IRAK SELÇUKLULARININ SON ATABEGİ ALÂEDDİN KÖRPEARSLAN

Yıl 2020, Sayı: 12, 101 - 116, 29.06.2020

Pınar Kaya Tan

Öz

Selçuklulara bağlı olarak Merâga, Tebriz civarlarında hüküm süren ve Ahmedîlîler adıyla bilinen Merâga Atabegleri (501-624/1108-1227) içerisinde Irak Selçuklu Devleti Sultanlarının çocuklarına atabeg olarak tayin edilmiş önemli tarihî şahsiyetler bulunmaktadır. Alâeddin Körpearslan (ö. 604/1207-1208) Ahmedîlî hânedanına mensup olup Irak Selçuklu Sultanı II. Tuğrul (1176-1194) tarafından görevlendirilmiş olan son Merâga Atabegi’dir. Hayatı hakkında sınırlı bilgiye sahip olduğumuz Alâeddin Körpearslan, Irak Selçukluları ile dostane ilişkiler kurmuş, Azerbaycan Atabegleri ile rekabet etmekten kaçınmamış ve Erbil hâkimleriyle yaşanan siyasî gelişmeler üzerine işbirliği yapmıştır. Alâeddin Körpearslan komşu hânedanlar ve devletler nazarında itibar sahibi bir hükümdar olarak hadiselerde etkin rol oynamaktan çekinmemiş, bir kısmı Azerbaycan Atabegleri tarafından ele geçirilmiş olan Ahmedîli hânedanı topraklarını korumak için gayret göstermiştir. İlmî ve kültürel faaliyetlere de oldukça önem veren, âlimleri himaye eden Alâeddin Körpearslan dönemin âdil hükümdarları arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmedîlîler,, Alâeddin Körpearslan,, Atabeg,, Sultan II. Tuğrul

THE LAST ATABEG OF IRAQ SALDJŪḲIDS ʻALĀʾAL-DĪN KORPE-ARSLĀN

Öz

Reigning around Marāgha, Tabrīz as subjects of Saldjūḳids and also known as Aḥmadīlīs, Atabeg of Marāgha (501-624/1108-1227), have significant historical figures appointed as atabegs to children of Iraq Saldjūḳid State Sulṭāns. ʿAlāʾal-dīn Korpe-Arslān (d. 604/1207-1208), a member of the Aḥmadīlī dynasty, is the last Atabeg of Marāgha and was appointed by Iraq Saldjūḳid Sulṭān Ṭoghril II. Although little is known about his life, ʿAlāʾal-dīn Korpe-Arslān has established amicable relations with Iraq Saldjūḳids, has not avoided competing with Atabegs of Ādharbaydjān, and has collaborated on political developments with Amīrs of Irbil. As a respected ruler among neighbouring dynasties and states, ʿAlāʾal-dīn Korpe-Arslān has not refrained from playing an active role in the events and has strived to protect the land of Aḥmadīlī dynasty occupied by Atabegs of Ādharbaydjān. ʿAlāʾal-dīn Korpe-Arslān was among the fair rulers of his period by attaching importance to scientific and cultural activities and acting as patron of the ʿulamāʾ.

Anahtar Kelimeler

Aḥmadīlīs, ʿAlāʾal-dīn Korpe-Arslān, Atabeg, Sulṭān Ṭoghril II.

