Türkiye'de Özelleştirme Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 29 - 49, 21.12.2023

Hayrettin Tüleykan , Burak Erden

Öz

Devletin ekonomi üzerindeki rolüne yönelik yapılan tartışmalar günümüzde daha çok ne düzeyde bir müdahale olması gerektiğine yönelik olmuştur. Devletin ekonomiye müdahalede bulunmak amacıyla kullandığı araçlardan birisi kamu harcamalarıdır. Kamu harcamaları ülkemizde 1990 sonrasında daima artış gösteren bir eğilimde olmuştur. Bu ciddi artış sonucunda da kamu finansmanı sorunu ortaya çıkmıştır. Kamu finansmanını sağlamak amacıyla kullanılan yöntemler daha çok vergiler, vergi dışı gelirler, borçlanma ve monetizasyon (vadesi gelen borcun para basılarak ödenmesi) olsa da bu araçların yanı sıra bir de özelleştirme yöntemi kullanılmıştır. Kamu finansman aracı olarak tercih edilen özelleştirme yönteminin ekonomik yönden de birçok etkisi bulunmaktadır.
Bu çalışmada, esas itibariyle arızi bir gelir olarak görülen özelleştirmeden sağlanan gelirlerin ülkemizde kamu harcamalarının finansmanında önemli bir gelir kaynağı olup olmadığı araştırılacaktır. Ayrıca özelleştirmelerin mali etkileri ile birlikte özellikle kaynak kullanımında etkinlik, verimlilik ve iktisadi etkileri literatür kaynaklar çerçevesinde betimsel analize tabi tutulacaktır. Buna yönelik belirli yıllar için özelleştirmeden sağlanan gelirler, ayrıca vergi gelirleri ve vergi dışı gelirlere ilişkin istatistiki veriler kullanılacaktır. Çeşitli ülkeler itibariyle dünyada ve ülkemizde özelleştirmenin etkinlik durumu tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kamu Finansmanı, Özelleştirme, Ekonomi, Verimlilik, Gelir

A Study on Privatization in Türkiye

Öz

Discussions on the role of the state on the economy are mostly about what level of intervention should be. One of the tools used by the state to intervene in the economy is public expenditures.In our country, public expenditures increased continuously after 1990. As a result of this serious increase in public expenditures, the problem of public finance has emerged. In order to provide public financing, a privatization method was used in addition to taxes, non-tax revenues, borrowing and monetization method. The privatization method, which is preferred as a public financing tool, has many effects in terms of its economic results.
In this study, it will be investigated whether the revenues obtained from privatization, which is seen as an accidental income, are an important source of income in the financing of public expenditures in our country. I In addition, the financial effects of privatizations, as well as the efficiency, productivity and economic effects in resource use, will be subjected to descriptive analysis within the framework of literature sources. For this purpose, statistical data on privatization revenues, tax revenues and non-tax revenues for certain years will be used. The effectiveness of privatization in the world and in our country will be discussed in terms of various countries.

