SULTAN SENCER’İN KÜRDİSTÂN EYALETİ KURDURMUŞ OLDUĞU İDDİASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Sayı: 6, 1 - 12, 26.09.2018

Cihan Piyadeoğlu

Öz

Büyük Selçuklular Devleti’nin son hükümdarı olan Sencer, 513/1119 tarihinde yeğeni

Mahmûd’u mağlup ederek tahtı ele geçirmişti. Ancak o, devletin mevcut başkenti Isfahân’a

gelmemiş, ülkenin batısında yeni bir idarî bölge teşkil ederek yeğeni Mahmûd’u buraya hükümdar

tayin etmişti. Böylece Irak Selçuklu Devleti kurulmuş oldu. Sencer ise Selçuklu ülkesinin

tamamının tek hükümdarı olarak Merv’i devletin yeni başkenti yaptı. Irak Selçuklu Sultanı

Mahmûd, daha sonra başkentini Isfahân’dan Hemedân’a nakletmiş ve burası devletin yıkılmasına

kadar başkent olarak kalmıştı. Herkesin bildiği bu olaydan farklı olarak bazı müsteşrikler, Büyük

Selçuklu Sultanı Sencer’in Kürdistân eyaletini de kurdurmuş olduğunu iddia etmişlerdir. İddiaya

göre Sencer, başkenti Bahâr olan bu eyaleti yeğeni Süleymanşâh’ın idaresine vermiştir. Bununla

birlikte iddiayı dile getirenler konuyla ilgili olarak herhangi bir kaynak göstermemişlerdir. Kaynak

gösterilmemiş olması, konuyu tartışmalı bir hale getirmekte ve bazı sorulara neden olmaktadır.

Dolayısıyla iddiada belirtilen tarih, şahıs ve yer isimleri, diğer bazı kaynaklarda nasıl yer

almaktadır? Süleymanşâh Ebûh olarak verilen kişi, gerçekte Süleymanşâh ile aynı kişi midir?

Verilen tarih, olayların kronolojisine uygun mudur? Makalemizde, diğer kaynaklardaki bilgiler

ışığında bu soruların cevabı aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sultan Sencer, Selçuklular, Kürdistân, Süleymanşâh, eyalet

AN ASSESSMENT OF THE ARGUMENT THAT THE SULTAN SANJAR SUPPOSEDLY ORDERED THE ESTABLISHMENT OF A PROVINCE CALLED KURDISTAN

Öz

The last ruler of the Great Seljukid State, Sultan Sanjar took the Seljukid throne after defeating

his nephew Mahmud in H. 513/1119 C.E. However, he did not come to Isfahan, the capital of the

Sultanate and establishing a new administrative region in the west of the state, he appointed his

nephew Mahmoud as its ruler. Thus, the Seljukid Sultanate of Iraq was founded. As the sole ruler of

the state, Sanjar made Merv the new capital of the Sultanate. Later, Mahmoud, the Sultan of the

Seljukid Sultanate of Iraq, transferred the capital from Isfahan to Hemedan and it stayed as the

capital of the state until it collapsed. In addition to the above mentioned narrative, some orientalists argued that Sultan Sanjar established another administrative unit called Kurdistan during his

reign. This argument depends on the information that Sanjar gave the administration of this

province with its capital Bahâr to his niece Suleimanshah even though no source whatsoever was

given to support it. Since the reliability of such information is debatable, its content (the names of

persons and locations as well as the date) should be tested in the light of extant sources. This article

aims to examine the content of the above mentioned information by asking questions such as

whether or not Suleimanshah Abûh was the same person with Sultan Suleimanshah or was the date

of the event in accordance with the known chronology of the Seljukid Empire. In this paper, these

questions will be answered in the light of information in the other sources.

