BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR ÜZERİNDEN TALİBAN VE DEAŞ KARŞILAŞTIRMASI: DEAŞ HORASAN GRUBUNUN AFGANİSTAN’IN GELECEĞİ ÜZERİNE ETKİLERİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 49 - 66, 30.06.2022

Mete Sağlam

Öz

Afganistan topraklarının “imparatorluklar mezarlığı” olarak tanımlanması doğru bir tespittir. Birçok ulus Afganistan’a hâkim olmuştur. Ülkenin yakın geçmişine bakıldığında Sovyet Birliği ve ABD tarafından işgal edilmiştir. Bu iki süper gücün Afganistan’ı işgal sürecinde çok sayıda asker kaybının yanında, zorlu coğrafi koşullarda yapılan mücadelede önemli ölçüde maddi kayıpta yaşamışlardır. Ayrıca bu devletler dünya kamuoyu karşısında imaj kayıpları yaşamıştır. İç karışıklık, Sovyet işgali, birinci Taliban ve ABD işgal dönemlerinde yaşananlardan dolayı kadim Afganistan toprakları artık terör ile anılmaya başlanmıştır. Sayısız terör örgütü bu ülkede faaliyettedir. SSCB’nin işgali ile başlayan Afgan direnişi sonradan “mücahitler” ismini aldı. Afgan mücahitleri arasından çıkan Taliban ise Afganistan tarihinde önemli bir yer edinmiştir. Birinci Taliban dönemi ve ABD işgali sonrası ikinci Taliban dönemi çalışmanın ana inceleme alanları arasındadır. Bu çalışmada Taliban ile DEAŞ arasında ortaya çıkan mücadele hakkında bir değerlendirme yapılmıştır. DEAŞ-H üzerinden gerçekleşen bu mücadele, ABD’nin Afganistan’dan çekilmesiyle farklı bir seviyeye çıkmıştır. Taliban’ın Afganistan’da yönetimi ele geçirmesini kabul etmeyen DEAŞ-H, onlarla mücadeleye başlamıştır. Taliban ve DEAŞ-H arasındaki mücadele sırasında Afganistan’ın geleceğinin yanında Afgan halkının bu mücadele karşısındaki tutumu da değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Taliban, DEAŞ, DEAŞ-H, IŞİD

COMPARISON OF TALIBAN AND DAESH ON SIMILAR AND DIFFERENCES: THE EFFECTS OF DAESH KHORASAN GROUP ON THE FUTURE OF AFGHANISTAN

Öz

Defining Afghanistan as "imperial cemetery" is a correct determination. Many countries dominated Afghanistan. Looking at the recent past of the country, it was occupied by the Soviet Union and the USA. In addition to the loss of a large number of soldiers during the invasion of Afghanistan by these two superpowers, they also suffered significant financial losses during the struggle in difficult geographical conditions. In addition, these states have also experienced image losses in the eyes of the world public opinion. Due to the internal turmoil, the Soviet occupation, the first Taliban and the US occupation, the ancient lands of Afghanistan are now referred to as terrorism. Numerous terrorist organizations operate in this country. In this study, an evaluation was made about the struggle that emerged between the Taliban and DAESH (ISIS). This struggle, which took place over DAESH-K (ISIS-K), reached a different level with the withdrawal of the USA from Afghanistan. DAESH-K, which did not accept the Taliban's takeover of power in Afghanistan, started to fight them. During the struggle between the Taliban and DAESH-K, the future of Afghanistan as well as the attitude of the Afghan people towards this struggle were also evaluated.

