Türk Cumhuriyetleri ve Balkan Türkleri Edebiyatları Bağlamında Türkçe Ders Kitaplarına Yönelik Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 28 - 48, 31.12.2023

Mustafa Ulutaş

Öz

Ders kitapları günümüzde, bilim ve teknolojiye bağlı olarak gelişen eğitim yaklaşımlarına rağmen popülerliğini korumakta ve eğitim-öğretim süreçlerinde en sık yararlanılan araçlardan biri olma özelliğini sürdürmektedir. Türkiye’de okutulan ders kitaplarının tümünde olduğu gibi Türkçe ders kitaplarında da birtakım özelliklerin bulunması gerekmektedir. Kitaplara seçilecek metinlerde bulunması gereken özellikler ile ilgili olarak ilk kez 2018 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda Türk cumhuriyetleri ve Balkan Türkleri edebiyatları ile ilgili bir ölçüt karşımıza çıkmaktadır. Buna göre “Ders kitaplarına alanda yaygın olarak kabul görmüş yazar ve eserlerden, edebî ve kültürel değer taşıyan metinler alınmalıdır. Türk cumhuriyetleri ve Balkan Türkleri edebiyatlarından eserlere yer verilmelidir.” Bu çalışmada 1-8. sınıf Türkçe ders kitapları, bu kitaplarda Türk cumhuriyetleri ve Balkan Türkleri edebiyatlarına ait metinlerin kullanım durumuna göre taranmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme yöntemi kullanılmış, elde edilen veriler betimsel analiz yaklaşımı ile çözümlenmiştir. Çalışmanın bulgularından hareketle Türkçe ders kitaplarında yer alan Türk cumhuriyetleri ve Balkan Türkleri edebiyatlarına ait metinlerde ülke ve edebiyatçı çeşitliliğinin sağlanamadığı; metin türü açısından dengeli bir dağılımın bulunmadığı; kitaplarda yer verilen metinlerin çoğunlukla "serbest okuma metni" olarak kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen sonuçlardan hareketle birtakım önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkçe ders kitapları, Türk cumhuriyetleri edebiyatları, Balkan Türkleri edebiyatları