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmûd, Selçuk-Nâme, haz. Erdoğan Merçil, I, Tercüman Yayınları, İstanbul 1977.
• Alptekin, Coşkun, The Reign of Zangi (521-541/1127-1146), Atatürk University Press, Erzurum 1978.
• ____________, “Irak Selçukluları”, DGBİT, VII, İstanbul 1988, s. 291-337.
• Ateş, Ahmet, “Nizâmî”, İA, IX, s. 318-327.
• Ayan, Ergin, “Merâga Atabegi Arslan Aba Hasbeg”, Karadeniz Araştırmaları, S. 13, Ankara 2007, s. 133-146.
• ____________, “Merâgâ Atabegi Aksungur (I.) el-Ahmedîlî”, History Studies, 1/1, 2009, s. 161-178.
• Bezer, Gülay Öğün, Begteginliler (Erbil’de Bir Türk Beyliği), Türk Gençlik Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
• ____________, “İldenizliler”, DİA, XXII, İstanbul 2020, s. 82-84.
• ____________, “Kökböri”, DİA, XXVI, Ankara 2002, s. 234-234.
• Bier, Carol, “The Decogonal Tomb Tower at Maragha and Its Architectural Context: Lines of Mathematical Thought”, Nexus Network Journal, 14/2, 2012, s. 251-273.
• Bosworth, Clifford Edmund, “The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000-1217)”, Cambridge History of Iran (CHI), V, ed. J. A. Boyle, Cambridge 1968, s. 1-202.
• ____________, “Rawwādids or Banū Rawwād”, El2, VIII, s. 469. Bünyadov, Ziya, Azerbaycan Atabegleri Devleti, Türkçe trc. İlyas Kemaloğlu, Teas Press, İstanbul 2017.
• Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, Türkçe trc. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 1998.
• De Blois, François, Poetry of the Pre-Mongol Period, V, Routledge Taylor &Francis Group, New York 2004.
• Dihhudâ, Mirza Alî Ekber, Luġatnâme, haz. M. Muîn-Seyyid Caʿfer Şehîdî, XII, Tahran 1998.
• Erkoç, Ufuk, Son Irak Selçuklu Sultanı III. Tuğrul ve Zamanı (1177-1194), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
• Gök, Halil İbrahim, Musul Atabeyliği Zengiler (Musul Kolu 1146 1233), TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Hamdullah el-Müstevfî, Nüzhetü’l-kulûb, nşr. Guy Le Strange, Leiden 1915.
• Hüseynî, Sadreddîn Ali b. Nâsır, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Türkçe trc. Necati Lugal, TTK Yayınları, Ankara 1943.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, Türkçe trc. Mehmet Keskin, XIII, Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târih, Türkçe trc. Abdülkerim Özaydın, XI, İstanbul 1987/ Türkçe trc. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın, XII, İstanbul 1987 / The Chronicle of Ibn al-Athir for the Crusading Period from al-Kamil fi’l-Ta’rikh. Part 2 The Years 541-589/1146-1193: The Age of Nur al-Din and Saladin, İngilizce trc. D. S. Richards, Farnharm Surrey 2010.
• İbnü’l-Fuvatî, Mecmaʻu’l-âdâb fî muʻcemi’l-elkāb, nşr. Mustafa Cevâd, IV/2, Dımaşk 1962.
• İbnü’l-İbrî, Abû’l-Farac Tarihi, Türkçe trc. Ömer Rıza Doğrul, II, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Kökbörü”, İA, VI, s. 885-892.
• Kanar, Mehmet, “Nizâmî-i Gencevî”, DİA, XXXIII, İstanbul 2007, s. 183-185. Kaya, Pınar, Arslanşah ve II. Tuğrul Dönemi Irak Selçukluları Tarihi (1161-1194), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2017. Kayhan, Hüseyin, “Merâga Atabegleri Aksungurlular (1116-1209)”, Yeni Türkiye, S. 72, Ankara 2015, s. 314-322.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Âṣârü’l-bilâd ve aḫbârü’l-ʿibâd, nşr. Dâru Sâdır, Beyrut ts.
• Kesrevî, Ahmed, Şehriyârân-ı Gumnâm, Tahran 2535 hş.
• Köymen, Mehmet Altay, “Son Irak Selçukluları Hükümdarı II. Tuğrul ve Zamanı”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S. 13, Erzurum 1985, s. 215-234.
• Lockhart, L., Persian Cities, London 1960. Luther, K. A., “Atābakān-e Marāḡa”, Encyclopædia Iranica, II/8, s. 898-900. Mervârîd, Yûnus, Merâġa (Efrâzerûd), Tahran 1360 hş.
• Merçil, Erdoğan, Fars Atabegleri Salgurlular, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1975. ____________, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, TTK Yayınları, İstanbul 2013.
• ____________, “İldenizliler (Azerbaycan Atabeglikleri)”, DGBİT, VIII, İstanbul 1988, s. 81-110.
• Minorsky, V., “Ahmadīlīs”, El2, I, s. 300-301.
• ____________, “Merâga”, İA, VII, s. 731-738.
• Nesevî, Sîret-i Celâleddîn-i Mengübertî, Farsça trc. Anonim, nşr. Müctebâ Mînovî, Tahran 1344 hş/1965.
• Nizâmî-i Gencevî, Haft Paykar A Medieval Persian Romance, İngilizce trc. Julie Scott Mesaimi, Oxford-New York 1995. Özaydın, Abdülkerim, “Ahmedîlîler”, DİA, II, İstanbul 1989, s. 168-169.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Merâga”, DİA, XXIX, Ankara 2004, s. 162-163.
• Öztürk, Murat, Irak Selçuklu Devleti Atabegleri, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2019. ____________, “Selçuklu Emîri Hasbeg b. Belengirî”, Prof. Dr. Işın Demirkent Anısına / In Memory of Prof. Dr. Işın Demirkent, ed. Abdülkerim Özaydın vd., İstanbul 2008, s. 463-473.
• Râvendî, Râhatü’s-sudûr ve âyetü’s-sürûr: Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti, Türkçe trc. Ahmet Ateş, II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• Safâ, Zehîbullâh, İran Edebiyatı Tarihi, Türkçe trc. Hasan Almaz, I, Demavend Yayınarı, Ankara 2002.
• Sepehrvend, Mecid, Merâga der Seyr-i Târih, Tebriz 1381.
• Sevim, Ali-Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset Teşkîlât ve Kültür, TTK Yayınları, Ankara 1995.
• Strange, Guy Le, The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge 1905.
• Sümer, Faruk, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, , I-II, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1999. ____________, “Aksungur el-Ahmedîlî”, DİA, II, İstanbul 1989, s. 296-297.
• ____________, “Tuğrul II”, DİA, XLI, İstanbul 2012, s. 342-344. Tomar, Cengiz, “Revvâdîler”, DİA, XXXV, İstanbul 2008, s. 36-37.
• Yâkūt el-Hamevî, Muʻcemü’l-büldân, , III,V,Beyrut 1397/1977.
• Yazar, Turgay, “Nahçivan’da Türk Mimarisi”, Türkler, VII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 174-184.