Anahtar Kelimeler

Afghanistan, DAESH, DAESH-K, ISIS-K

Kaynakça

• Azami, D. (2016). “The Islamic State in South and Central Asia”, Survival, Sayı: 4, ss.131-158.
• Barfield, T. (2010). Afghanistan: a Cultural and Political History, Princeton: Princeton University Press.
• BBC News Türkçe. (2010). “Irak El Kaidesi: İki liderimiz öldürüldü”, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2010/04/100425_iraq_alqaeda (Erişim Tarihi: 02.02.2022).
• BBC News Türkçe. (2019). “Bağdadi operasyonu-Trump: IŞİD lideri öldürüldü”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50199342 (Erişim Tarihi: 02.02.2022).
• BBC News Türkçe. (2021). “Taliban: ABD ve müttefiklerine karşı zafer kazandık, işgalciler ders almalı”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-58386464 (Erişim Tarihi: 01.02.2022).
• BBC News Türkçe. (2022). “Afganistan: Taliban yönetimi kız öğrencilerin gittiği orta öğretim kurumlarını açmaktan son anda vazgeçti”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60846748 (Erişim Tarihi: 01.04.2022).
• Bilgü, İ. (1988). “Afganistan”, https://islamansiklopedisi.org.tr/afganistan#2-sovyet-isgali-ve-sonrasi (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
• Botobekov, U. (2022). “New ISIS Strategy and the Resurgence of Islamic State Khorasan”, https://moderndiplomacy.eu/2022/05/17/new-isis-strategy-and-the-resurgence-of-islamic-state-khorasan/ (Erişim Tarihi: 19.05.2022).
• Dashti, Z. (2021). “ABD'nin Afganistan'dan Çekilmesi ile Taliban'ın Yeniden İktidara Gelmesi”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2, ss.195-212.
• Demir, S. (2021). “Afganistan’daki Yirmi Yıllık İşgalin Analizi: ABD/NATO ve Barış Çabaları”, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, ss.114-153.
• Doxsee, C., Thompson, J. ve Hwang, G. (2021). “Examining Extremism: Islamic State Khorasan Province (ISKP)”, https://www.csis.org/blogs/examining-extremism/examining-extremism-islamic-state-khorasan-province-iskp (Erişim Tarihi: 10.04.2022).
• Erol, M. S. (2021). “Afganistan Barış Süreci, Küresel ve Bölgesel Aktörler”, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, ss.407-457.
• Euronews. (2021). “Afganistan Cumhurbaşkanı Gani, 4 araba ve nakit para dolu bir helikopterle ülkeden kaçtı”, https://tr.euronews.com/2021/08/16/ria-afganistan-cumhurbaskan-gani-4-araba-ve-nakit-para-dolu-bir-helikopterle-ulkeden-kact (Erişim Tarihi: 09.04.2022).
• Euronews. (2021). “Taliban nasıl bu kadar hızlı ilerledi, Afganistan ordusu neden karşı koyamadı?”, https://tr.euronews.com/2021/08/16/taliban-nas-l-bu-kadar-h-zl-ilerledi-afganistan-ordusu-neden-kars-koyamad , (Erişim Tarihi: 17.06.2022).
• Euronews. (2021). “Taliban: Afganistan'da savaş bitti, kadınlara şeriat hukuku içinde gerekli saygıyı göstereceğiz”, https://tr.euronews.com/2021/08/16/taliban-afganistan-da-savas-bitti-kad-nlara-seriat-hukuku-icinde-gerekli-sayg-y-gostereceg (Erişim Tarihi: 10.04.2022).
• Fergusson, J. (2011). Taliban: The Unknown Enemy, Cambridge: Da Capo Press.
• Giustozzi, A. (2018). The Islamic State in Khorasan: Afghanistan, Pakistan and the New Central Asian Jihad, London: Hurst and Company.
• Gök, Ş. (2021). Başarısız Bir Devlet Olan Afganistan’ın Siyasal Hayatında Taliban, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gökırmak, M. (2011). “Afganistan: Bölgesel Rekabet ve Yeni Açılımlar”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, C.7, Sayı: 13, ss.7-42.
• Haber Sol. (2021). “Taliban: Çin'in Kuşak ve Yol Projesi'ne desteğimiz sürecek”, https://haber.sol.org.tr/haber/taliban-cinin-kusak-ve-yol-projesine-destegimiz-surecek-312931 (Erişim Tarihi: 15.05.2022).
• Jadoon, A., Sayed, A. ve Mines, A. (2022). “The Islamic State Threat in Taliban Afghanistan: Tracing the Resurgence of Islamic State Khorasan”, https://ctc.westpoint.edu/the-islamic-state-threat-in-taliban-afghanistan-tracing-the-resurgence-of-islamic-state-khorasan/ (Erişim Tarihi: 03.03.2022).