Kaynakça

• Adıgüzel, S. (2011). Bahtiyar Vahabzade’nin şiirinde millet, vatan ve dil. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 2011(31), 63-74.
• Ağca, F. (2012). Türkmen edebiyatı. Y. Akpınar & F. Ağca (Edt.). Çağdaş Türk edebiyatları-I içinde (s. 110-137). Ankara: Anadolu Üniversitesi.
• Akdeniz, S. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının Türk ve dünya edebiyatını temsil kabiliyeti açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(2), 1119-1136.
• Akgün, A. (2011). Balkan Türkleri çocuk şiirinde milliyet kavramı ve diğer milletlere bakış (Bulgaristan-Batı Trakya örneği). XI. Uluslararası Dil-Yazın-Deyişbilim Sempozyumu (Gönüllülük ve Hoşgörü). Sakarya Üniversitesi. 13-14 Ekim 2011. Sakarya. ss. 65-79.
• Akgün, A. (2012). Bulgaristan Türkleri çocuk şiirinde milliyet kavramı ve Bulgarların ele alınışı. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, 4(15), 150-159.
• Akgün, A. (2016). Bulgaristan Türkleri çocuk edebiyatı (dönemler-temsilciler-türler). Ankara: Bengü.
• Amet, N. (2019). Batı Trakya Türk şairlerinin duygu ve düşünce dünyası. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Argunşah, H. (2022). Çağdaş Gagavuz edebiyatında hikâye. M. Argunşah, Â. Terzi & A. Durkun (Edt.). Gagavuz Türkçesi Araştırmaları Bilgi Şöleni içinde. (s. 33-39). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Argunşah, M. (2022). Gagavuz Türkçesinin tarihî gelişimi ve bugünkü durumu üzerine. M. Argunşah, Â. Terzi & A. Durkun (Edt.). Gagavuz Türkçesi Araştırmaları Bilgi Şöleni içinde. (s. 41-50). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aşlar, H. (2018). Modern Kırgız edebiyatında ilk yazarlar ve ilk hikâyeler. Türkoloji, 2018(89), 16-40.
• Aytaş, G. (2001). Türkçe ders kitaplarının yazımında metin seçimi ve metin altı sorularının hazırlanmasında dikkat edilmesi gereken bazı hususlar. Türk Yurdu, 21(162), 56-61.
• Aytaş, G. (2006). Edebî türlerden yararlanma. Millî Eğitim Dergisi, 36 (169). https://dergipark.org.tr/tr/pub/milliegitim/issue/36938/422340 01.10.2023 tarihinde erişim sağlanmıştır.
• Beksaç, Z. (2015). Balkanlarda Türk çocuk edebiyatı. https://tdk.gov.tr/wp- content/uploads/2015/01/750.pdf 02.10.2023 tarihinde erişim sağlanmıştır.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Buttanrı, M. (2005). Bulgaristan Türk edebiyatı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 27-45.
• Chirli, N. (2022). Geçmişten bugüne Gagavuz Türkçesi. M. Argunşah, Â. Terzi & A. Durkun (Edt.). Gagavuz Türkçesi Araştırmaları Bilgi Şöleni içinde. (s. 71-78). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Cigitov, S. (2006). Çağdaş Kırgız edebiyatına dair. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(1), 7-20.
• Civan, M. (2019). 6 ve 7. sınıf Türkçe ders kitaplarının tema ve metin türü açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Creswell, J. W. (2003). Research: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. California. EUA: Sage.
• Çonoğlu, S. (2011). Türkmen edebiyatı: Onsekizinci yüzyıldan bağımsızlık dönemine. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2011(15), 333-347.
• Demirel, Ö. & Kıroğlu, K. (2021). Eğitim ve ders kitapları. Ö. Demirel & K. Kıroğlu (Edt.). Ders kitabı incelemesi (5. b.) içinde (s. 4-12). Ankara: Pegem Akademi.
• Duman, G. B. (2016). Kırgız halk edebiyatının çağdaş Kırgız edebiyatına tesirleri. V. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri. 13-16 Nisan 2016. Komrat, Moldova.
• Duman, G. B. & Memmedov, R. (2019). 1970’li 80’li yıllarda Azerbaycan çocuk edebiyatında folklor. ZfWT, 11(3), 45-52.
• Göçer, A. (2010). Türkçe öğretiminde çok uyaranlı bir öğrenme ortamı oluşturmak için seçkin edebî ürünlerden yararlanma. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27(2010), 341-369.
• İsen, M. (2001). Balkanlarda Türk çocuk şiiri. Bilig. https://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/3415-published.pdf 02.10.2023 tarihinde erişim sağlanmıştır.
• İsmayılova, J. (2010). Romanya’da Türk edebiyatı ve temsilcileri. Türkiye’de Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(1), 173-185.
• Kalkan, Ş. M. (2022). Bulgaristan Türk çocuk öyküsü (temsilciler-metinler-bibliyografya). Ankara: İksad.
• Kalkan, Ş. M. & Uygur, C. V. (2013). Balkanlarda Türk edebiyatı ve Karakalpak edebiyatı. Y. Akpınar & F. Ağca (Edt.). Çağdaş Türk edebiyatları-II içinde (s. 172-196). Ankara: Anadolu Üniversitesi.
