1950–2000 Dönemi Japon Sanayi Politikasının Temel Özellikleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 72 - 86, 28.06.2025

Adem Doğan , Yunus Emre Birol

Öz

Sanayi politikası, kaynak dağılımını imalat endüstrileri lehine değiştirmek amacıyla ekonomiye yapılan kamu müdahalelerini içermektedir. Bu müdahaleler, ulusal refah ve çıkarın yalnızca özel piyasa tarafından optimize edilemeyeceği anlayışına dayanmaktadır. Sanayi politikası uygulamalarında temel amaç ulusal ekonominin uluslararası düzeyde rekabet gücünün sürdürülmesi ve korunmasıdır. Japonya’nın İkinci Dünya Savaşı sonrası hızlı kalkınmasını sağlayan etmenlerden biri de uygulanan sanayi politikalarıdır. Bu nedenle, Japon sanayi politikasının temel özelliklerinin ortaya konulması, hem Japon kalkınmasında sanayi politikalarının etkisinin vurgulanması hem de kalkınma çabası devam eden ülkelerin sanayi politikalarına önem vermeleri gereğine dikkat çekilmesi açısından önem arz etmektedir. Bu öneme binaen bu çalışmada 1950–2000 dönemi Japon sanayi politikası uygulamalarının temel özelliklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmanın yöntemi, mevcut literatürün taranarak betimsel değerlendirilmesi şeklindedir. Japonya’da 1950–1973 arasında geleneksel sanayi politikası uygulaması benimsenmiş ve sektörel hedefleme merkezi yere sahip olmuştur. Bu dönemde hızlı kalkınma için anahtar sanayi hedeflemesi yapılmış, yeni doğan ve stratejik görülen sanayiler dış rekabete karşı korunmuş, düşüş gösteren sanayiler sübvanse edilmiş, mamul malların ihracatı teşvik edilmiş, ülke içinde aşırı rekabet sınırlanmış ve kaynaklar stratejik sektörlere yoğunlaştırılmıştır. Bu stratejiler doğrultusunda yabancı rekabetten koruma, doğrudan sübvansiyon, vergiler yoluyla sübvansiyon, krediye ayrıcalıklı erişim, devlet alımları yoluyla özel yardım ve döviz tahsisi gibi politika araçlarına başvurulmuştur. Uygulamada sanayileşme ve ihracat birlikte ilerlemiş, imalat sektörü ihracat yaparak sürekli kendini yenilemiştir. Sanayi politikası ticaret odaklı olmuş, ithal ikamesi ile ihracatı teşvik stratejileri birlikte yürütülmüştür. 1973 sonrasında ise, yeni nesil sanayi politikası uygulamasına geçilmiş, teknoloji, yenilik ve Ar-Ge ön plana çıkarılmıştır. 1970’lerde ve 1980’lerde elektronik ve bilgisayar gibi yüksek teknoloji endüstrileri stratejik endüstriler olarak belirlemiştir. Batı’da geliştirilen endüstriyel teknolojiye hızla uyum sağlayarak üretim yapma modelinden, yaratıcı teknolojik yenilikler meydana getirerek üretim yapma modeline doğru bir geçiş yaşanmıştır. Geleneksel sanayi politikasında devlet ekonomide düzenleyici bir role sahipken, yeni nesil sanayi politikasında devlet daha çok bilginin yayılımı ve paylaşımının koordinatörü haline gelmiştir. Japon sanayi politikasının kendine özgü özelliği, kamu kurumları ve özel şirketler arasındaki yakın iş birliğine dayanması ve sanayi politikasının amaç ve araçlarının belirlenmesinde müzakere kurullarına özel önem verilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Sanayi politikası , Japon sanayi politikası , Japon kalkınması

A Review of the Key Features of Japanese Industrial Policy in the 1950–2000 Period

