disputes as well as individual and collective disputes, examining alternative dispute resolution methods such as mediation, conciliation, and arbitration in detail. Mediation emerges as a prominent method due to its ability to resolve disputes amicably and maintain relationships between the parties. Since 2018, mandatory mediation has been implemented in Turkey for individual labor disputes. This system has reduced the number of cases filed in courts and alleviated the judiciary’s workload. The advantages of mediation in terms of time and cost have supported the parties’ willingness to reach a settlement. Arbitration, on the other hand, enables disputes to be resolved through arbitrators chosen by the parties themselves, making it an effective method, particularly for collective labor disputes, to prevent processes such as strikes and lockouts. The study emphasizes that alternative dispute resolution methods are not only a legal necessity but also a tool to strengthen workplace peace. These methods facilitate faster resolution of disputes, protect the rights of the parties, and contribute to societal harmony. However, for these methods to be used more effectively, it is crucial to raise awareness among the parties and enhance public understanding of these solutions.

Anahtar Kelimeler

Law , Labor Law , Dispute , Mediation , Arbitration

Proje Numarası

0

Kaynakça

• Akyiğit, E. (2024). Toplu İş Hukuku, 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, İstanbul.
• Alkan, D. (2019). Türk İş Hukukunda alternatif uyuşmazlık çözüm yolları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Alpagut, G. (2016). İş Mahkemeleri Kanunu Tasarı Taslağı İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağının Değerlendirilmesi, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Derneği 40. Yıl Uluslararası Toplantısı, İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı Taslağının Değerlendirilmesi (Ed: Prof. Dr. Kübra Doğan Yenisey), İstanbul: 195-217.
• Aşçı, M. S. (2019). Zorunlu arabuluculuk uygulamasının olumlu ve olumsuz yönleri. Uluslararası Hukuk ve Sosyal Bilim Araştırmaları Dergisi, 1(2): 80-91.
• Atış, İ. (2019). İş Hukuku’nda Dava Şartı Olarak Arabuluculuk Sisteminin Etkinliği: Sakarya İli Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Bakırcı, K. (2019). “Alternatif” Bir Uyuşmazlık Çözüm Yolu (Arabuluculuk) Aracılığıyla “Alternatif” İş Hukukuna Doğru. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2019(140): 355-392.
• Başbuğ, O. (2020). Zorunlu Arabuluculuk Uygulamaları. Beta Yayınları, İstanbul.
• Bitirmiş, S., & Yılmaz, S. (2021). Kıdem Tazminatının Genel Esasları Ve Hizmet Akdi Devam Ederken Yapılan Kıdem Tazminatı Ödemelerinin Mahiyeti. Mali Çözüm Dergisi, 31: 273-282.
• Canbolat, T. (2013). Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi ve Türleri, 9. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul.
• Cebeci, İ. C. (2018). İş Güvencesinin Hukuki Sonuçları ve Zorunlu Arabuluculuk. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul.
• Çelebi-Demir, D. (2024). Toplu İş Sözleşmesi Açısından Dirlik Borcu (Barış Yükümlülüğü) ve Dayanışma Grevinin Dirlik Borcunu İhlal Edip Etmediği Sorunu. Çalışma ve Toplum, 2(81): 493-528.
• Çelik, N. (2007). Karar İncelemesi İş Sözleşmesinde Kararlaştırılan Özel Hakem Anlaşmasının İradeyi Sakatlayan Bir Durumun Varlığı Spatlanamadıkça Geçerli Sayılması. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9: 17-30.
• Çelik, N., Caniklioğlu, N., Canbolat, T., & Özkaraca, E. (2023). İş Hukuku Dersleri, 36. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul.
• Çil, Ş. (2018). İş uyuşmazlıklarında arabuluculuk ve 7036 sayılı İ. MK uygulaması, tazminat ve alacaklarda hesaplamalar, iş güvencesi. Yetkin Yayınları, Ankara.
• Denizli Öztürk, B. (2023). İşletme toplu iş sözleşmelerinin uygulamada yarattığı sorunlar. Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1): 45-69.
• Dereli, T. (2019, December). Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO’nun) Türkiye’de Endüstri İlişkilerinin Gelişmesine Etkileri (Uluslararası Sendika Özgürlüğü Normları Açısından Eleştirel Bir Yaklaşım). In Journal of Social Policy Conferences (No. 77, pp. 21-58). Istanbul University.
• Dür, O. (2021). Tüketici Uyuşmazlıklarının Çözümünde Özel Dava Şartları ve İlamsız İcra Takibi. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (48): 217-244.
• Ekmekçi, Ö. (2019). Toplu İş Hukuku Dersleri. On İki Lehva, İstanbul.
• Ekmekçi, Ö. (2021). İş Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, İstanbul.
• Elbir, N. (2021). İş Hukukunun Emredici Niteliği Karşısında İşçinin Yasal Haklarından Vazgeçmesi Sonucu Doğuran Uygulamalar Hakkında Bir Değerlendirme. Çalışma ve Toplum, 1(68): 289-316.