• Kuğu, A. R. (2020). Afganistan’da İktidar Mücadelesi ve Dış Müdahale Sorunsalı: Uluslararası Toplum İçin Yeni Bir Yol Haritası, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Levitt, M. (2014). “Declaring an Islamic state, running a criminal enterprise”, https://thehill.com/blogs/pundits-blog/211298-declaring-an-islamic-state-running-a-criminal-enterprise/ (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
• Maizland, L. (2021). “What Is the Taliban?”, https://www.cfr.org/backgrounder/taliban-afghanistan (Erişim Tarihi: 14.02.2022).
• NTV Haber. (2021). “Afganistan'da son durum: Kabil Havalimanı yakınlarına roket saldırısı yapıldı”,https://www.ntv.com.tr/galeri/dunya/afganistanda-son-durum-kabil-havaliman yakinlarina-roket-saldirisi yapildi,5jfzaC1jDEyRjaGuWVnOvw/tqv7iw7TX0a6WjjJME2kUQ (Erişim Tarihi: 10.02.2022).
• Özcan, A. (1993). "Dârülulûm", TDVİslâmAnsiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/darululum (Erişim Tarihi: 18.06.2022).
• Özel, A. (1993). "Dârülharp", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/darulharp (Erişim Tarihi: 18.06.2022).
• Raşid, A. (2007). Taliban / İslamiyet, Petrol ve Orta Asya'da Yeni Büyük Oyun, (çev. Osman Akınhay), İstanbul: Agora Kitaplık.
• Saikal, A. (2006). Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival, London: I.B. Tauris.
• Sarah, A. (2012). Religious education and training provided by Madrassas in the Afghanistan-Pakistan boundary area, Wiltshire: Arts and Humanities Research Council.
• Saray, M. (1988). “Afganistan”, https://islamansiklopedisi.org.tr/afganistan#1 (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
• Sayed, A. (2021). “Opinion | ISIS-K is ready to fight the Taliban. Here’s how the group became a major threat in Afghanistan”, https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/08/29/abdul-sayed-isis-k-taliban-afghanistan-threat/ (Erişim Tarihi: 12.03.2022).
• Sönmez, G. (2019). “El-Kaide’den DEAŞ Sonrası Döneme: Küresel Militan Selefi Hareketin Dönüşümü ve Geleceği”, Güvenlik Çalışmaları Dergisi, Sayı: 2, ss.134-148.
• Sönmez, G., Konuşul, S. ve Bozbaş, G. (2020). “Afgan Talibanı: Dünü, Bugünü ve Yarını”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, ss.59-77.
• Şen, A. (2021). “Afganistan: ABD Müdahalesi ve Taliban'ın Dönüşü”, SDE Akademi Dergisi, Sayı: 1, ss.76-102.
• Şenol, D., Erdem, S. ve Erdem, E. (2016). “IŞİD: Küresel Bir Terör Örgütü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2, ss.277-292.
• Şeyhanlıoğlu, H. (2008). “18. Yüzyıldan Günümüze Kadar Afganistan’ın Jeostratejik Önemi”, Avrasya Etüdleri, Sayı: 34, ss.61-82.
• TRT Haber. (2021). “Pakistan İstihbarat Başkanı Hamid Kabil'de”, https://www.trthaber.com/haber/dunya/pakistan-istihbarat-baskani-hamid-kabilde606549.html (Erişim Tarihi: 15.04.2022).
• Turunç, E. (2021). DAEŞ ve BOKO HARAM Terör Örgütlerinin Karşılaştırmalı Analizi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Warrick, J. (2016). Siyah Bayraklar, IŞİD’in Doğuşu ve Yükselişi, (çev. Işık Tansal), İstanbul: A7 Kitap.
• Webber, L. (2022). “Islamic State’s Threat to Foreign Commercial Activity in Afghanistan”, https://jamestown.org/program/islamic-states-threat-to-foreign-commercial-activity-in-afghanistan/ (Erişim Tarihi: 17.06.2022).
• Webber, L. ve Riccardo, V. (2022). “Islamic State in Afghanistan Looks to Recruit Regional Tajiks, Inflict Violence Against Tajikistan”, https://thediplomat.com/2022/04/islamic-state-in-afghanistan-looks-to-recruit-regional-tajiks-inflict-violence-against-tajikistan/ (Erişim Tarihi: 15.05.2022).
• Webber, L. ve Riccardo, V. (2022). “Perspectives/Islamic State in Afghanistan seeks to recruit Uzbeks, Tajiks, Kyrgyz”, https://eurasianet.org/perspectives-islamic-state-in-afghanistan-seeks-to-recruit-uzbeks-tajiks-kyrgyz (Erişim Tarihi: 01.06.2022.
• Weiss, M. ve Hassan, H. (2016). IŞİD Terör Ordusunun İçyüzü, (çev. Emine A. Kayhan), İstanbul: Kırmızı Yayınevi.