A SELJUK PRINCE WHOSE SULTANATE DID NOT GAIN LEGITIMACY: TUGRUL ARSLAN

Yıl 2017, Sayı: 6, 35 - 52, 26.09.2018

Tülay Metin

Öz

Aftermath of death of Anatolian Seljuk Sultan, Kilic Arslan I, the minor son of Sultan, Tugrul

Arslan, was acclaimed to be sultan in Malatia. Although there are evident records regarding his reign

and activities of Tugrul Arslan in the relevant resources, his name was not mentioned among the

sultans of Seljuks. It is reported that the Seljuk reign remained vacant until the reign of Shahinshah.

Tugrul Arslan referred as Sultan in resources, ruled the empire under guardianship of his atabegs

and mother Aisha Khatun in Malatia until 1124. It was observed that Tugrul Arslan exhibited weak administration as he was failed to escape his mother’s influence. Nevertheless, although political

influence of Seljuk State eroded after death of Kilic Arslan, Tugrul Arslan succeeded to rule a

significant city of Malatia where strong competition took place under Seljuk flag for long period time.

Besides, interregnum period occurred afterwards of Kilic Arslan’s death was somehow prevented after

Tugrul Arslan was acclaimed as sultan. Whether Tugrul Arslan was one of the Seljuk sultans is an

essential issue which has not attached importance until today. In the present study, reign of Tugrul

Arslan as Seljuk Sultan in Malatia will be investigated in the light of resources from the period of

1107 and 1124.

Anahtar Kelimeler

Tugrul Arslan, Aisha Khatun, Kilic Arslan I, Seljuks, Malatia

SULTANLIĞI MEŞRUİYET KAZANMAMIŞ BİR SELÇUKLU ŞEHZADESİ: TUĞRUL ARSLAN

Öz

Türkiye Selçuklu sultanı I. Kılıç Arslan’ın vefatından sonra sultanın küçük oğlu Tuğrul Arslan,

Malatya’da sultan ilân edildi. Tuğrul Arslan’ın sultanlığı ve faaliyetleri ile ilgili kaynaklarda kayıtlar

mevcut olmasına rağmen ismi Selçuklu sultanları arasında yer almamaktadır. Şahinşah’ın

saltanatına kadar Selçuklu tahtının boş kaldığı zikredilir. Kaynaklarda sultan unvanı ile ismi geçen

Tuğrul Arslan, atabegleri ve annesi Ayşe Hatun’un himayesinde 1124 yılına kadar Malatya’da

hüküm sürdü. Annesinin etkisinden kurtulamayan Tuğrul Arslan’ın zayıf bir yönetim sergilediği

görülmektedir. Ancak Kılıç Arslan’ın ölümünden sonra Selçuklu devletinin siyasî gücünün

zayıflamasına rağmen, Malatya gibi rekabet sahası olan önemli bir şehri uzun yıllar Selçuklu

hâkimiyetinde tutmayı başarmıştı. Ayrıca Kılıç Arslan’ın ölümünden sonra meydana gelen fetret

devri Tuğrul Arslan’ın sultan ilân edilmesiyle bir nebze de olsa önlenmiş oldu. Tuğrul Arslan’ın

Selçuklu sultanları arasında yer alıp almaması hususu bu zamana kadar üzerinde durulmamış ciddî

bir meseledir. Bu çalışmada dönemin kaynakları ışığında 1107 ile 1124 yılları arasında Malatya’da

Selçuklu iktidarını uhdesinde bulunduran Tuğrul Arslan’ın hâkimiyeti incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tuğrul Arslan, Ayşe Hatun, I. Kılıç Arslan, Selçuklular, Malatya