• Kara, M. (1998). Türkmen Türkleri edebiyatı. https://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/mehmet_kara_turkme n_turkleri_edebiyati.pdf 01.10.2023 tarihinde erişim sağlanmıştır.
• Koç, R. (2023). Millî kültür inşası ve dil bilinci kazandırma aracı olarak Kosova Türk edebiyatında ninni. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2023(59), 22-39.
• Korkmaz, M. (2021). Özbekistan’ın çağdaş şairleri üzerine değerlendirme. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi, 5(2), 85-98.
• Küçükçopur, F., Yolcu, A. & Fırat, D. (2022). Türkçe ders kitaplarında yer alan metinler üzerine Türkçe öğretim programında belirtilen özellikler açısından bir değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(124), 24-44.
• Memmedov, R. (2012). Çağdaş Azerbaycan çocuk edebiyatı. IV. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi. İstanbul Kültür Üniversitesi. 27-28 Ağustos 2012. İstanbul. ss. 589-586.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2006). İlköğretim Türkçe dersi (6, 7, 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2015). Türkçe dersi (1-8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2017). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Morkoç, A. (2020). Kazak edebiyatında hikâye. G. Kurt (Edt.) Filoloji alanında teori ve araştırmalar içinde. (s. 145-180). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Nussipkhan, G. (2021). Kazak çocuk folkloru. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• Oba, E. (2014). Bağımsızlık devri Özbek edebiyatı. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(3), 997-1008.
• Özyurt Ulutaş, S. (2021). Gagauzlar. İstanbul: Selenge.
• Sağlam, S. & Biray, N. (2018). XX. Yüzyıl Türkmen edebiyatı. O. Söylemez & S. Azap (Edt.). Türk dünyası çağdaş edebiyatları el kitabı içinde (s. 425-568). İstanbul: Kesit.
• Sarıkaya, B. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki (5, 6, 7 ve 8. sınıf) etkinliklerin değerlendirilmesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2019(64), 563-580.
• Shaini, R. (2019). Makedonya Türk çocuk edebiyatında değerler eğitimi Tomurcuk dergisi örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Tokmak, A. & Kara, İ. (2020). Türk devletleri teşkilatı ülkelerinin yurtdışında yerleşik yaşayan vatandaşlarına yönelik uygulamalarının analizi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(2), 677-690.
• Topaloğlu, Y. (2016). Batı Trakya Türklerinin çocuk dergisi: Arkadaş çocuk dergisi. https://www.academia.edu/41368286/Batı_Trakya_Türklerinin_Çocuk_Dergisi_Arka daş_Çocuk_Dergisi 01.10.2023 tarihinde erişim sağlanmıştır.
• Toz, H. (2012). Çağdaş Türkmen çocuk edebiyatının kaynakları. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1(1), 167-178.
• Tuğlacı, G. & Solmaz, E. (2021). Özbek çocuk edebiyatında şiir. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 2021(52), 359-384.
• Türkben, T. (2018). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 2152-2166.
• Üşenmez, E. (2021). Modern Özbek edebiyatının ana kaynakları. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 7(47), 2541-2551.
• Yalçın, A. & Aytaş, G. (2008). Çocuk edebiyatı (4. baskı). Ankara: Akçağ.
• Yılmaz, M. & Korkmaz, C. (2016). İlköğretim 1-5. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(36), 33-46.
• İncelenen Türkçe Ders Kitapları
• Ataşçi, A. (2018). İlkokul Türkçe 4. sınıf ders kitabı. Ankara: Koza.
• Beşler, D. & Demir, F. M. (2023). İlkokul Türkçe ders kitabı 1. sınıf. Ankara: İlke.
• Ertürk, N., Keleş, S. & Külünk, D. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe ders kitabı 6. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Eselioğlu, H., Set, S. & Yücel, A. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe ders kitabı 8. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Kır, T., Kırman, E. & Yağız, S. (2021). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe ders kitabı 7. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Muştu, G. & Karahisar, T. (2023). İlkokul Türkçe 2. sınıf ders kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Sevim, B. (2022). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Ankara: Koza. Şahbaz Dağlıoğlu E. (2018). İlkokul Türkçe 3. sınıf ders kitabı. Ankara: Sonuç.