Afet Sonrası Kullanılacak Geçici Barınma Alanlarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri Kullanılarak Seçilmesi Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 2, 861 - 880, 30.06.2024

Şeyma Özlemiş Tamer Eren

https://doi.org/10.29137/umagd.1469270

Öz

Afetler yeri ve zamanı bilinemeyen, çok sayıda maddi ve manevi kayba yol açan, insan hayatını her yönden etkileyen ve kontrol edilemeyen olaylardır. Afet yönetimi ile ilgili çalışmalar uzun zamandır sıklıkla yapılmasına rağmen, 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş ilimizde meydana gelen ve çevre illerde de etkisi oldukça hissedilen yaşadığımız son büyük depremin meydana getirdiği hasarlar, yapılan çalışmaların istenilen ölçüde uygulamaya geçirilemediği göstermektedir. Meydana gelebilecek afetleri daha az zararla atlatmak afet yönetiminin iyi bir şekilde planlanması ve uygulanması ile mümkün olacaktır. Afet sonrasında kullanılacak geçici barınma alanlarının belirlenmesi afet yönetiminin en kritik konularından biridir.

Bu çalışmada, Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) kapsamında Adana Valiliği tarafından hazırlanmış Barınma Çalışma Grubu Operasyon Planında belirlenmiş olan geçici barınma alanları incelenmiştir. Adana’nın Çukurova İlçesi için geçici barınma alanlarının seçimi ve uygunluğunu değerlendirmek üzerine çok kriterli karar verme yöntemlerinden AHP, TOPSIS, PROMETHEE kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, Kurttepe Şehit Ali Öztaş Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi geçici barınma alanları arasında en iyi alternatif olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, Geçici Barınma Alanları, ÇKKV, AHP, TOPSIS, PROMETHEE

Temporary Shelter Areas To Be Used After Disaster An Application On Selection Using Multi-Crıterıa Decision Making Methods

Öz

Disasters are uncontrollable events whose place and time are unknown, cause a lot of material and moral losses, affect human life in every aspect. Although studies on disaster management have been carried out frequently for a long time, the damages caused by the last major earthquake that occurred in our Kahramanmaraş province on February 6, 2023, and whose impact was felt in the surrounding provinces, show that the studies carried out could not be implemented to the desired extent. Overcoming possible disasters with less damage will be possible with good planning and implementation of disaster management. Determining temporary shelter areas to be used after a disaster is one of the most critical issues in disaster management.

In this study, temporary shelter areas determined in the Shelter Working Group Operation Plan prepared by Adana Governorship within the scope of Turkey Disaster Response Plan (TAMP) were examined. Multi-criteria decision-making methods AHP, TOPSIS, PROMETHEE were used to evaluate the selection and suitability of temporary shelter areas for Adana's Çukurova District. According to the findings, Kurttepe Şehit Ali Öztaş Vocational and Technical Anatolian High School was determined as the best alternative among temporary shelter areas.

