ASSESSMENT OF CHILDREN AS A DISADVANTAGED GROUP IN DISASTERS

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 29 - 61, 31.07.2025

Huriye İrem Kalaycı Kırlıoğlu , Muhammet Yöntem

https://doi.org/10.54961/uobild.1551453

Öz

The aim of this literature review is to evaluate children in the disaster process based on developmental periods. In order to create and define the literature, the Journalpark database, which has a widespread journal network in Turkey, was preferred. In order to expand the variety of articles available for review, the search criteria were expanded to children and adolescents in crisis situations. This approach resulted in a total of 46 articles that could be included in the literature review. Of this final total, 28 of them covered assessment of children in the disaster process. The themes that emerged are disaster phenomenon, disadvantaged groups and their level of being affected by disasters and psychosocial intervention process. It can be said that the intervention process applied by field workers with adequate professional equipment for individual or social damages and losses during and after the disaster is called psychosocial intervention process and this process has certain tools. The tools in the intervention process are divided into sub-headings. These sub-headings include needs and resource assessment, psychological first aid, referral and guidance, creating information centers, social organization, social projects and training. Despite the negative behaviors and discourses of children and adolescents, psychosocial support services carried out by professionals in a healthy way are very important for the continuation of life.

Anahtar Kelimeler

Disaster , Earthquake , Child , Adolescent , Psychosocial Support

Afetlerde Dezavantajlı Bir Grup Olarak Çocukların Değerlendirilmesi

Öz

Bu literatür incelemesinin amacı gelişim dönemleri esas alınarak afet sürecinde çocukları değerlendirmektir. Literatür oluşturmak ve tanımlamak için Türkiye’de yaygın dergi ağına sahip dergipark veri tabanı tercih edilmiştir. İncelenmek üzere mevcut makalelerin çeşitliliğini artırmak için arama kriterleri, kriz durumlarında çocuk ve ergenler şekilde genişletilmiştir. Bu yaklaşımla çalışma, literatür incelemesine dahil edilebilecek toplam 46 makaleyle sonuçlanmıştır. Bu son toplamın 28’i afet sürecinde çocuklara yönelik değerlendirmeyi kapsamaktadır. Ortaya çıkan temalar; afet olgusu, dezavantajlı gruplar ve afetlerden etkilenme düzeyleri ve psikososyal müdahale sürecidir. Afet anında ve sonrasında bireysel veya toplumsal olarak yaşanan hasar ve kayıplara yönelik yeterli mesleki donanıma sahip saha çalışanlarının belirli bir sistem üzerinden uyguladığı müdahale sürecine psikososyal müdahale süreci denilmekle beraber bu sürecin belirli araçlara sahip olduğu söylenebilir. Müdahale sürecindeki araçlar alt başlıklara ayrılmaktadır. Bu alt başlıklar; ihtiyaç ve kaynak değerlendirmesi, psikolojik ilk yardım, sevk etme ve yönlendirme, bilgi merkezi yaratma, toplumsal örgütlenme, sosyal projeler ve eğitimler olmak üzere çeşitlendirilmektedir. Çocuk ve ergenlerin olumsuz davranış ve söylemlerine karşın meslek elemanları tarafından sağlıklı bir şekilde yürütülen psikososyal destek hizmetleri yaşamın devamı için oldukça önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Afet , Deprem , Çocuk , Ergen , Psikososyal Destek

