A Study on The Effect of Indirect and Direct Taxes on Economic Growth in Turkey

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 17, 23.12.2024

Yasin Zararsız , Emin Barlas

Öz

In the study, the relationship between indirect taxes and direct taxes and economic growth was examined, in this context, taking into account the data for the period 1980-2023 in the Turkish economy; VAR model, impulse-response functions, causality relationship, variance decomposition tests were used to determine the explanatory power of shocks occurring in direct and indirect taxes on economic growth, and whether direct and indirect tax revenues affected economic growth was analyzed using time series methods with the help of Eviews 9 program. According to the ADF unit root test results of the study, the series of logarithmic indirect and direct taxes and logarithmic growth rates are stationary at the I(0) level according to AIC. The existence of cointegration between the dependent variable and the independent variables was determined by the Johansen cointegration test. After the cointegration test, cointegration regressions were established with FMOLS, DOLS and CCR models and it was revealed that there was a positive relationship between direct and indirect taxes and GDP. Granger causality analysis findings showed that economic growth in Turkey has a one-way causality towards indirect taxes and a bidirectional causality with indirect taxes. In addition, according to the variance decomposition results obtained from the VAR model, it was determined that the ability of indirect taxes to explain economic growth was 6.01% in the 10th period, and the power of direct taxes to explain economic growth reached 2.44% in the 10th period. When the response of indirect and direct taxes to economic growth is analyzed, it is observed that the variables act together and balancedly, based on periodic situations. Based on all these findings of the study, it was concluded that tax revenues, especially indirect taxes, positively affected GDP in Turkey in the 1980-2023 period.

Anahtar Kelimeler

Indirect Taxes, Direct Taxes, Economic Growth, Time Series Analysis

Türkiye’deki Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Ekonomik Büyümeye Etkisi Üzerine Bir Çalışma

Öz

Çalışmada dolaylı vergiler ve dolaysız vergiler ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki incelenmiş, bu bağlamda Türkiye ekonomisinde 1980-2023 dönemine ait veriler dikkate alınarak; VAR modeli, etki-tepki fonksiyonları, nedensellik ilişkisi, varyans ayrıştırması testleri ile dolaylı ve dolaysız vergilerde meydana gelen şokların ekonomik büyümeyi açıklama gücünün tespiti ve dolaylı ve dolaysız vergi gelirlerinin ekonomik büyümeyi etkileyip etkilemediği Eviews 9 programı yardımı ile zaman serisi yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmanın ADF birim kök testi sonuçlarına göre logaritmiği alınmış dolaylı ve dolaysız vergiler ile yine logaritmiği alınmış büyüme oranlarının serileri AIC’ye göre I(0) seviyesinde durağandır. Bağımlı değişken ile bağımsız değişkenler arasında eş bütünleşmenin varlığı Johansen eş bütünleşme testi ile tespit edilmiştir. Eş bütünleşme testinden sonra FMOLS, DOLS ve CCR modelleri ile eş bütünleşme regresyonları kurularak dolaylı ve dolaysız vergiler ile GSYİH arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu ortaya çıkarılmıştır. Granger nedensellik analizi bulguları, Türkiye’de ekonomik büyümenin dolaylı vergilere doğru tek yönlü, dolaylı vergiler ile çift yönlü nedensellik olduğunu göstermiştir. Ayrıca, VAR modelinden elde edilen varyans ayrıştırması sonuçlarına göre dolaylı vergilerin ekonomik büyümeyi açıklama gününün 10. dönemde % 6.01 olduğu ve dolaysız vergilerin ise ekonomik büyümeyi açıklama gücünün 10. dönemde % 2.44 seviyesine ulaştığı tespit edilmiştir. Dolaylı ve dolaysız vergilerin ekonomik büyümeye verdiği tepki analiz edildiğinde, dönemsel durumlardan hareketle değişkenlerin ilişkisel olarak birlikte ve dengeli hareket ettikleri gözlenmiştir. Çalışmanın tüm bu bulgularından hareketle Türkiye’de 1980-2023 döneminde vergi gelirlerinin özellikle de dolaylı vergilerin GSYİH’yi olumlu yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dolaylı Vergiler, Dolaysız Vergiler, Ekonomik Büyüme, Zaman Serileri Analizi