Anahtar Kelimeler

Disaster Management, Temporary Shelter Areas, MCDM, AHP, TOPSIS, PROMETHEE

Kaynakça

• Adana İl Afet Risk Azaltma Planı- İrap. (2021): https://adana.afad.gov.tr/Kurumlar/Adana.Afad/Egitim-Dokuman/Adana-Irap.Pdf
• Afad, (2014), Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (Afad), Ankara
• AFAD, (2016), Geçici Barınma Merkezlerinin Kurulumu, https://cdn2.beun.edu.tr/imid/egitim/gecici-barinma merkezlerinin kurulumu.
• Akıncı, A. C., & Ünlügenç, U. C. (2023). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri: Sahadan Jeolojik Veriler, Değerlendirme ve Adana İçin Etkileri. Çukurova Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 38(2), 553-569.
• Akpınar, M. E., & Nişancı, Z. N. (2021). ANALYTICAL HIERARCH PROCESS BASED TEMPORARY SHELTER SITE SELECTION FOR POST-DISASTER EMERGENCY SITUATIONS. Istanbul Commerce University Journal of Social Sciences/İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(42).
• Arslan, B. E., Eren, T., & Güven, E. (2023). Afet Durumunda Arama Kurtarma Malzemelerinin Sevkiyatı İçin İnsansız Hava Araçlarının Seçimi. Resilience, 7(2), 293-303.
• Arslan, H. M. (2020). Afet Yönetimi Kapsamında Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ile Afet İstasyonlarının Optimum Yerleştirilmesi. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 188-203.
• Asoğlu, İ., & Eren, T. (2018). AHP, TOPSIS, PROMETHEE Yöntemleri ile Bir İşletme için Kargo Şirketi Seçimi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 102-122.
• Brans, J. P. & Vincke, P. (1985). A Preference Ranking Organisation Method: (The PROMETHEE Method for Multiple Criteria Decision-Making). Management science, 31(6), 647-656. doi: https://doi.org/10.1287/mnsc.31.6.647
• Celik, E. (2017). A cause and effect relationship model for location of temporary shelters in disaster operations management. International journal of disaster risk reduction, 22, 257-268.
• Chanta, S., & Sangsawang, O. (2012). Shelter-site selection during flood disaster. Lecture notes in management science, 4, 282-288.
• Cheng, H., & Yang, X. K. (2012). A comprehensive evaluation model for earthquake emergency shelter. In Sustainable transportation systems: Plan, design, build, manage, and maintain (pp. 412-422).
• Chu, J., & Su, Y. (2012). The application of TOPSIS method in selecting fixed seismic shelter for evacuation in cities. Systems Engineering Procedia, 3, 391-397.
• ÇAL, D. Y., & AYDEMİR, E. (2018). Yerleşke içi acil durum toplanma yerlerinin belirlenmesi: Süleyman Demirel Üniversitesi Örneği. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 6(3), 520-531.
• Çalışkan E., Eren T., “Bankaların Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemiyle Değerlendirilmesi”, Ordu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(2): 85-107, (2016).
• Çınar, A. K., Akgün, Y., & Maral, H. (2018). Afet sonrası acil toplanma ve geçici barınma alanlarının planlanmasındaki faktörlerin incelenmesi: İzmir-Karşıyaka örneği. Planlama, 28(2), 179-200.
• Çiçekdağı, H. İ., & Kırış, Ş. (2012). Afet istasyonu ve toplanma merkezi için yer seçimi ve bir uygulama. Journal Of Science And Technology Of Dumlupınar University, (028), 67-76.
• Dayanır, H., Çınar, A. K., & Akgün, Y. (2022). Delphi Yöntemi Kullanarak Afet Sonrası Geçici Barınma Alanı Seçimi ve Planlaması Ölçütlerinin Belirlenmesi: Izmir/Seferihisar Örneği.
• Doğan, O. (2023). İş güvenliği uzmanlarının bakış açısıyla acil durum toplanma alan özelliklerinin AHP yöntemi ile değerlendirilmesi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 9(1), 112-124.
• Drakaki, M., Gören, H. G., & Tzionas, P. (2018). An intelligent multi-agent based decision support system for refugee settlement siting. International Journal of Disaster Risk Reduction, 31, 576-588.
