XIX. YÜZYILA KADAR OSMANLI DÖNEMİ KENT MÜZİĞİNE, NAZARİYAT VE BESTECİLİK YÖNÜNDEKİ GELİŞMELERE GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2018, Sayı: 2, 80 - 91, 28.12.2018

Murat Salim Tokaç

Öz

Osmanlı Müzik Kültürü detaylı incelendiği zaman bu kültürün temelinde
Avrupa etkileşimini de her dönem hisseden “kentli bir kültür” temeli olduğu
görülebilecektir. Gerek nazariyat eserlerinde, gerekse de ortaya çıkarılan
bestelerde hissedilebilen bu kültür geleneği, makam ve usul yapılarını temel
alan, çok güçlü bir edebi temele dayalı ve Osmanlı kültürünün temsil ettiği
kültürel çeşitlilik üzerinde yükselen bir yapıdır. Osmanlı Devleti’nin
kuruluşundan itibaren gelişen bu yapı, XVII.-XVII. Yüzyıllarda makam
çeşitliliği, form zenginliği ve estetik derinlik açısından zirve noktasına
ulaşmış, XIX. Yüzyıldan sonra da bu zenginliğin izlerini tecrübe ettiği
modernleşmenin de etkisiyle de günümüze dek taşıyabilmiştir. Bu makalede, XV.
Yüzyıldan itibaren Osmanlı’nın müzik hayatı analitik bir bakış açısıyla gözden
geçirilecek, nitelik ve nicelik açısından “zirve” olarak kabul edilen dönemin
sosyal altyapısı incelenecek, geleneğin genişlemesi ve daralmasının kültürel
sebepleri özellikle bestecilik anlayışı temelinde irdelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı müziği, Osmanlı kent kültürü

