The Legal and Constitutional Status of Disabled Accessibility in Turkey Within the Framework of Social Model

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 1 - 21, 30.06.2021

Cemal Serdar Pakkan

Öz

Sosyal Model Çerçevesinde Engelli Erişilebilirliğinin Türkiye’deki Yasal ve Somut Durumu

Öz

Engellilik insanlık tarihi kadar eski olsa da engellilerin yaşadığı sorunlar ve engelli hakları neredeyse sadece son elli yıldır gündemdedir. Günümüzde, engelli haklarının dünya çapında ulaştığı nokta sevindirici düzeydedir. Sosyal devletler engelli insanların engelsiz insanlarla aynı haklara sahip olması için önemli yasal adımlar atmış; engellilerin normal hayata katılabilmeleri için gündelik hayatta karşılaştıkları engellerin ortadan kaldırılmasını hedefleyen engelli sosyal modeli, yürürlüğe konulan yasalarla uygulanabilir hâle getirilmiştir. Türkiye’de de engelli haklarına yönelik 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun 2005 yılında yayımlanmış ve daha sonraki yıllardaki çeşitli düzenlemelerle sosyal modele uygun hâle getirilmiştir. Bu çalışmada, engelli sosyal modeli kapsamında değerlendirilen engelli erişilebilirliği hakkının ilgili kanunda hangi boyutta yer aldığı ve kanunun uygulanmasında karşılaşılan sorunların incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışma sonucu, engelli erişilebilirliği ile ilgili kanun, yönetmelik, mevzuat ve standartların, engellilerin karşılaşabilecekleri engelleri önleyebilecek seviyede düzenlendiğini; ancak pratik hayatta engellilerin kamusal alanlardaki erişilebilirlik sorunlarının aradan geçen on beş yıla rağmen yoğun şekilde sürdüğünü ortaya çıkarmaktadır. Engellilerin yaşadığı bu sorunların önlenmesine yönelik bir dizi öneri de çalışmanın sonunda listelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