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2009). Kamu Maliyesi. Ankara: Gazi Kitapevi.
• Akıncı, A. (2019). Vergi Gelirlerinin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi. Finans, Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (1), 100-106.
• Aydın, D. (2020). Türkiye'de Dolaylı ve Dolaysız Vergiler İle Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisi (2006-2018). 114. Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü eğitim Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Bektaş, A. (2019). Dolaylı-Dolaysız Vergiler Temelinde Bütçe Dengesinin İktisadi Büyümeye Etkisi: Türkiye ve Almanya Örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (2), 425-448.
• Demir, M., ve Sever, E. (2017, Mayıs). Vergi Gelirleri Ekonomik Büyüme İlişkisi: OECD Ülkelerine İlişkin Panel Veri Analizi. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (2), 52-54.
• Demircan, E. S. (2003). Vergilendirmenin Ekonomik Büyüme ve Kalkınmaya Etkisi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21, 97-116.
• Dinler, Z. (2009). İktisada Giriş. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Durkaya, M., ve Ceylan, S. (2006). Vergi Gelirleri ve Ekonomik Büyüme. Maliye Dergisi , 150, 79-89.
• Durucan, A. (2023). Türkiye'de Ekonomik Büyüme İle Doğrudan-Dolaylı Vergiler Arasındaki İlişki: Cumhuriyetten Günümüze. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 185-198.
• Enders, W. (1995). Applied Econometric Time Series. John WileyveSons . USA.
• GİB. (2024). gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/GBG1.htm, (16.03.2024).
• Göçer, İ., Mercan, M., Bulut, Ş., ve Dam, M. (2010, Aralık). Ekonomik Büyüme İle Vergi Gelirleri Arasında İlişki: Sınır Testi Yaklaşımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28, 97-110.
• Greene, W. H. (1993). Econometric Analysis. Prentice-Hall Publication, Second Edition, 553.
• Hoylu, M. (2022). Vergilerin Ekonomik Büyümeye Etkisi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, İktisat Programı Yüksek Lisans Tezi.
• Kara, M. A., ve Hoylu, M. (2023). Türkiye Ekonomisinde Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Ekonomik Büyümeye Etkileri. Gaziantep Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5 (1), 14-31.
• KDVK. (1984, Kasım 2). Katma Değer Vergisi Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.3065.pdf, (05.07.2024).
• KPSS A Grubu Maliye. (2012). Ankara: İhtiyaç Yayıncılık.
• Kumar, V., Leone, R., ve Gaskins, J. (1995, Eylül). Aggregate and Disaggregate Sector Forecasting Using Consumer Confidence Measures. International Journal of Forecasting, 11 (3), 361-377.
• Kurt, O. (2022). Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Enflasyon ve Ekonomik Büyümeye Etkileri: Türkiye Örneği. Bartın: Bartın Üniversitesi, Lisansüstü eğitim Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı,Yüksek Lisans Tezi.
• Mucuk, M., ve Alptekin, V. (2008, Temmuz-Aralık). Türkiye’de Vergi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: VAR Analizi (1975 - 2006). Maliye Dergisi (155), 159-174.
• Nimenibo, A., Samuel, W. A., Eyo, M. J., Friday, M. ve., ve Chika, H. (2018). An Emperical Analysis of Tax Revenue and Economic Growth. Global Journal of Human-Social Science, 18 (3), 10-11.
• OECD. (2008, Temmuz 11). Tax and Economic Growth. https://www.oecd-ilibrary.org/taxation-and-economic-growth_5kzhpz16qlhb.pdf?itemId=%2Fcontent%2Fpaper%2F241216205486vemimeType=pdf, (03.04.2024).
• ÖTVK. (2002, Haziran 12). Özel Tüketim Vergisi Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4760.pdf, (05.07.2024).
• Özgen, F. B., ve Güloğlu, B. (2004). Türkiye’de İç Borçların İktisadî Etkilerinin VAR Tekniğiyle Analizi. ODTÜ Gelişme Dergisi (METU Studies in Development), 31 (1), 93-114.
• Öztürk, Ö. F. (2021). Dolaysız ve Dolaylı Vergi Gelirlerinin Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 431.
• Pehlivan, O. (2009). Kamu Maliyesi. Trabzon: Derya Kitabevi.
• Polat, M. A., ve Canan, S. (2015, Mart-Nisan). Türkiyede Dış Ticaret Açığı ve Petrol İthal Fiyatları İlişkisi. Akademik Bakış Dergisi (Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi), 48, 555-567.
• Sağdıç, E. N., ve Aydın, D. (2021, 6 30). Dolaylı ve Dolaysız Vergiler ile Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği (2006-2018). International Journal of Public Finance , 6 (1), 21-46.
• Saraç, T. B. (2015). Vergi Yükü ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği. Maliye Dergisi(169), 22.
• SBB. (2024). sbb.gov.tr/temel-ekonomik-gostergeler/. (16.03.2024).
• Seyidoğlu, H. (2002). Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük (3 b., Cilt 18). İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Topal, M. H. (2017, Temmuz). Vergi Yapısının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi: OECD Ülkelerinden Ampirik Bir Kanıt. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5 (3), 183-206.
• TÜİK. (2018). data.tuik.go.tr/Kategori/EtKategori?p=Ulusal-Hesaplar-113. (16.03.2024).
• Yıldırım, K., Karaman, D., ve Taşdemir, M. (2016). Makro Ekonomi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, F., ve Tezcan, N. (2007). Vergi Hasılatı ve Sabit Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyümeye Olan Etkisi: Ekonometrik Bir İnceleme. 8. Türkiye Ekonometri ve İstatistik Kongresi (s. 1-14). Malatya: İnönü Üniversitesi.