Kaynakça

• KAYNAKÇAAk A.Ş. (2014), Türk Musikisi Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.Akdoğan B. (1996). Fethullah Şirvânî ve “MecelletunFi’l-Mûsîka” Adlı Eserinin XV. Yüzyıl Türk Mûsikîsi Nazariyatındaki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı (Türk Din Mûsikîsi).Akdoğan B. (2010), Türk Din Musikisi Dersleri. Ankara: Bilge Ajans/Matbaa.Aksu, F.A. (1988), Abdülbaki Nasır Dede ve Tedkik-u Tahkik. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.Arısoy, M. (1998). Seydî’nin, El-Matla Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Bardakçı M. (2011). Pan Yayıncılık’ın 25. Kuruluş Yılı Hatırası-25 Yıla 25 Besteci, Murat Bardakçı Koleksiyonu’ndan 25 Bestekarın Elyazısı ile 25 Eser. İstanbul: Pan Yayıncılık.Başer, F. A. (2014), “Mevlevihane, Hampartzum, Kilise ve Neyzenlere Dair”. Yeni Türkiye Dergisi, s. 1-19.Behar, C. (1987), Klasik Türk Musikisi Üzerine Denemeler, Ankara: Bağlam Yayınları. Behar C. (2010). Şeyhülislam’ın Kitabı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Cevher H. (2003) Ali Ufkî-Hâzâ Mecmuâ-i Sâz ü Söz (Çeviriyazım-inceleme). İzmir. Ekinci M.U. (2010). Kevseri Mecmuası-18. Yüzyıl Saz Müziği Külliyatı. İstanbul: Pan Yayıncılık.Daloğlu, Y. (1993) Yazarı Bilinmeyen Bir Musiki Risalesinde Anılan Perdeler ve Makamlar. İzmir: Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Daloğlu Y. (2013). Hızır Ağa ve Tefhimü’l-Makamat fi Tevlid-i Nagamat. Ankara: T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (elektronik kitap).Demir, A. (2010). “Sultan II. Mehmed Han'a Sunulan Anonim Musiki Risalesi (Fatih Anonimi)”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 207-232.Ergun S.N. (1943). Türk Musikisi Antolojisi. İstanbul: R. Koşkun Matbaası. Erguner S. (1990). Kutbi Nayi Osman Dede ve Rabt-ı Tabirât-ı Musiki. İstanbul: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Erguner, S. (2007), Osman Dede, Nâyî, “İslam Ansiklopedisi”, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, c. 33.Erguner S. (2013). Rabt-ı Tabirât-ı Mûsikî-Nayi Osman Dede. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (elektronik kitap).Feldman,W.(1996). Music of the Ottoman Court: Makam, composition and the early Ottoman instrumental repertoire (Intercultural Music Studies, Vol. 10). Germany : WWB Verlagfür Wissenschaftund Bildung.Güray C. (2012). Bin Yılın Mirası-Makamı Var Eden Döngü: Edvar Geleneği. İstanbul: Pan Yayıncılık.Hariri F., Akdoğu O. (1991) Nayi Osman Dede ve Rabt-ı Tâbirât-ı Mûsıkî. İzmir. İnalcık H. (2011). Seçme Eserleri: III, “Has-bahçede ‘ayş u tarab-Nedimler, şairler, mutribler”, İstanbul: Türkiye iş Bankası Yayınları.Judetz E.P. (2002) Tanburi Küçük Artin-A Musical Treatise of the 18th Century. İstanbul: Pan Yayıncılık.Judetz E.P. (2002). Tanburi Küçük Artin-A Musical Treatise of the 18th Century. İstanbul: Pan Yayıncılık.Judetz E.P. (2010). Kişisel Görüşmeler. İstanbul: 2010.Judetz E.P.(2000). Sources of the XVIII. Century Music. İstanbul: Pan Yayıncılık.Judetz, E.P. (1998). Kevseri Mecmuası-XVIII. Yüzyıl Mûsikî Yazmalarından Kevserî Mecmuası Üzerine Bir İnceleme (Çev. Bülent Aksoy). İstanbul: Pan Yayıncılık.Judetz, E.P.,Sırlı, A.A. (2000). Sources of 18th Century Music. İstanbul: Pan Yayıncılık.Judetz, E. P. (2007), Türk Musiki Kültürünün Anlamları, Çev. Bülent Aksoy, İstanbul: Pan Yayıncılık. Kalender R. (1982). XV. Yüzyılda Mûsikî Kuramı (Nazariyatı) ve Zeynü’l-Elhân Fîilmi’t-Te’lif Ve’l-Evzân. Ankara: Yayımlanmamış Doktora Tezi Ankara Üniversitesi.Kamiloğlu, R. (2007), Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvar-ı Musiki Adlı Eseri, Ankara Ü. Sosyal bilimler Enst. Ankara: Doktora Tezi. Kut, T. (1989), Ali Ufkî Bey, “İslam Ansiklopedisi”, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, c. 2.Sezikli, U. (çev.) (2014) Nizamettin, Kırşehirli Yusuf bin, Türk Müzik Kültürünün Tarihsel Kaynakları Olarak Edvarlar: Risale-i Mûsikî, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Müdürlüğü.Özcan, N. (1988), Abdülbâki Nâsır Dede , “İslam Ansiklopedisi”, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, c. 1. Özcan, N. (1997), “XV.-XVI. Yüzyıllarda Türk Dünyasında Musiki”, Heyet, XV. ve XVI. Asrı Türk Asrı Yapan Değerler , s. 471-499, İstanbul: İsav.. Öztekin A.Ş. (1998). Rehber-i Mûsikî -Tanburi Cemil Bey, Ankara: Akay Ofset. Pappas M. (1997). Kiltzanidis’in Kitabı. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Pekşen A. (2002). Ladikli Muhammed Çelebî, Zeynü’l-Elhân. İstanbul: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilimdalı.Signell K. (1988) .Mozart and the mehter. Center for Turkish Music Baltimore University: Turkish Music Quarterly :1/1Şardağ R. (1989) Mustafa Itrî Efendi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları-1110.Tanrıkorur, Cinuçen, Osmanlı Dönemi Türk Musikisi, Dergah, İstanbul, 2011.Tekin H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risaletü’l-Fethiyye’si. Niğde: Doktora Tezi Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı.Tekin, D. (2003). Yavuz Sultan Selim’e Yazılan Bir Kitâb-ı Edvar İstanbul: Basılmamış Yüksek Lisans Tezi İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.Tokdemir H. (2006). XVIII. Yüzyılda Yazıldığı Tahmin Edilen Bir El Yazması Mecmuadaki Dini Musiki Güfteleri. İstanbul: Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Tura Y. (2001). Kantemiroğlu, Kitâbu ‘İlmi’l-Mûsikî ‘ala vechi’l-Hurufât – Mûsikîyi Harflerle Tespit ve İcra İlminin Kitabı (Tıpkıbasım-Çeviriyazı-Çeviri-Notlar). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Tura Y. (2006). Nâsır Abdülbâkî Dede “Tedkîk ü Tahkîk” İnceleme ve Gerçeği Araştırma. İstanbul: Pan Yayıncılık.Turabi A.H. (2006). Gevrekzade Hafız Hasan Efendi ve Musiki Risalesi. İstanbul: Rağbet Yayınları.Uslu, R. (2003). “Fatih Devrinde Müderris Müzisyenler” Eyüpsultan Sempozyumu, s. 304-309.Wright, O. (1992). Demetrius Cantemir: The Collection of Notations. Volume 1: Text. London: School of Oriental and African Studies. (SOAS Musicology Series, v. 1).Yılmaz O.L. (2002). XIII. Yüzyıldan Günümüze Kadar Varlığını Sürdüren Makamlar ve Değişim Çizgileri. Ankara: Yayımlanmamış Doktora Tezi Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri.