Türkmen Türkçesinde Hayvan İsimleriyle Kurulan Deyimler ve Türkiye Türkçesindeki Karşılıkları

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 28, 30.06.2025

Hami Akman

Öz

Türkmen Türkçesi Oğuz grubu şivelerinin doğu kolunu oluşturmaktadır. Ana Türkçenin ilk hecesinde yer alan birincil ünlü uzunlukları korumuş olması ve diğer Oğuz grubu şivelerinde görülen b>v değişikliğinin görülmemesi, yani b sesinin korunmuş olması, Türkçenin bu lehçesinin en önemli özellikleri arasındadır. Bu çalışmada Türkmen Türkçesinde hayvan isimleriyle kurulan deyimler ve bunların Türkiye Türkçesindeki karşılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Deyimler, genel olarak en az iki kelimeden oluşan, kalıplaşmış, çoğunlukla gerçek anlamından uzaklaşıp mecaz bir anlama bürünmüş kısa ve özlü anlatımlardır. Deyimlerin kalıplaşma özelliği, onların bünyesinde yer alan kelimelerin uzun zamanlar değişmemesini sağlarken diller arasında, özellikle söz varlığı incelemelerinde onları önemli bir noktaya taşımaktadır. Türkmen Türkçesinde at (16), eşek (12), goyun “koyun” (9), guş “kuş” (25), it “köpek” (37), gurt/ömcek “kurt” (10) hayvan isimleriyle kurulan deyimler sayısal üstünlükleri ile dikkat çekicidir. Bunların, Türkiye Türkçesindeki deyimlerle kıyaslandığında genelde şekil bakımından farklı olup anlam bakımından aynılık gösterdiği söylenebilir (

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi , Hayvan isimleri , Deyim

Kaynakça

• Akman, H. (2023). Van Küresin ağzında organ isimleriyle kurulan deyimler. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 150-169.
• Aksoy, Ö. A. (2017). 2 Deyimler sözlüğü. İkılâp Kitabebevi.
• Buran, A. ve Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk lehçeleri. Akçağ Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1978). Dilbilgisi terimleri sözlüğü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nepesova, R., Nazarov, O. ve Göklenov, j. (2004). Türkmen Türkçesi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(17), s. 271-286.
• Parlatır, İ. (2010). Deyimler. Yargı Yayınevi.
• Saraçbaşı, M. E. (2010). Örnekleriyle büyük deyimler sözlüğü. Yapı Kıredi Yayınları.
• Tekin, T. (2022). Türk dilinde birincil uzun ünlüler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T., Ölmez, M., Ceylan, E., Ölmez, Z. ve Eker S. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Simurg Yayınları.
• Topaloğlu, A. Karşılaştırmalı dil bilgisi terimleri sözlüğü. Dergâh Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uğurlu, M. (2002). Türkmen Türkçesi üzerine yeni araştırmalar, Bilig, 2, s. 185-192.