Analysis and Evaluation of the Alleged Incident between Umm Ḥabība and ʿĀʾisha in the Context of the Murder of Muḥammad b. Abū Bakr

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 1, 183 - 209, 27.06.2025

Recep Erkocaaslan

https://doi.org/10.51447/uluid.1637310

Öz

The process that began with the assassination of ʿUthmān was one of the biggest turning points in Islamic history. This event, the effects of which continue to this day, caused great conflicts within the Islamic community in those years. One of the people who played an active role in the process that resulted in the assassination of ʿUthmān was Muḥammad b. Abū Bakr, the brother of ʿĀʾisha. His attitude towards ʿUthmān led to the formation of an opposition against him in the following years. Eventually, this process culminated in his murder and the destruction of his body by burning. It is narrated in the sources that after the assassination of Muḥammad b. Abū Bakr, Umm Ḥabība, a relative of ʿUthmān, sent a roasted ram to ʿĀʾisha and said: “This is how your brother was roasted”. It is important to examine this narration, which gives a very negative impression about the relations of the Prophet’s (pbuh) wives with each other and the character of Umm Ḥabība, in all its aspects. The events that prepared this process will be analyzed from a descriptive and analytical perspective. The narrations about these issues will be compared with the general narratives of Islamic history to reach the most accurate conclusions. In addition, narrations with special relevance to the topic will be analyzed in terms of isnād. As far as can be determined, no such study has been conducted on this subject before; therefore, this research will fill an important gap and make a valuable contribution to the field. The fact that the narration that forms the basis of this study contains serious weaknesses in many aspects, and that no other authentic narration supports this narration, gives the impression that such an event did not occur.

Anahtar Kelimeler

History of Islam , ʿUthmān , Muḥammad b. Abū Bakr , Umm Ḥabība , ʿĀʾisha , Isnād

Muhammed b. Ebû Bekir’in Öldürülmesi Bağlamında Hz. Ümmü Habîbe ile Hz. Âişe Arasında Yaşandığı İddia Edilen Olayın Tahlil ve Değerlendirmesi

Öz

Hz. Osman’ın öldürülmesi ile başlayan süreç İslam tarihindeki en büyük kırılma noktalarından birisi olmuştur. Etkileri günümüze kadar ulaşan bu olay, o yıllarda İslam toplumu içerisinde çok büyük çatışmalara sebebiyet vermiştir. Hz. Osman’ın öldürülmesiyle sonuçlanan süreçte aktif rol oynayan kişilerden birisi de Hz. Âişe’nin kardeşi Muhammed b. Ebû Bekir’dir. Onun Hz. Osman’a karşı tavrı sonraki yıllarda kendisi aleyhine bir muhalefetin oluşmasına neden olmuştur. Nihayetinde bu süreç onun da öldürülmesi ve cesedine yakılmak suretiyle zarar verilmesi ile sonuçlanmıştır. Kaynaklarda Muhammed b. Ebû Bekir’in öldürülmesinden sonra Hz. Osman’ın akrabası olan Hz. Ümmü Habîbe’nin Hz. Âişe’ye kızartılmış bir koç ile: “Kardeşin de böyle kızartıldı.” şeklinde bir haber gönderdiği rivayeti geçmektedir. Hz. Peygamber’in eşlerinin birbirleriyle ilişkileri ve Hz. Ümmü Habîbe’nin karakter yapısı hakkında çok olumsuz bir izlenime sebebiyet veren bu rivayetin tüm yönleriyle ele alınarak incelenmesi büyük önem arz etmektedir. Çalışmada bu süreci hazırlayan olaylar, tasvirî ve tahlilî bir bakış açısıyla ele alınacaktır. Bu konular hakkında zikredilen rivayetler genel İslam tarihi anlatımları ile mukayese edilerek en doğru sonuçlara ulaşılmaya gayret edilecektir. Ayrıca konuyla özel bağlantısı olan rivayetler isnad yönüyle de incelenecektir. Tespit edilebildiği kadarıyla daha önce böyle bir çalışmanın yapılmamış olması önemli bir boşluğu doldurarak alana katkı sağlayacaktır. Çalışmaya temel oluşturan rivayetin birçok yönden ciddi zaaflar içermesi ve bu söylemi destekleyen sahih başka bir aktarımın bulunmaması böyle bir olayın yaşanmadığı izlenimini vermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi , Hz. Osman , Muhammed b. Ebû Bekir , Hz. Ümmü Habîbe , Hz. Âişe , İsnad.