Öz

Industrial policy involves public interventions in the economy aimed at reallocating resources in favor of manufacturing industries. These interventions are based on the understanding that national welfare and interests cannot be optimized solely by private markets. The primary objective of industrial policy practices is to sustain and protect the international competitiveness of the national economy. One of the factors enabling Japan's rapid post-World War II development was its implementation of industrial policies. Therefore, outlining the core characteristics of Japanese industrial policy is critical both to emphasize the role of such policies in Japan's development and to highlight the necessity for countries still striving for development to prioritize industrial policies. Given this significance, this study aims to identify the fundamental features of Japanese industrial policy practices between 1950 and 2000. The research method involves a descriptive analysis of existing literature. In Japan, traditional industrial policy was implemented between 1950 and 1973, with sectoral targeting at its core. During this period, key industries were targeted for rapid development, nascent and strategically vital industries were shielded from foreign competition, declining industries were subsidized, manufactured goods exports were promoted, excessive domestic competition was restricted, and resources were concentrated in strategic sectors. Policy tools employed included protection from foreign competition, direct subsidies, tax-based subsidies, preferential access to credit, state procurement as a form of private assistance, and foreign exchange allocation. In practice, industrialization and exports advanced in tandem, with the manufacturing sector continuously renewing itself through export activities. Industrial policy was trade-oriented, combining import substitution with export promotion strategies. After 1973, Japan transitioned to a new generation of industrial policy, prioritizing technology, innovation, and R&D. In the 1970s and 1980s, high-technology industries such as electronics and computers were designated as strategic sectors. The model shifted from rapidly adapting industrial technologies developed in the West to generating creative technological innovations. While the state held a regulatory role in the traditional industrial policy, under the new approach, it increasingly functioned as a coordinator of knowledge dissemination and sharing. A distinctive feature of Japanese industrial policy lies in its reliance on close collaboration between public institutions and private companies, with particular emphasis on consultative councils in determining the objectives and instruments of industrial policy.