Kaynakça

• Açıkkalın-Rashem, O. & Aslangiri, F. (2019). Engellilerin afete dirençliliği ve Van’da yerel örgütlenme. Dirençlilik Dergisi, 3(1), s. 71-83.
• AFAD (2014). Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı, Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu
• Afet İnfo. (2023). Deprem sonrası engellilere yönelik sosyal hizmetler [Video]. https://youtu.be/myvRGZSJJ38
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun (5902 S.K.), T.C. Resmî Gazete, 27261 (17.06.2009).
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (t. y.). Afet ve acil durumlar sonrası çocukların tepkileri ve aileler için öneriler. https://www.aile.gov.tr/media/128842/afetlerde-cocuklarin-tepkileri-ve-bas-etme-onerileri.pdf
• Akçan-Parlaz, E. A., Tekgül, N., Karademirci, E., & Öngel, K. (2012). Ergenlik dönemi: fiziksel büyüme, psikolojik ve sosyal gelişim süreci. Turkish Family Physician, 3(4), 10-16.
• Akyılmaz, D. & Karka, O. (2009). Afetlerde psikolojik ilkyardım. İstanbul: İstanbul İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü.
• Altun, F. (2016). Afetlerde psikososyal hizmetler: Marmara ve Van depremleri karşılaştırmalı analizi. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8-9), 183-197.
• Altun, F. (2020). Afetzedeler. M. Serdar içinde, Dezavantajlı Gruplar ve Sosyal Hizmet. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ankara Mem ArGe. (2023). Afetlerde psikososyal müdahaleler-Türk PDR Derneği [Video]. https://www.youtube.com/live/OJRI9u-C3rI?feature=share
• Aral, N. & Ersoy, Ş. (2001). Deprem ve çocuk. Yaşadıkça Eğitim, 70, 2-7.
• Aral, N. (2023). Depremin çocuklar üzerindeki etkileri. Çocuk ve Gelişim Dergisi, 6 (11), 93-105.
• Arıca, F., Çakır, C. & Kağnıcı, D. (2023). Kırılgan gruplar özelinde afetlerde psikososyal hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), 176-187.
• Artan, T. & Özkan, A. (2020). Afetlerde sosyal hizmet. Journal of ADEM, 1(1), 47-54.
• Artar, M. (2003). Depremi yaşayan ergenlerin gelecek beklentilerinin içeriği. Kriz Dergisi, 11(3), 21-27.
• Avdar, R. & Avdar, R. (2022). Türkiye’de yaşanan doğa kaynaklı afetlerin sosyo-ekonomik etkileri. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 1-12.
• AYBÜ Sosyoloji. (2023). Afet bölgesinde kadın olmak [Video]. https://www.youtube.com/live/JMwq4oWz85c?feature=share
• Aydın, D. (2012). Afet sonrası psikososyal destek uygulamaları. https://www.insamer.com/tr/afet-sonrasi-psikososyal-destek-uygulamalari_48.html
• Ayker, B. B. (2021). Afetlerde hassas gruplarda yer alan 0-8 yaş aralığındaki çocuklara ilk müdahalede bulunacak anaokulu ve ilkokul öğretmenlerinin afet ve pediatrik ilk yardım bilgi tutum ve düzeyleri: Gümüşhane ili örneği. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi.
• Basında Ankara Üniversitesi. (2023). Doğal afetlerde yaşlı bireylere psiko-sosyal destek [Video]. https://youtu.be/yrb2mz34P7s
• Benevolenza, M. A. & DeRigne, L. A. (2019). The impact of climate change and natural disasters on vulnerable populations: A systematic review of literature. Journal of Human Behavior in the Social Environment, 29(2), 266-281.
• Bildik, T. (2013). Ölüm, kayıp, yas ve patolojik yas. Ege Tıp Dergisi, 52(4), 223-229.
• Boyden, J., Dawes, A., Dornan, P. & Tredoux, C. (2019). Middle childhood: A key time for healthy development and learning. In J. Boyden, A. Dawes, P. Dornan, & C. Tredoux, Tracing the consequences of child poverty: Evidence from the young lives study in Ethiopia, India, Peru and Vietnam (pp. 73–100). Bristol University Press.