• Ekin, E., & Sarıkaya, Z. (2021). Ahp Tabanlı Topsıs Yöntemi ile Afet Sonrası Acil Toplanma Alanlarının Belirlenmesine Yönelik Bir Uygulama. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 10(3), 696-713.
• Eren, T., & Akdaş, E. (2023). Afet ve acil durum yönetiminde arama kurtarma ekiplerinin oluşturulması. Afet ve risk dergisi, 6(3), 1060-1073.
• Gama, M., Santos, B., & Scaparra, M. (2016). A multi-period shelter location-allocation model with evacuation orders for flood disasters. EURO Journal on Computational Optimization, 4(3-4), 299-323.
• Gerdan, S., & Şen, A. (2020). Kocaeli/Başı̇skele İlçesı̇ Afet ve Acı̇l Durum Toplanma Alanlarinin Yeterlı̇klerı̇nin Değerlendı̇rı̇lmesı̇. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 8(2), 489-500.
• Gökgöz, B. İ., İlerisoy, Z. Y., & Soyluk, A. (2020). Acil Durum Toplanma Alanlarının Ahp Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (19), 935-945.
• Güler, E., Selen, A. V. C. I., & Aladağ, Z. (2022). Dematel-Swara Yöntemleri ile Geçici Barınma Alanlarının Seçimine Etki Eden Kriterlerin Değerlendirilmesi. Uluslararası Batı Karadeniz Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 4(2), 57-74.
• Haggag, A. G., Zaki, S. H., & Selim, A. M. (2023). Emergency camps design using analytical hierarchy process to promote the response plan for the natural disasters. Architectural engineering and design management, 19(3), 305-322.
• Hosseini, S. A., de la Fuente, A., & Pons, O. (2016). Multicriteria decision-making method for sustainable site location of post-disaster temporary housing in urban areas. Journal of Construction Engineering and Management, 142(9),
• Hwang, C. L., & Yoon, K. (1981). Methods For Multiple Attribute Decision Making. Multiple Attribute Decision Making: Methods And Applications A State-Of-The-Art Survey, 58-191.
• İlerisoy, Zeynep Yeşim vd. (2022), “Selection of Emergency Shelter Areas Using Multi-Criteria Decision-Making Techniques: An Assessment of the Case of Erciş-Van, Turkey”, Periodica Polytechnica Architecture, 53(1), 23-34.
• Jiang, Weiguo vd. (2009), “Risk assessment and validation of flood disaster based on fuzzy mathematics”, Progress in Natural Science, 19, 1419-1425.
• Junian J., Azizifar V., (2018), The Evaluation of Temporary Shelter Areas Locations Using Geographic Information System and Analytic Hierarchy Process, Civil Engineering Journal, 4(7), 1678-1688.
• Karaman H., Erden T., (2014), Net earthquake hazard and elements at risk map creation for city of Istanbul via spatial multi-criteria decision analysis. Natural Hazards. 73, 685-709.
• Kılıç, M. (2023). Kahramanmaraş Depremlerinin Etkilediği 10 İlin İl Risk Azaltma Planlarındaki Yapı Stoğu Durumlarının İncelenmesi ve Deprem Sonrası Durum ile Karşılaştırılması. Acil Yardım ve Afet Bilimi Dergisi, 3(2), 49-56.
• Kongsomsaksakul S., Yang C., Chen A., (2005), Shelter location-allocation model for flood evacuation planning. Journal of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, 6, 4237-4252.
• Mengi, O., & Erdin, H. E. (2018, May). Afet ve Acil Durumlarda Toplanma Alanlarının Yönetimi Tasarım ve Sistematik Yaklaşımlar 2nd International Symposium on Natural Hazards and Disaster Management, Sakarya University Culture and Congress Center, Sakarya-Turkey 04-06 May 2018.
• Nappi, Manuela Marques Lalane vd. (2019), “Multi-criteria decision model for the selection and location of temporary shelters in disaster management”, Journal of International Humanitarian Action, 4(16), 1-19.
• Ömürgönülşen, M., & Menten, C. (2021). Bulanık TOPSIS yöntemi ile Ankara ili için olası afet sonrası geçici barınma alanlarının seçimi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 7(1), 159-175.