engelli, medikal model, sosyal model, engelliler hakkındaki 5378 sayılı kanun

Kaynakça

• 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (2005, 07 Temmuz). Resmî Gazete (Sayı: 25868). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050707-2.htm
• 6353 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2012, 12 Temmuz). Resmî Gazete (Sayı: 28351). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/07/20120712-11.htm
• 6462 sayılı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Yer Alan Engelli Bireylere Yönelik İbarelerin Değiştirilmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2013, 03 Mayıs). Resmî Gazete (Sayı: 28636). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/05/20130503-1.htm
• 6518 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2014, 19 Şubat). Resmî Gazete (Sayı: 28918). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/02/20140219-1.htm
• 6552 sayılı İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun. (2014, 11 Eylül). Resmî Gazete (Sayı: 29116 (Mükerrer)). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/09/20140911M1-1.htm
• 6567 sayılı Engelliler Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2014, 26 Kasım). Resmî Gazete (Sayı: 29187). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/11/20141126-1.htm
• AÇSHB - Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2017). 02 Mart 2017 tarih ve 96413503-010.06.01-E.24292 sayılı genelge. 03 Ekim 2020 tarihinde https://ailevecalisma.gov.tr/media/6169/5378-sayili.pdf adresinden alınmıştır.
• AÇSHB - Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2020). Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni. 04 Kasım 2020 tarihinde https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/42250/istatistik-bulteni-2020-mart.pdf adresinden alınmıştır.
• Afacan, Y. (2015). Yaşanabilir kentsel mekânlar için erişilebilirliğin önemi: Çukurambar kentsel dönüşüm örneği. Halime Demirkan (Ed.), Mekânlarda Erişilebilirlik, Kullanılabilirlik ve Yaşanabilirlik içinde (s. 20-26). Ankara: TBMMO Mimarlar Odası.
• Arıkan, Ç. (2002). Sosyal Model Çerçevesinde Özürlülüğe Yaklaşım. Ufkun Ötesi, 2 (1), 11-25.
• Australian Bureau of Statistics (2016). Disability, Ageing and Carers, Australia: Summary of Findings, 2015. 02 Kasım 2020 tarihinde https://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/4430.0main+features202015 adresinden alınmıştır.
• Australian Bureau of Statistics (2019). Disability, Ageing and Carers, Australia: Summary of Findings. 02 Kasım 2020 tarihinde https://www.abs.gov.au/statistics/health/disability/disability-ageing-and-carers-australia-summary-findings/latest-release adresinden alınmıştır.
• Aydoğdu, A., Pamukçu, H. ve Yaşarsoy, E. (2015). Konaklama işletmelerinin engelli bireylere uygunluğu: Kastamonu örneği. Kerem Yıldırım Şimşek, Özkan Tütüncü (Ed.), III. Rekreasyon Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı içinde (s. 358-368). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Aygün, E., Korkut, A. ve Kiper, T. (2018). Engelli bireyler için kentsel dış mekânlara erişilebilirliğin incelenmesi: Tekirdağ örneği. Artium, 2018 (2), 20-32.
• Cavkaytar, A. (2017). Özel eğitime gereksinim duyan çocuklar ve özel eğitim. İbrahim H. Diken (Ed.), Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim içinde (s. 1-31). 15. Baskı. Ankara: Pegem Akademi.
• Department for Work and Pensions (2020). Family Resources Survey 2018/19. S. 1-14). 31 Ekim 2020 tarihinde https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/874507/family-resources-survey-2018-19.pdf adresinden alınmıştır.
• DİE - Devlet İstatistik Enstitüsü (2009). 2002 Türkiye özürlüler araştırması (2. Baskı). Ankara: DİE.
• Eliöz, M., Demir, A. Z. ve Akbuğa, E. (2017). Engelli dostu iller sıralaması çalışması. Akademik Sosyal Araştırmalar, 5 (50), 348-365.
• Ergüden, D. A. (2008). Sosyal Dışlanma Açısından Bedensel Engelli Bireylerin Yaşantılarının İncelenmesi. (Yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erten, Ş. ve Aktel, M. (2020). Engellilerin erişebilirlik hakkı: Engelsiz kent yaklaşımı çerçevesinde bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi, Vizyoner, 11 (28), 898-912. DOI: 10.21076/vizyoner.691690
• Haegele, J. A. ve Hodge, S. (2016). Disability discourse: overview and critiques of the medical and social models. Quest, 68 (2), 193-206. DOI: 10.1080/00336297.2016.1143849.
• Hogan, A. J. (2019). Social and medical models of disability and mental health: evolution and renewal. CMAJ, 7 (191), E16-8. doi: 10.1503/cmaj.181008.
• Human Resources and Skills Development Canada (2013). Federal Disability Reference Guide. Kanada. 01 Kasım 2020 tarihinde https://www.canada.ca/content/dam/esdc-edsc/migration/documents/eng/disability/arc/reference_guide.pdf adresinden alınmıştır.
• ILO - Uluslararası Çalışma Örgütü (2015). Reporting on Disability. İsviçre. 03 Kasım 2020 tarihinde https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/---ifp_skills/documents/publication/wcms_127002.pdf adresinden alınmıştır.
• Kağnıcı, G. (2018). Insights from Sumerian mythology: The myth of Enki and Ninmah and the history of disability. Tarih İncelemeleri, XXXIII (2), 429-450. Koca, C. (2010). Engelsiz Şehir Planlaması Bilgilendirme Raporu. Dünya Engelliler Vakfı: İstanbul.
• Kozan, H. İ. Ö., Bozgeyikli, H. ve Kesici, Ş. (2018). Engelsiz kent: Görme engelli bireylerin kentlerde yaşadıkları problemler. Kent Araştırmaları, 9 (23), 216-235.
• Mahran, H. ve Kamal, S. M. (2016). Physical disability in old kingdom tomb scenes. Athens Journal of History, 2 (3): 169-191. doi=10.30958/ajhis.2-3-2.
• Ministry of Gender, Labour and Social Development (2003). National Council for Disability Act, 2003, s. 1-24. 03 Kasım 2020 tarihinde https://www.ilo.org/dyn/natlex/natlex4.detail?p_isn=76592&p_lang=en adresinden alınmıştır.
• Statistics Canada (2018). A demographic, employment and income profile of Canadians with disabilities aged 15 years and over, 2017. Kanada. 01 Kasım 2020 tarihinde https://www150.statcan.gc.ca/n1/en/pub/89-654-x/89-654-x2018002-eng.pdf?st=EMn0f3Lg adresinden alınmıştır.
• Şen, M. (2017). Çalışma yaşamında engelliler. Salih Dursun, Serpil Aytaç (Ed.), Çalışma Yaşamında Özel Gruplar içinde (s. 211-276). Bursa: Ekin.
• The National Archives (2010). Equality Act 2010. İngiltere. 01 Kasım 2020 tarihinde https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2010/15/pdfs/ukpga_20100015_en.pdf adresinden alınmıştır.
• Tiyek, R., Eryiğit, B. H. ve Baş, E. (2016). Engellilerin erişilebilirlik sorunu ve TSE standartları çerçevesinde bir araştırma. Kastamonu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 12.
• United Nations General Assembly (2006). Convention on the Rights of Persons with Disabilities. 29 Ekim 2020 tarihinde https://www.un.org/esa/socdev/enable/rights/convtexte.htm#convtext adresinden alınmıştır.
• United Nations General Assembly (2007). Resolution Adopted by the General Assembly on 13 December 2006. 29 Ekim 2020 tarihinde https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/generalassembly/docs/globalcompact/A_RES_61_106.pdf adresinden alınmıştır.
• United States Census Bureau (2019). Disability Characteristics. 31 Ekim 2020 tarihinde https://data.census.gov/cedsci/table?q=disability&tid=ACSST1Y2019.S1810&hidePreview=false adresinden alınmıştır.
• United States Department of State (2019). 2019 Country Reports on Human Rights Practices: Central African Republic. 31 Ekim 2020 tarihinde https://www.state.gov/reports/2019-country-reports-on-human-rights-practices/central-african-republic/ adresinden alınmıştır.
• WHO - Dünya Sağlık Örgütü (2011). World Report on Disability. Malta. 29 Ağustos 2020 tarihinde https://www.who.int/disabilities/world_report/2011/report.pdf adresinden alınmıştır.