Anahtar Kelimeler

Public Finance, Privatization, Economy, Productivity, income

Kaynakça

• Akkoyunlu, P. F. (2011). Kamu iktisadi teşebbüsleri ve özelleştirme. Beta Yayıncılık
• Aktan, C. C. (1987). Kamu iktisadi teşebbüsleri ve özelleştirme. Arkadaş Matbaacılık Ltd.
• Aktan, C. C. (2000). Kamu ekonomisi ve kamu maliyesi. Anadolu Matbaacılık,
• Atabay, Ç. (2022). Türk Hava Yolları’nın Türk Dış Politikasında Marka Diplomasisi Perspektifinden Değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bağdigen, M. ve Abdulhakimoğulları, E. (2005). Borç servisi ile kamu gelir ve harcamaları arasındaki ilişkinin ampirik bir analizi: Türkiye örneği. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60(2), 29-48.
• Brand Finance, (Haziran, 2021), Türkiye’nin En Değerli ve Güçlü Markaları Raporu, Brandirectory: Türkiye. https://brandirectory.com/rankings/turkey
• Bulutoğlu, K. (2008). Kamu ekonomisine giriş, (7. Baskı). Maliye ve Hukuk Yayınları.
• Cevizoğlu, H. (1989), Türkiye’nin Gündemindeki Özelleştirme. İstanbul: İlgi Yayınları.
• Cevizoğlu, H. (1989). Özelleştirme. İlgi Yayıncılık.
• Çakıcı, C. (2002). Özelleştirme. Ansiklopedik Muhasebe Terimleri Sözlüğü. Beta Yayınları.
• Çetinkaya, Ö. (2001). Türkiye’de devlet işletmeciliği ve özelleştirme. Ekin Kitapevi Yayınları.
• Çınarlı, S. ve Hızal. S. A. (2014). Özelleştirme uygulamaları ve sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesi. Leges Yayınları
• Dilek, A. (2006). Türkiye'de Özelleştirme ve Özelleştirme Çalışmaları Sonucu Nazilli Sümerbank İşletmesinin Durumu ile Karlılık ve Verimlilik Analizi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğanalp, N. (2005). Kamu Borçlanma Teorisi ve Borçlanmanın Reel Kesim Üzerindeki Etkileri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durmuş, D. (2022). Dijital Çağda Marka Konumlandırma: Türk Telekom Örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Dünya Gazetesi, Demir- Çelik İlavesi, 2001.
• Ege. Y. (2000). Dünyadaki Uygulamalar Işığında Rekabet Politikası ve Özelleştirme. Hazine Dergisi, S.13, s.67-75.
• Esenyel, A. (2006). Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları, Çimento Sektörü Örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Falay, N. (1990). Özelleştirme yöntemleri, dünya ‘da ve Türkiye’de özelleştirme. ODTÜ-Kamu Yönetimi Yayını.
• Güler, C. (2006). Özelleştirmenin Ekonomik Boyutu, Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Sedaş Örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gümüş, S. (2008). Türkiye’de Bütçe Açıkları ve Finansman Yöntemlerinin Makro Ekonomik Etkileri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güven, İ. (2013). Kamu Açıklarının Finansmanında Finansal Nitelik Sorunu. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gökalp, M. F. (1994). “Türkiye’de Özelleştirme Uygulamalarının Değerlendirilmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:9, Sayı:2
• Hazine Müşteşarlığı (2008), 2007 Kamu İşletmeleri Raporu
• Herekman, A. (1988). Kamu maliyesi: devlet faaliyetleri ve finansmanı teknikleri. (1. Baskı) Sevinç Matbaası.
• Kardeş, R. Güzel, H. (1995). Türkiye’de ve Dünya’da Yaşanan Özelleştirme. İstanbul: Vakıfbank Araştırma Dizisi. No:2. s.45
• Kozlu, C. (2007). Bulutların üstüne tırmanırken: THY, bir dönüşüm öyküsü (3. basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Leylek, H. (2021). Kamu Harcamaları Finansman Tercihinde Mali Yanılsama. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Merken, A. (2008). Özelleştirme Kapsamındaki KİT’lerin Finansal Analizi, Özelleştirme Sonrası Ekonomiye Uzun Vadeli Etkisi: Örnek Bir Çalışma (Erdemir). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Önder, İ., Kirmanoğlu H. ve Kartallı, Y. (1995). Kamu açıkları ve kamu borçları: teori ve Türkiye üzerine bazı gözlemler. Türkiye Harb-İş Sendikası Yayını.
• Övgün, B. (2005) Geçmişten Günümüze Kamu İktisadi Teşebbüsleri. Genel-İş Emek Araştırma Dergisi. No.1. s.66.
• Özmen, S. (1987). Türkiye’de ve dünyada KİT’lerin özelleştirilmesi. MET/ER Matbaası.
• Saka, Y. (2006). Özeleştirme ve Çalışanlar: Tüpraş Örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarıkamış, C. (2005). Türkiye’de Özelleştirme Çalışmaları. Muhasebe ve Finansman Dergisi. Sayı: 28, Ekim.
• Son Dünya. (1997). “Kardemir’in Rekorlar Yılı”, 09.01.1997.
• Susam, N. (2015). Kamu maliyesi temel kavramlar ve esaslar. Beta Yayınevi.
• Şafak, A. (1996). Özelleştirme. Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü. Yaylacık Matbaası.
• Taşçı, A. D. (2014). From State Administration of Airline Management To Turkish Airlines': The Representation Of National Identity İn Turkish Airlines Advertisements. Tez
• Tecer, M. (1987). Özelleştirme Programının Teknik Yönleri İngiltere Örneği. Banka ve Ekonomik Yayınlar Dergisi, Ocak.
• Türk, Y. Z. (2014). Türkiye’de Özelleştirme Uygulamalarının Analizi. [Uzmanlık Tezi). Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü
• Üzümcü, Z. (2007) Özelleştirme Politikası ve Türkiye Uygulamalarındaki Etkinliği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Varolsun, D. S. (2006). Türkiye’de Kamu Açıkları ve Finansmanı. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yaşar, M. F. (1998). Değişik Yapılardaki Ülkerlerde Özelleştirme ve Macaristan, İngiltere, Türkiye Örneği. İktisat Fakültesi Mecmuası. Cilt: 49. Yıl: 60 Özel Sayı. İstanbul.
• Yaşar, S. (2005). Özelleştirme. Creative Yayıncılık.
• Yılmaz, B. (2016). Kurum Kültürünün Oluşumunda Kurumsal İletişimin Rolü: Özelleştirme Öncesi ve Sonrasında Petkim Örneği. [Doktora Tezi]. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, (2020), Faaliyet Raporu.
• https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/6/2021/03/2020-Faaliyet-Raporu-04.03.2021-14.29.pdf
• www.aa.com
• www.anadolubank.com
• www.denizbank.com
• www.oib.gov.tr
• www.petkim.com
• www.poas.com
• www.turkishairlines.com
• www.turktelekom.com