Anahtar Kelimeler

Industrial policy , Japanese industrial policy , Japanese development

Kaynakça

• Akkemik, K. A. (2015). Recent Industrial Policies in Japan (M. Yülek, Ed.). Economic Planning and Industrial Policy in the Globalizing Economy; Concepts, Experience and Prospects (ss. 181–205). Switzerland: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-06474-1_9
• Akkemik, K. A. (2020). Kalkınmacı Devletten Finansallaşmaya: Japonya Deneyimi (M. Tiryakioğlu, Derleyen). Devletle Kalkınma: Fikret Şenses’e Armağan (ss. 279–322). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Branstetter, L. & Skakibara, M. (1998). Japenese Research Consortia: A Microeconometric Analysis of Industrial Policy. The Journal of Industrial Economics. 46(2): 207–233. https://doi.org/10.1111/1467-6451.00069
• Broadbent, J. (1999). Environmental Politics in Japan: Networks of Power and Protest. New York: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511571060
• Fajnzylber, F. (1990). The United States and Japan as Models of Industrialization (G. Gereffi &, D. L. Wyman, Ed.). Manufacturing Miracles: Paths of Industrialization in Latin America and East Asia (ss. 323–352). Princeton, New Jersey: Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9781400862030.323
• Fukukawa, S., Amatori, F. & Molteni, C. (2017). Industrial Policy and the Role of MITI in Japan: Interwiev with Shinji Fukukawa: Led by Franco Armatori and Corrado Molteni (D. Fellisini, Ed.). Reassessing the Role of Management in the Golden Age (ss. 141–151). Central Issues in Contemporary Economic Theory and Policy. Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-3-319-48722-9_9
• George, T. S. (2001). Minamata: Pollution and the struggle for democracy in postwar Japan. Massachusetts: Harvard University Asia Center.
• Gerber, J. (1999). International Economics. Massachusetts: Addison-Wesley.
• Hayashi, F., & Prescott, E. C. (2002). The 1990s in Japan: A Lost Decade. Review of Economic Dynamics, 5(1): 206–235. https://doi.org/10.1006/redy.2001.0149
• Johson, C. (1984). Introduction: The Idea of Industrial Policy (C. Johson, Ed.). The Industrial Policy Debate (ss. 3–26). San Francisko: ICS Press.
• Katz, R. (2015). Japan, the System that Soured: The Rise and Fall of the Japanese Economic Miracle. New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315703213
• Kıncal, A. (2016). Japon Kalkınması: Tarihsel Süreç ve Politikalar. DERIN Dokuz Eylül Üniversitesi Araştırma ve İnovasyon Dergisi. (6): 76–86.
• Knight, J. (2003). Waiting for Wolves in Japan: An Anthropological Study of People-Wildlife Relations. New York: Oxford University Press.
• Koboyashi, Y. (1993). The Role and Estimation and Recent Issue. Warwick Economic Research Papers, March, No: 404. Warwick Universty Department of Economics.
• Kotabe, M. (1985). The Role of Japanese Industrial Policy for Export Success: A Theoretical Perspective. Columbia Journal of World Business, 20(3): 59–64.
• Kozlu, C. (1995). Türkiye Mucizesi İçin Vizyon Arayışları ve Asya Modelleri (3. Baskı). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Krugman, P. R. & Obstfeld, M. (2000). International Economics Theory and Policy. (Fifth Ed.). New York: Addison-Wesley Publishing Company.
• Matanle, P. (2003). Japanese Capitalism and Modernity in a Global Era: Refabricating Lifetime Employment Relations. London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203407981
• Nishijima, S. (2012). Japanese Industrial Policy. Perspective of the World, 4(3): 73–93.
• Noland, M. (1993). The Impact of Industrial Policy on Japan’s Trade Specialization. The Review of Economics and Statistics. 23(2): 241–248. https://doi.org/10.2307/2109429
• Okazaki, T. (2017). Industrial Policy in Japan: 70-Year History since World War II. Japan SPOTLIHT March/April. https://www.rieti.go.jp/en/papers/contribution/okazaki/06.html (10.12.2024)
• Okur, İ. (2009). Japonya Bir Yükselişin Kısa Hikayesi. Bursa: Okursoy Kitapları.
• Ozaki, R. S. (1984). How Japanese Industrial Policy Works (C. Johson, Ed.). The Industrial Policy Debate (ss. 47–71). San Francisko: ICS Press.
• Öztürk, İ. (1996). Japon Sanayi Siyaseti ve Temel Aktörleri: Yeni Kurumsal Ekonomi Perspektifi. Divan, (1996/2): 173–200.
• Pempel, T. J. (1999). Regime Shift: Comparative Dynamics of the Japanese Political Economy. New York: Cornell University Press. https://doi.org/10.7591/9781501707360
• Rodrik, D. (2009). Tek Ekonomi-Çok Reçete: Küreselleşme, Kurumlar ve ekonomik Büyüme. (Neşenur Domaniç, Çev.). Ankara: Eflatun Yayınevi.
• Sadıklar, C. T. (1991). Zirvedeki Japonya. Ankara.
• Smith, H. (1995). Industry Policy in East Asia: A Literature Rewiew. Working Paper, Australian National University, September, Canberra, 1995/9.
• Trezise, P. H. (1983). Industrial Policy is not Reason for Japan’s Success. The Brookings Review, Spring 1983: 13–18.
• Uzun, A. M. (2010). Savaş Sonrası Japonya’da Sanayi Politikası: MITI (Uluslararası Ticaret ve Sanayi Bakanlığı) Ne Kadar Başarılıydı?. Sosyal Bilimler Dergisi. (4): 63–72.
• Ünay, S. (2015). Savaş Sonrası Dönemde Türkiye-Japonya Ekonomi Politiklerine Bakış: Ulusal Kalkınmacılıktan Ulusal Rekabete (K. A. Akkemik & S. Ünay, Ed.) Doğu Asya’nın Politik Ekonomisi: Japonya Çin ve Güney Kore’de Kalkınma Siyaset ve Jeostrateji (ss. 163–184). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Wade, R. (1990). Industrial Policy in East Asia: Does It Lead or Follow the Market? (G. Gereffi &, D. L. Wyman, Ed.). Manufacturing Miracles: Paths of Industrialization in Latin America and East Asia (ss. 231–266). Princeton, New Jersey: Princeton University Press. https://doi.org/10.1515/9781400862030.231
• Weiss, L. & Hobson, J. M. (1999). Devletler ve Ekonomik Kalkınma (Kıvanç Dündar, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Williams, S. L. (1993). Japenese Industrial Policy: What is It, and Has It Worked. Canada-United States Law Journal. 19(79): 79–92.
• Yülek, M. (2019). Ulusların Yükselişi: İmalat, Ticaret, Sanayi Politikası ve Ekonomik Kalkınma (2. Baskı). İstanbul: Kronik Kitap.
• Yülek, M. A. (2014). Kalkınma Tartışmalarında Japon Modelinin Yükselişi, Düşüşü ve Tekrar Yükselişi. http://www.mcivriz.com/uploads/yuklemeler/Kalkinma_Tartismalarinda_Japon_Modelinin_Y%C3%BCkselisi_v-e_D%C3%BCs%C3%BCs%C3%BC.pdf (17.12.2024)