Anahtar Kelimeler

Sultan Sanjar, Seljukids, Kurdistan, Suleimanshah, province

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmûd, Selçuknâme, haz. E. Merçil, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2011.
• Aksarâyî, Müsâmeretü’l‐ahbâr ve müsâyeretü’l‐ahyâr, çev. M. Öztürk, TTKY, Ankara 2000.
• Ata Melik Cüveynî, Tarih‐i Cihângüşâ, çev. Mürsel Öztürk, TTKY, Ankara 2013.
• Avfî, Lübâbü’l‐elbâb, nşr. Saîd Nefîsî, Tahran 1375 hş.
• Barthold, V. V., Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, TTKY, Ankara 1990.
• Bois, Thomas, “Kurds, Kurdistân”, Encyclopaedia of Islam (Second Edition)/çev. K. Fıratlı,
• Kürtler ve Yurtları: Kürdistân, İstanbul 1996/“Kürtler”, MEB İslâm Ansiklopedisi.
• Bundârî, Zübdetü’n‐nusra ve nuhbetü’l‐usra, çev. Kıvameddîn Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, TTKY, Ankara 1943.
• Furûzânî, Seyyid Ebulkâsım, Selcûkiyân ez âğâz tâ fercâm, Tahran 1393 hş.
• Hamdullah Müstevfî, Nüzhetü’l‐kulûb, nşr. Muhammed Debîr‐i Siyâkî, Tahran 1336 hş.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, Tarih‐i güzîde, nşr. Abdülhüseyn Nevâî, Tahran 1364 hş.
• İbnü’l‐Esîr, el‐Kâmil fi’t‐tarih, çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul 1987.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, et‐Tarihü’l‐bâhir fi’d‐devleti’l‐Atâbekiyye, thk. Abdülkâdir Ahmed Tuleymât, Kahire 1963.
• Kafesoğlu, İbrahim, Harezmşahlar Devleti Tarihi (485‐618/1092‐1221), TTKY, Ankara 1992.
• Kaşgarlı Mahmûd, Dîvânu Lugâti’t‐Türk, haz. A. B. Ercilasun‐Z. Akkoyunlu, Ankara 2014.
• Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları, Konya 2001.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi II, İkinci İmparatorluk Devri, TTKY, Ankara 1991.
• Merçil, Erdoğan, Fars Atabegleri Salgurlular, TTKY, Ankara 1991.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ Sevim, Ali, Selçuklu Devletleri Tarihi, TTKY, Ankara 1995.
• Mîrhând, Tarih‐i Ravzatü’s‐safâ fî Sîreti’l‐Enbiyâ ve’l‐mülûk ve’l‐hulefâ, çev. E. Göksu, TTKY, Ankara 2015.
• Nesevî, Siretu Celâleddîn Mengubertî, thk. Mücteba Minovî, Tahran 1965.
• Nikitin, Bazil, Kürtler, çev. H. D, İstanbul 1976.
• Özaydın, Abdülkerim, “Sencer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• Özgüdenli, Osman G., Selçuklular, Büyük Selçuklular Devleti Tarihi (1040‐1157), İstanbul 2013.
• Râvendî, Rahatü’s‐sudûr ve âyetü’s‐sürûr, çev. Ahmed Ateş, TTKY, Ankara 1957, I, Ankara 1960, II.
• Reşîdüddîn Fazlullah, Câmiu’t‐tevârîh (Selçuklular), çev. E. Göksu‐H. H. Güneş, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2014/İlhanlılar kısmı, çev. İ. Aka‐M. Ersan‐A. H. Khelejani, TTKY, Ankara 2013.
• Sadreddîn el‐Hüseynî, Ahbârü’d‐Devleti’s‐Selcukiyye (Zübdetü’t‐tevârih), çev. Necati Lugal, TTKY, Ankara 1999.
• Settârzâde, Melihe, Selcûkiyân (431‐590 h.), Tahran 1392 hş.
• Sevim, Ali‐Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi, TTKY, Ankara 1995.
• Steingass, F., Persian‐English Dictionary, İstanbul 2005, s. 337.
• Strange, Guy Le, The Lands of Eastern Caliphate, London 1966/haz. A. Eskikurt‐C. Tomar,
• Doğu Hilafetinin Memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya), İstanbul 2015. Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul 1999.
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, “Yıva Oğuz Boyuna Dâir”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, sayı: 9 (1951).
• ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐, “Yıva”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• Şebânkâreî, Mecmaü’l‐ensâb, nşr. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran 1363 hş.
• Tâhirî, Abdullah Nâsırî, Dovlet‐i Selcûkiyân, Tahran 1390 hş.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk‐İslâm Medeniyeti, Boğaziçi Yay., İstanbul 1996.