Seljuk Buildings in Bolvadin and Kırkgöz Bridge

Yıl 2024, Sayı: 20, 81 - 134, 28.06.2024

Ali Osman Uysal

https://doi.org/10.23897/usad.1422497

Öz

The oldest settlements in Bolvadin and around are "Kayster-Pediom" and "Polybotos". Bolvadin, known as "Molifdun" in Seljuk times; It was established 5 km east of Polybotos, a settlement of the Byzantine period. Here, a few buildings from the Seljuk period can be identified. These are the Bucak Masjid, the Alaca Mescit and the fountain in front and the Kırkgöz Bridge, which is located a little outside the city. From the mesjid of Bucak having been at the time of Kılıç Arslan IV according to us, there remained behind its inscription dated 660 H. / 1262 after J.C. currently on a fountain near itself. Although it lacks an inscription of its first construction, Alaca Mesdjid has an inscription of the Ottoman restoration dated AH 965 / A.D. 1558. I think Alaca mesjid having the Seljuk style wooden door was built in the year of AH 677 / AD 1278. with its fountain bearing an inscription near it. It is claimed that Kırkgöz Bridge, located on one of the main roads of the Ottoman Empire, was first built in Roman or Eastern Roman (Byzantine) times. But the basis for this view is weak. Because Kırkgöz Bridge is not on the busy road network of those times. The research carried out confirms that no Roman milestone has been found between Amorium and Polybotos. Moreover, the architectural material and the formal qualities of the building refer to the Seljuk period.. It is most likely that the bridge, which has no construction inscription, was built in the last quarter of the 13th century during the Seljuk period. The bridge was enlarged by the Ottomans in the 16th century and was repaired from time to time.

Anahtar Kelimeler

Bolvadin, Alaca mesdjid, Bucak mesdjid, Alaca fountain, Kırkgöz bridge, Seljuk road network, Ottoman road network

Bolvadin’deki Selçuklu Yapıları Ve Kırkgöz Köprüsü

Öz

Bolvadin ve çevresindeki en eski yerleşimler “Kayster-Pediom” ve “Polybotos”tur. Selçuklu döneminde “Molifdun” adıyla bilinen Bolvadin ise; Bizans dönemi yerleşimi olan Polybotos’un 5 km kadar doğusuna kurulmuştur. Burada, Selçuklu döneminden birkaç yapı tespit edilebilmektedir.Bunlar Bucak Mescidi, Alaca Mescit ve önündeki çeşme ile şehrin biraz dışında uzanan Kırkgöz Köprüsü’dür. Bize göre IV. Kılıç Arslan devrine ait olması gereken Bucak Mescidi’nden geriye sadece H. 660 / M.1262 tarihli kitâbesi kalmıştır. Bu kitâbe, mescidin biraz ilerisinde sokak köşesinde bulunan çeşmeye konulmuştur. Alaca Mescit’in üzerinde inşa kitâbesi yoktur. Buna karşılık Osmanlı dönemi onarımına dair H.965 /M.1558 tarihli bir kitâbe minare kaidesi üzerinde yer almaktadır. Selçuklu üslûbunda ahşap minare kapısına sahip Alaca Mescit’in, önündeki çeşmeyle birlikte H.677/M.1278 yılında inşa edildiğini düşünüyoruz. Osmanlı İmparatorluğu’nun ana yollarından birisi üzerinde yer alan Kırkgöz köprüsünün ilk olarak Roma veya Doğu Roma (Bizans) dönemlerinde yapıldığı ileri sürülür. Fakat bu görüşün dayanakları zayıftır. Çünkü Kırkgöz Köprüsü bu dönemlerin işlek yol ağı üzerinde değildir. Yapılan araştırmalarda Amorium- Polybotos arasında hiç Roma mil taşlarına rastlanılmamış olması da bunu doğrulamaktadır. Buna karşılık yapının mimarî malzemesi ve biçimsel nitelikleri özellikle Selçuklu dönemine işaret etmektedir. Üzerinde inşa kitâbesi bulunmayan köprünün Selçuklu döneminde 13. yüzyılın son çeyreğinde yaptırılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Yapı 16. yüzyılda, Osmanlılar tarafından büyütülmüş ve zaman zaman tamir edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bolvadin, Alaca Mescit, Bucak Mescidi, Alaca Çeşme, Kırkgöz Köprüsü, Selçuklu yol sistemi, Osmanlı yol sistemi.