Kaynakça

• Abbott, Nabia. Aishah the Beloved of Mohammed. London: Al Saqi Books, 1985.
• Abdürrezzâk es-Sanʻânî, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfiʻ. el-Muṣannef. thk. Habîbürrahmân el-Aʻzamî. 12 Cilt. Beyrût: el-Meclisü’l-İlmî, 1972.
• Aktaş, Ömer. Bir Arap Dâhisi Muğîre b. Şu‘be. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
• Apak, Adem. Hz. Osman Dönemi Devlet Siyaseti. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Askari, Allamah Sayyid Murtada. The Role of ʻA’ishah in the History of Islam. çev. Alaaddin Pazargadi. 3 Cilt. Tahran: Naba’ Organization, 2000.
• Âşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta‘dîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/394-401. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Âşıkkutlu, Emin. “Meçhul”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/286-288. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aydınlı, Abdullah. “Sûü’l-hıfz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/587-588. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 8. Basım, 2015.
• Başaran, Selman. “Ebû Mihnef”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Başoğlu, Tuncay. “Yezîd b. Ebû Habîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/518-519. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Muhammed Hamîdullah vd. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Brockelmann, Carl. “Kindî”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. 6/812-813. Eskişehir: MEB Yayınları, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Târîḫu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Çelikkol Kara, Hilal - Kara, Abdullah. Annelerimiz Ezvâc-ı Tâhirât. İstanbul: Nesil Yayınları, 7. Basım, 2013.
• Demir, Abdulalim. “İmâmiyye Şîası’nda Hz. Âişe Tasavvurunu Şekillendiren Bazı Olaylar Üzerine Bir İnceleme”. Rize İlahiyat Dergisi 27 (2024), 281-298.
• Demirel, Harun Reşit. “Hz. Âişe ve Siyâset (Hadis- Haber ve Tarihî Bilgiler Işığında)”. Yü-züncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (2000), 123-148.
• Demireşik, Halime. Hanım Gözüyle Mü’minlerin Anneleri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2008.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd b. Venend. el-Aḫbârü’ṭ-ṭıvâl. thk. Abdülmünîm Âmir. Bağdâd: Mektebetü’l-Müsennâ, 1959.
• Ebû Nu‘aym el-İsfahânî. Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü’l-asfiyâʾ. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Efendioğlu, Mehmet. “Münkatı‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/12-13. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Efendioğlu, Mehmet. “Münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/13-14. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Efendioğlu, Mehmet. Sahâbeye Yöneltilen Tenkitler. İstanbul: İFAV, 2011.
• Erkocaaslan, Recep. Hz. Âişe’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Hz. Peygamber Sonrası İslâm Tarihindeki Yeri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Erkocaaslan, Recep. Peygamberimizin Hanımları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2018.
• Evcim, Muhammed Şerif. Muhammed b. Ebî Bekir’in Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri. Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Gümüş, Fatih. Hadis Usulünün Gelişimi - İbnü’s-Salâh’ın Mukaddime’si Özelinde. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafa Abdülkādir Atâ’. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2002.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr. et-Târîḫ. thk. Mustafa Necîb Fevvâz - Hikmet Keşlî Fevvâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Hizmetli, Sabri. “Tarihî Rivâyetlere Göre Hz. Osman’ın Öldürülmesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (1985), 149-176.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâleddîn Yûsuf. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Ali b. el-Hasen. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. thk. Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Muṣannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 2006.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. Kitâbü’l-Cerḥ ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1953.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. el-Muḥabber. thk. İlse Lichtenstadter. Beyrût: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’ṣ-ṣaḥâbe. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2001.