• Emir, A. Ş. (2020). İş Sözleşmesinde Yer Alan Tahkim (Özel Hakem) Şartının Geçerlilik Sorunu. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22(2): 905-946.
• Erman, A. (2020). Bireysel İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir Ekonomi Üniversitesi, İzmir.
• Geçmez, T. P. (2019). Bireysel İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Altınbaş Üniversitesi, İstanbul.
• Güler, E. S. (2015). Toplu iş uyuşmazlıklarının çözümünde hakem kuruluna başvurma ve özel hakeme başvurma. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(3): 1505-1532.
• Gümrükçüoğlu, Y. B. (2016). 6356 sayılı kanun çerçevesinde işletme toplu iş sözleşmesi. İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(1-1): 87-108.
• Ildır, G. (2004). Alternatif Uyuşmazlık Çözümü ve Hak Arama Özgürlüğü. 75. Yaş Günü için Prof. Dr. Baki Kuru Armağanı: 385-401.
• Karakoyun, F. (2023). Yönetici Deneyimleri Perspektifinde Nitel Bir Analiz Işığında Güçlü Kooperatifçilik Modellemesine Öneriler. Third Sector Social Economic Review, 58(4): 3169-3198.
• Kısmet Kekeç, E. (2014). Arabuluculuk Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünde Temel Aşamalar ve Taktikler, 6325 Sayılı Kanun’a Göre Güncellenmiş 2. Baskı, Ankara, Adalet.
• Konuralp, C. S. (2011). Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Tahkim. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Kurt, R. (2018). İş yargısında “arabuluculuk”. Türkiye barolar birliği dergisi, 135: 425.
• Lokmanoğlu, S. Y. (2018). İş Mahkemeleri Kanunu Işığında Arabuluculuk Kavramı. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (33): 863-885.
• Mollamahmutoğlu, H., Astarlı, M., & Baysal, U. (2023). İş Hukuku, 13. Baskı, Turhan Kitabevi, İstanbul. Özbek, M. S. (2022). Alternatif Uyuşmazlık Çözümü (Alternatif), 5. Baskı, Yetkin, Ankara.
• Özcan, A. (2020). Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun Konu Bakımından Uygulanması. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(3): 988-1016.
• Özdemir, E., & Eskiyörük, S. (2020). İş Hukuku Uyuşmazlıklarının Tahkim Yolu ile Çözümlenmesi. Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 17(67): 947-1012.
• Özekes, Ö. (2018). İşe İade Taleplerinde Dava Şartı Olan (Zorunlu) Arabuluculuk. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2018(138): 273-316.
• Özveri, M. (2020). İş Mahkemeleri Kanunu ve Zorunlu Arabuluculuk Uygulamaları. Çalışma ve Toplum, 2(65): 917-938.
• Pekcanıtez, H., Atalay, O., & Özekes, M. (2023). Medeni Usul Hukuku, 16. Baskı, Yetkin Yayıncılık, İstanbul.
• Pekcanıtez, H., Atalay, O., Sungurtekin Ö., & Özekes, M. (2023). İcra İflas Hukuku Ders Kitabı, 10. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul.
• Polat, A. (2019). Asimetrik Tahkim Sözleşmelerinin Geçerliliği. Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1): 3-65.
• Subaşı, İ. (2014). 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesı̇ Kanunu’na Göre Toplu İş Sözleşmesı̇. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 20(1): 595-654.
• Sur, M. (2013). Uluslararası normlar ve 6356 sayılı kanunun toplu iş sözleşmeleri ve grev hakkındaki hükümleri. Çalışma ve Toplum, 15(4): 213-236.
• Süzek, S. (2021). İş Hukuku, 17. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Süzek, S. (2023). İş Hukuku, 23. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Şahin-Emir, A., & Kazmaz-Tepe, B. (2018). İş Uyuşmazlıklarına İlişkin İbra Hükmü İçeren Arabuluculuk Anlaşma Belgesinin Arabuluculuğa Elverişlilik Bakımından Değerlendirilmesi. Çalışma ve Toplum, 3(58): 1481-1508.
• Taner-Coşkun, A. (2024). İş uyuşmazlıklarında arabuluculuk türleri ve karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir Ekonomi Üniversitesi, İzmir.
• Tanrıver, S. (2006). Hukuk uyuşmazlıkları bağlamında alternatif uyuşmazlık çözüm yolları ve özellikle arabuluculuk. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 64(19): 151-177.
• Tanrıver, S. (2020). Dava Şartı Arabuluculuk Üzerine Bazı Düşünceler. TBB Dergisi, (147): 111-142.
• Uğurlu Cihangir, T. (2018). Zorunlu Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Anayasaya Uygunluğu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Ankara.
• Yayvak Namlı, İ. (2023). Yargıtay'ın Bir Kararı Işığında İş Kanunu Kapsamı Dışındaki İşçilerin Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanması. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 29(2): 1521-1537.
• Yıldız, K. (2018). Bireysel iş uyuşmazlıklarının nedenleri, yoğunlaştığı konular ve çalışma ve iş kurumu’nun söz konusuuyuşmazlıkları çözme yeteneği. Çalışma ve Toplum, 3(58): 1361-1380.
• Yürekli, S. (2020). Toplu İş Uyuşmazlıklarında Yüksek Hakem Kurulu Kararları. İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(8): 113-149.