Kaynakça

• Ali Emiri, Mustafa III (AE.SMST.III), 55-4076.001.
• Cevdet Nafia (C.NF.), 00040. 01993.001.
• Cevdet Nafia (C.NF.), 00043.
• Cevdet Nafia (C.NF.), 00052.02560.001.
• Cevdet Maarif (C.MF.), 00162.08056.001.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA.), E. 0188.
• Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d.), 00135, s.107.
• Hatt-ı Hümayun (HAT), 1442.59242.
• 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530). (1993). C.I, Dizin ve tıpkı basım, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı Yayını.
• 82 Numaralı Mühimme Defteri (1026-1027 / 1617-1618). (2000). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını.
• Afyonkarahisar Kütüğü. (2001). C.I-II, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları.
• Ahrweiler, Hélène (1962). L’Asie Mineure et Les Invasions Arabes (VIIe-IXe Siècles), Revue Historique, 227/1, 1-32.
• Ali Cevâd (1313). Memâlik-i Osmaniyenin Tarih ve Coğrafya Lügâtı (C.1). İstanbul: Mahmud Beğ Matbaası.
• Anna Komnena (1996). Alexiad; Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexios Komnnenos Dönemi’nin Tarihi, Malazgirt’in Sonrası, (Umar, B. çev.) İstanbul: İnkılâp Kitâbevi.
• Arslan, Muhammet (2023). IV. Rükneddin Kılıç Arslan ve Müşterek Saltanat Dönemi Mimari Eserleri. Z. Odabaşı, A. Yavuzyılmaz (ed.), Türkiye Selçuklu Sultanları Külliyatı, IX içinde (s.205-216). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayını.
• Atak, Erkan (2008). Behramkale Köprüsü ve Çanakkale’de Diğer Erken Osmanlı Köprüleri. A. Akdemir, O. Demircan, S. Yılmaz, T. Takaoğlu & E. Erginal (ed.), Ayvacık Değerleri Sempozyumu (29-30 Ağustos 2008,) içinde (s.203-215). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayını.
• Bayar, Muharrem (2010). Afyonkarahisar Kırkgöz Köprüsü. Taşpınar, 5, s.26-32.
• Bayar, Muharrem (1996). Anadolunun En Eski Şehirlerinden Bolvadin’in Tarihi (C.1). Ankara: Doğuş Matbaacılık Ltd.Şti.
• Bayar, Muharrem (2004). Bolvadin Tarihi (C.2). İstanbul: Bilge matbaacılık.
• Bozer, Rüstem (1995). Kemerli Şemaya Sahip Selçuklu Devri Ahşap Kapı kanatları. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi (23-27 Eylül 1991, İstanbul) içinde (s.407-421), Ankara: Millî Kütüphane Basımevi.
• Bozkurt, Orhan (1952). Koca Sinan’ın Köprüleri. İstanbul: İTÜ. Mimarlık Fakültesi Yayını.
• Bulduk, Üçler (2013). XVI. Asırda Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Bury, J.B. (1909). Mutasim’s March Through Cappadocia in A.D.838. The Journal of Hellenenic Studies, 29, pp.120-129.
• Çavdaroğlu, Burhan Erhan (2018). Selçuklu Harp Sanatı’nın İncelenmesi; 1116 Bolvadin Muharebesi Örneği. M.Güler & C. Kayahan (ed.), Bolvadin Araştırmaları (s.329-356). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Çeçen, Kazım (1988). Sinan’ın Yaptığı Köprüler. S. Bayram (ed.), Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri, C.I (s.429-438). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
• Çulpan, Cevdet (1975). Türk Taş Köprüleri (Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Darkot, Besim (1961). Bolvadin. İslam Ansiklopedisi (C.2), İstanbul: s.709-710. DAŞ, Ertan (1997). Afyon’daki Türk Anıtları (Medreseler, Türbeler, Hanlar, Hamamlar, Köprüler, Çeşmeler) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Drew-Bear, Thomas (2001). Grek ve Roma Dönemlerinde Afyonkarahisar. Afyonkarahisar Kütüğü (C.1) içinde (s.97-111). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları.