Kaynakça

• Abû’l‐Faraj (Ebû’l‐Ferec), Gregory, The Chronography, Süryanîceden İngilizceye trc. Ernesrt A. Wallis Budge, Oxford, 1932; Gregory Abû’l‐Farac, Abû’l‐Farac Tarihi, C. II, Türkçeye trc. Ömer Riza Doğrul, TTK, Ankara, 1999.
• Aksarayî, Kerîmüddin Mahmud, Müsâmerüt ül‐Ahbâr, Nşr. O. Turan, 2. Baskı, TTK, Ankara, 1999.
• Alptekin, Coşkun, “Türkiye Selçukluları”, DGBİT, C. VIII, Çağ Yayınları, İstanbul, 1989, s. 209‐382.
• __________, “Belek b. Behrâm”, DİA, C. 5, İstanbul, 1992, s. 402‐403.
• __________, “Artuklular”, DGBİT, C. VIII, Çağ Yayınları, İstanbul, 1989, s. 170‐193.
• Altun, Ara, “Artuklular”, DİA, C. 3, İstanbul, 1991, s. 415‐419. Anonim Selçuknâme, (Tarih‐i Âl‐i Selçuk Der Anatoli, Anadolu Selçukluları Tarihi III), Yay. ve trc. Feridun Nafiz Uzluk, Ankara, 1952.
• Anonymous Syriac Chronicle (Anonim Süryanî Vekayinâmesi), İng. trc. A. S. Tritton, “The First and Second Crusades from an Anonymous Syriac Chronicle”, JRAS, Londra 1933 (January).
• Azîmî Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler, Nşr. ve trc. Ali Sevim, 2. Baskı, TTK, Ankara, 2006.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, trc. Yıldız Moran, 3. Baskı, E Yayınları, İstanbul, 1994.
• _________, The Formation of Turkey The Seljukid Sultanate of Rum: Eleventh to Fourteenth Century, İng. trc. P. M. Holt, London, 2001.
• Comnena, Anna, The Alexiad, İng. trc. Elizabeth A. S. Dawes, Londra, 1967.
• Dânişmend Gazi Destanı, Hz. Necati Demir, Hece Yayınları, Ankara, 2006.
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118‐1146), TTK, Ankara, 1987.
• __________, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, TTK, Ankara, 1996.
• Ebû’l‐Fidâ, el‐Muhtasar fî Ahbâri’l‐Beşer, C. II, Thk. Mahmud Deyyûb, Beyrut, 1997.
• Ertuğrul, Ali, Anadolu Selçukluları Devrinde Yazılan Bir Kaynak: Niğdeli Kadı Ahmed’in el‐ Veledüʹş‐Şefîk ve’l‐Hâfidü’l‐Halîk’i, D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İzmir, 2009.
• Hacıgökmen, M. Ali, “Türkiye Selçukluları Zamanında Konya’nın Devlet Merkezi Oluşu”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 29 (2011), s. 231‐260.
• Honingmann, E, “Malatya”, İA, VII, MEB, İstanbul, 1997, s. 232‐239.
• İbn Şıhne, ed‐Dûrru’l‐Muntehab fî Tarih Memleketi Haleb, Nşr. Yusuf b. Elyan Serkis ed‐ Dımaşkî, Beyrut, 1909.
• İbnû’l‐Esir, el‐Kâmil fi’t‐Tarih, Thk. Halil Me’mun Şiha, X, Beyrut, 1965‐66, trc. Abdülkerim Özaydın, İstanbul, 1986‐87.
• İbnû’l‐Ezrak el‐Fârikî, Târihî Meyyâfârıkîn ve Âmid, Neşr. Ahmet Savran, Erzurum, 1987; Meyyâfârıkîn ve Âmid Tarihi (Artuklular Kısmı), trc. Ahmet Savran, Erzurum, 1992.
• İbnû’l‐Kalânisî, Zeylü Tarihi Dimaşk, Thk. H. F. Amedroz, Beyrut, 1908
• Kazvînî, Hamdullah Müstevfî, Târîh‐i Güzîde, Neşr. Abdu’l‐Hüseyin Nevâî, Tahran, 1362.
• Kesik, Muharrem, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Dönemi (1116‐1155), TTK, Ankara, 2003.
• Kurat, A. K., Çaka Bey, Ankara, 1966.
• Melikoff, Irene, “Dānishmendids”, The Encyclopadedia of Islam, II, Leyden, 1965, 110‐111.
• Metin, Tülay, Selçuklular Döneminde Malatya, İstanbul, 2013.
• __________, ʺTürkiye Selçuklu Siyasî Hayatında Kadının Rolü Üzerine”, Ortaçağda Kadın, Editör: A. Çetin, Ankara, 2011, s. 470‐482.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d‐Düvel, Selçuklular Tarihi II, Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Yay. Ali Öngül, İzmir, 2001.
• Özaydın, Abdülkerim, “Danişmendliler”, DGBİT, C. VIII, Çağ Yayınları, İstanbul, 1989, s. 121‐140.
• Runciman, S., Haçlı Seferleri Tarihi, II, trc. Fikret Işıltan, 2. Baskı, TTK, Ankara, 1992.
• Sıbt İbnu’l‐Cevzî, Mir’atü’z‐Zamân fî Târîhi’l‐Âyân’da Selçuklular, Seçme, Tercüme ve Değerlendirme: Ali Sevim, TTK, Ankara, 2011.
• __________, Mirʻâtû’z‐Zamân fî Târihi’l‐Aʻyan, VIII/I (495‐589/1101‐1193), Haydarabad, 1951.
• __________, “Müntehabat min Kitab Mirʻâtû’z‐Zamân”, Recueil des Historiens des Croisades, Paris, 1884, Cilt III, s. 517‐570.
• Solmaz, Sefer, “Dânişmendliler”, Türkler, C. 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 430‐ 451.
• Sparapet, Simbat, Chronicle, İng. trc. Robert Bedrosian, Lord Branc, New Jersey 2005.
• Süryanî Mihail Vekainâmesi, trc. Hrant D. Andreasyan, II. Kısım, TTK’da Basılmamış Nüsha.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1998.
• __________, Doğu Anadolu Türk Devletleri Târihi, 4. Baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1997.
• __________, “Kılıç Arslan I.”, İA, C. VI, 1977, İstanbul, s. 681‐688.
• Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952‐1136) ve Papaz Grigor Zeyli (1136‐1162), trc. Hrant Andreasyan, 3. Baskı, TTK, Ankara, 2000.
• Usta, Aydın, “Artukoğlu Belek Gazi’nin Siyasî Faaliyetleri”, Prof. Dr. Ramazan Şeşen Armağanı, İstanbul, 2005, s. 355‐367.
• Yinanç, M. Halil, Türkiye Tarihi, Selçuklular Devri I, İstanbul, 1944.
• __________, “Dânişmendliler”, İA, C. III, MEB, İstanbul, 1945, s. 468‐479.
• ___________, “Belek”, İA, C. II, MEB, İstanbul, 1979, s. 468‐473.