• Boz, F. Ç. & Şengün, H. (2017). Afet ve kalkınma ilişkisinde kadın. The Journal of Academic Social Science Studies, 59, 359-374.
• Brown R. C., Witt, A., Fegert, J. M., Keller, F., Rassenhofer, M. & Plener, P. L. (2017). Psychosocial interventions for children and adolescents after man-made and natural disasters: a meta-analysis and systematic review. Psychological Medicine, 47(11), 1893-1905.
• Budak, F. & Kılıç, E. T. (2021). COVID-19 salgını sürecinde sosyal medya aracılığıyla yayılan bilgi kirliliği: Türkiye örneği. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 16(1), 141-160.
• Bulut, S. (2023). Afetlerin çocuklar üzerindeki etkisi ve psikolojik sağlamlık. Ulusal Travma ve Afet Çalışmaları Kongresi Bildirileri, 75-81.
• Bürkev, B. & Güler, H. (2022). Engellilere yönelik afet yönetimi stratejilerinin değerlendirilmesi: Türkiye örneği. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3), 129-146.
• Ceyhan, S. & Ceyhan, A. A. (2007). Deprem yaşamış üniversite öğrencilerinde benlik saygısı, denetim odağı ve psikolojik belirtiler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(28), 41-52.
• Çakar, F. S. (2022). Afet sonrası çocuklar ve oyun terapisi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29, 337-350.
• Çelik, Ö. (2023). Afetlerde çocuklara yönelik psikososyal destek hizmetleri. Ulusal Travma ve Afet Çalışmaları Kongresi Bildirileri, 62-68.
• Çelik, Ş. & Bektaş, Y. (2023). Deprem sonrası ilkokul öğrencilerine yönelik uygulanan psikoeğitim programının etkililiğinin incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 13(70), 1-20.
• Çınar, D. (2014). Afet sonrası ilk günlerde çocuklara yaklaşım. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(3), 154-157.
• Çocuklar için psikososyal destek programı el kitabı (2013). T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı & UNICEF.
• Dayanıklı, T. (2021). Afet sonrası engellilere yönelik hizmetlerin değerlendirilmesi: Sosyal hizmet uzmanlarının görüşleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 32(2), 483-506.
• Demirtaş, H. A. & Aydın, H. (2009). Türkiye’de yaşanan büyük depremler sonrası yürütülen psikososyal destek çalışmaları ve psikolojik ilk yardım uygulamaları. Kriz Dergisi, 17(1), 1-8.
• Duman, A. & Koç, A. (2023). Afet sonrası yaşlı bireylere yönelik hizmetlerin değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(95), 241-250.
• Duyan, V. (2023). Afet sonrası yaşlı bireylerin psiko-sosyal ihtiyaçları. Ulusal Travma ve Afet Çalışmaları Kongresi Bildirileri, 89-94.
• Erbay, E. & Önder, A. (2022). Afet sonrası kadınlara yönelik sosyal hizmet müdahaleleri. Uluslararası Kadın Araştırmaları Dergisi, 5(1), 33-50.
• Ergün, S. & Balaban, Ö. (2021). Engelliler için afet riski azaltma ve afet yönetimi: Literatür incelemesi. Planlama, 31(1), 77-95.
• Ergün, S. (2022). Afetler ve engelliler: Sosyal hizmet bakış açısı. T. Gündüz (Ed.), Afetler ve Sosyal Hizmet içinde (ss. 113-134). Ankara: Nobel.
• Ersoy, A. F. & Şahin, Ç. (2012). Afetlerde çocuklara yönelik eğitim programlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 37(166), 180-194.
• Ertem, M. Y. (2012). Afet sonrası kadınlara yönelik psikososyal destek uygulamaları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 19(2), 1-9.
• Furman, R., Lama, A. & Negi, N. J. (2008). Analyzing narratives through poetic forms and structures in transnational contexts. Qualitative Social Work, 7(3), 301-313.
• Gander, M. J., von Oertzen, T. & Shimizu, Y. (2023). Children’s psychosocial support after disasters: A review of international practice. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(5), 3891.