• Öztürk, F., & Kaya, G. K. (2020). Afet Sonrası Toplanma Alanlarının Promethee Metodu ile Değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 25(3), 1239-1252.
• Palazca, A. (2020). Afet sonrası toplanma alanlarının analizi: Denizli örneği (Master's thesis, Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Rezaei S., (2014), Developement of a decision support model for the optimum shelter location following a disaster, MSc. Thesis, Istanbul Technical University, Graduate School of Science, Engineering and Technology, İstanbul, Turkey.
• Roh S., Pettit S., Harris I., Beresford A., (2015), The pre-positioning of warehouses at regional and local levels for a humanitarian relief organisation, International Journal of Production Economics, 170(2015), 616-628.
• Saaty, T.L. & Niemira, M.P. (2006). A Framework For Making A Better Decision. Research Review, 13(1), 1-4.
• Soltani A, Ardalan A, Darvishi Boloorani A, Haghdoost A, Hosseinzadeh-Attar M.J., (2015), Criteria for Site Selection of Temporary Shelters after Earthquakes: a Delphi Panel, PLOS Currents Disasters,
• Şahin, S. (2017). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ile Bulanık Ortamda Afet Yönetimi Sisteminde Geçici Barınma Alanları Yer Seçimi (Master's Thesis, Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Şekkeli, Z. H. (2020). Afet ve Acil Durum Lojistiği Kapsamında Acil Durum Toplanma Merkezi Seçiminde Ahp Yöntemi: Kahramanmaraş On İki Şubat Belediyesinde Bir Uygulama. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(2), 903-930.
• Şen, S. (2023). Kahramanmaraş depremlerinin ekonomiye etkisi. Diplomasi ve Strateji Dergisi, (1), 1-55.
• Şirin, M., & Ocak, F. (2020). GÜMÜŞHANE ŞEHRİ'NDE AFET VE ACİL DURUM TOPLANMA ALANLARININ COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ ORTAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 85-106.
• T.C. Başbakanlık, (1997), Doğal Afetler Genel Raporu, Ankara, 16ss.
• T.C. Çukurova Kaymakamlığı, (2015). http://www.cukurova.gov.tr/default_b0.aspx?content=199
• Taş, C., Bedir, N., Eren, T., Alağaş, H. M., & Çetin, S. (2018). AHP-TOPSIS Yöntemleri Entegrasyonu ile Poliklinik Değerlendirilmesi: Ankara’da Bir Uygulama. Sağlık Yönetimi Dergisi, 2(1), 1-17.
• Trivedi A., (2018), A multi-criteria decision approach based on dematel to assess determinants of shelter site selection in disaster response. International Journal of Disaster Risk Reduction, 31, 722-728.
• Tsioulou, Alexandra vd. (2021), “A method for determining the suitability of schools as evacuation shelters and aid distribution hubs following disasters: case study from Cagayan de Oro, Philippines”, Natural Hazards, 105,1835-1859.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) Available From: www.tuik.gov.tr
• Urfalıoğlu, F. & Genç, T. (2013). Çok Kriterli Karar Verme Teknikleri ile Türkiye’nin Ekonomik Performansının Avrupa Birliği Üye Ülkeleri ile Karşılaştırılması. Marmara Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi, 35(2), 329-360.
• Wisner, B., Blaike, P., Cannon, T. ve Davis, I. (2003). At Risk-Natural Hazards, People’s Vulnerability and Disasters. London: Routledge Press.
• Yalaz E.T., (2021), Afet sonrasında yapılan geçici konut örneklerinin ve yapım sistemlerinin değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta
• Yanık, L., & Eren, T. (2017). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Otomotiv İmalat Sektörü Firmalarının Finansal Performanslarının AHP, TOPSIS, ELECTRE ve VIKOR Yöntemleri ile Analizi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 165-188.
• Yaralıoğlu, K. (2010). Karar Verme Yöntemleri. Detay Yayıncılık, Ankara.
• Zhao, L., Li, H., Sun, Y., Huang, R., Hu, Q., Wang, J., & Gao, F. (2017). Planning emergency shelters for urban disaster resilience: An integrated location-allocation modeling approach. Sustainability, 9(11), 2098.