• İbn Hacer el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Beyrût: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1977.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’s̱-S̱iḳāt. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1973.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ . el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Dâru Hecer, 1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-İmâme ve’s-siyâse. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2009.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2012.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳāhire. thk. Fehîm Muhammed Şeltût vd. 16 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1972.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân. Ṣıfatü’ṣ-ṣafve. thk. Muhammed Revvâs Kal‘acî - Mahmûd Fâhûrî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 3. Basım, 1985.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ - Mustafa Abdülkādir Atâ. 19 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. thk. Ebü’l-Fidâ’ Abdullah el-Kādî - Muhammed Yûsuf ed-Dekkāk. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Basım, 2010.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî. Üsdü’l-ġābe fî maʿrifeti’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Halîl Me’mûn Şeyhâ. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Maʻrife, 4. Basım, 2009.
• Kallek, Cengiz. “Kāsım b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/545. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kandemir, M. Yaşar. Mevzû Hadisler. İstanbul: İFAV, 1997.
• Kindî, Muhammed b. Yûsuf. el-Vülât ve’l-Ḳuḍât. thk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâîl - Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Kindî, Muhammed b. Yûsuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. 26/40-41. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1983.
• Müttakī el-Hindî. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl. thk. Bekrî Hayyânî - Saffet Sekkā. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1985.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha vd. 33 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Önkal, Ahmet. “Dühât-ı Arab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/18-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özaydın, Abdülkerim. “Eşter”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/486-487. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Peköz, Emine. “Ümmü Habîbe”. Müminlerin Anneleri. ed. Adnan Demircan - Ömer Sabuncu. 489-555. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Polat, Salahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/52-54. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Rosenthal, Franz. “al-Kindī, Abū ʿUmar Muḥammad”. The Encyclopaedia of Islam, New Edition. 5/121-122. Leiden: Brill, 1986.
• Sabuncu, Ömer. “Âişe bt. Ebû Bekir”. Müminlerin Anneleri. ed. Adnan Demircan - Ömer Sa-buncu. 139-247. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Sallâbî, Ali Muhammed Muhammed. Us̱mân b. Affân şaḫṣiyyetühû ve ʿaṣruhû. İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Târîḫu’l-ḫulefâʾ. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2003.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. thk. Emîr Ali Mehnâ - Ali Hasen Fâ‘ûr. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 3. Basım, 1993.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Târık b. İvazullah - Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1984.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Basım, 2012.
• Taş, Mustafa. Buhari’nin Cerh-Ta‘dil Metodu. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Tekineş, Ayhan. “Muztarib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/423-424. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Temir, Hakan. “Abdurrahman b. Ebî Bekir’in Hayatı ve Erken Dönem İslam Tarihindeki Faaliyetleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/43 (2020), 129-154.
• Terzi, Mustafa Zeki. “Nasr b. Müzâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/415. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Turhan, Halil İbrahim. Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: İFAV, 2015.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Uraler, Aynur. “Ümmü Habîbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/318-319. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Vida, G. Levi Della. “Osman”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. 9/427-431. Eskişehir: MEB Yayınları, 1997.
• Ya‘kūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed. Târîḫu’l-Yaʿḳūbî. thk. Abdülemîr Mühennâ. 2 Cilt. Beyrût: Şeriketü’l-Aʻlemî li’l-Matbûʻât, 2010.
• Yiğit, İsmail. “Osman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/438-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2015.
• Yücel, Ahmet. “Şeyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/50. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Mîzânü’l-iʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. thk. Ali Mu-hammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1982.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. 53 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1990.