• Gökler, D. & Arkar, H. (2023). 6 Şubat 2023 depremlerinin ardından yapılan psikososyal müdahale hizmetlerinin değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 26, 135-146.
• Güleç, G. (2023). Afetlerde sosyal hizmet: Psikososyal destek müdahaleleri. Türk Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 7(1), 1-10.
• Gültekin, G. (2016). Afet ve acil durumlara hazırlık: Engelliler ve yaşlılar. Toplum ve Sosyal Hizmet, 27(2), 69-84.
• Gündoğdu, M. & Toprak, E. (2023). Afet sonrası çocuklar için psikososyal destek çalışmaları: Örnek uygulama. Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 46(2), 251-270.
• Gürsoy, M. & Arslan, C. (2020). Doğal afetlerin çocuklar üzerindeki etkileri ve okul psikolojik danışmanlarının rolleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(72), 1070-1077.
• İmren, S. G. (2019). Afet ve acil durum yönetiminde çocukların korunması: Türkiye örneği. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(42), 145-162.
• İnci, F. & Boztepe, H. (2013). Çocuklar için afet bilinci eğitimi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 301-312.
• Kadıoğlu, M. (2011). Afetlere hazırlık kültürü ve eğitimi. İstanbul: Türkiye Bilişim Vakfı.
• Kalkan, M. & Ersanlı, E. (2008). Afet sonrası psikolojik yardım: Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 37-47.
• Kaya, B. (2023). Afet sonrası ruh sağlığı hizmetlerinde sosyal hizmetin rolü. Ulusal Travma ve Afet Çalışmaları Kongresi Bildirileri, 118-124.
• Kaya, Y. (2016). Afet sonrası kadınlara yönelik psikososyal destek uygulamaları. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18(40), 77-90.
• Kıyak, S. (2018). Afet sonrası yaşlı bireylere yönelik hizmetlerin değerlendirilmesi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 11(1), 45-58.
• Koç, M. & Yılmaz, M. (2018). Afet sonrası engellilere yönelik hizmetlerin etkinliği. Türk Sosyal Hizmet Dergisi, 32(1), 23-38.
• MEB. (2018). Afetlerde psikososyal destek hizmetleri kılavuzu. Ankara: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Meral, B. & Çeliköz, N. (2010). Afetlerin çocuklar üzerindeki etkileri ve alınması gereken önlemler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(34), 61-71.
• Özceylan, S. & Koçak, C. (2022). Afet sonrası çocuklar için sosyal hizmet müdahaleleri. Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 6(1), 55-70.
• Özden, M. S. (2017). Afetlerde psiko-sosyal hizmetler ve sosyal hizmet uzmanının rolü. Toplum ve Sosyal Hizmet, 28(1), 115-132.
• Sakarya Üniversitesi. (2023). Afet sonrası psikolojik ilk yardım [Video]. https://youtu.be/NsFVDfEU4Y4
• Seydi, A. (2021). Afet sonrası kırılgan gruplar: Kadınlar ve çocuklar. Afet ve Toplum Dergisi, 3(2), 125-138.
• Şahin, B. & Baş, M. (2023). Deprem sonrası çocuklara yönelik psikolojik destek uygulamaları. Kriz ve Travma Dergisi, 11(2), 84-98.
• Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği. (2023). Deprem sonrası psikolojik destek. https://pdr.org.tr
• Türk Psikologlar Derneği. (2023). Afetlerde psikososyal destek rehberi. https://psikolog.org.tr
• UNICEF. (2005). Psychosocial interventions in complex emergencies: A framework for practice. Geneva: UNICEF.
• UNICEF. (2023). Deprem bölgesinde çocuk koruma çalışmaları. https://unicef.org.tr
• Yavuz, M. F. (2023). Afet sonrası engelli bireylere yönelik sosyal hizmet uygulamaları. Sosyal Hizmet Akademisi Dergisi, 4(1), 88-101.
• Yılmaz, E. & Duyan, V. (2018). Afet sonrası yaşlı bireylere yönelik psikososyal destek hizmetlerinin değerlendirilmesi. Yaşlılık Araştırmaları Dergisi, 2(2), 30-42.