• Eravşar, Osman & MERT, İ.H. (2003). Roma’dan Cumhuriyete Bolvadin Kırkgöz Köprüsü. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, s.581-601.
• Eravşar, Osman (2005). Afyon Köprüleri. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7/1 (VIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 26-28 Nisan 2004/Sakarya), s.205-224.
• Eyice, Semavi (1993). Çeşme. TDV İslam Ansiklopedisi, 8, İstanbul: s.277-287.
• French, David, (1988). Roman Roads and Milestones of Asia Minor, fasc.2: An Interim Catalogue of Milestones, Part 1, British Institute of Archaeology at Ankara, Great Britain.
• Gönçer, Süleyman (1942). Bolvadin Alaca Çeşmesi. Taşpınar, 8/79, s.24.
• Gönçer, Süleyman (1971). Afyon İli Tarihi (C.1). İzmir: Karınca Matbaacılık.
• Gönçer, Süleyman (1991). Afyon ili Tarihi (C.II). Afyon: İleri Ofset Matbaacılık.
• Gümüş, Fevzi (1978). Bolvadin Tarih ve Folkloru. İstanbul: Emek matbaacılık.
• Güneş, Cüneyt & Koçak, Talat (2018). Anatolikon Theması Bağlamında Polybotos (Bolvadin) ve Çevresi (VII-XI. Yüzyıllar). M. Güler & C. Kayahan (ed.). Bolvadin Araştırmaları (s.906-908). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Haydar Çelebi (1973). Haydar Çelebi Rûznâmesi. Y. Senemoğlu (Haz.). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Hazırbulan, Tahsin (2018). Anonim Bir Menâzil-i Hacc’a Göre Kutsal Yolculuğun Karahisar-ı Sahib’deki Durak Noktaları: Menâzil-i Hüsrev Paşa, Menâzil-i Bolvadin ve Menâzil-i İshaklı. M. Güler & C. Kayahan (ed.). Bolvadin Araştırmaları (s.215-242). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Helvacı, Ç. (1970). Bolvadin ve Turizm. Anadolu’da Turizm Dergisi, 1, s.11-14.
• İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk-Name), C.II, (Öztürk, M. Çev.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı yayını.
• İlter, Fügen (1978) Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası.
• İlter, Fügen (1993). The Main Features of the Seljuk, the Beylik and the Ottoman Bridges of Turkish Anatolian Architecture from the XIIth to the XVIth Centuries. Belleten, 57/219, pp.481-494.
• Kavas, Yakup (1984). Memleketim Dünden Bugüne Bolvadin. İstanbul: Bayram Yayımcılık.
• Kinneir, John Macdonald (1818). Voyage dans L’Asie Mineure, L’Armenie et Le Kourdistan (T.I). Paris: Librairie de Gide Fils.
• Koçak, Özdemir (2004). Afyon Bolvadin Yüzey Araştırmaları 2002 (Neolitik Çağdan İlk Tunç Çağına Kadar). A. Özme & F. Bayram v.d. (Haz.). 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı (26-31 Mayıs 2003, Ankara) (C.1) içinde (s.173-184). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Ksenophon (2014). Anabasis, (Ceviz, S. İngilizce’den çev.). İstanbul: Parola Yayınları.
• Lewıs, Bernard (1956). 1641-1642’de Bir Karayit’in Türkiye Seyahatnâmesi. Selçuk, F. Çev.). Vakıflar Dergisi, III, s.7-106.
• Nasuhü’s-Silâhî (Matrakçı) (1976). Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn-i Sultan Süleyman, Günaydın, H.G. (Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Orhonlu, Cengiz (1984). Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar. Özbaran, S. (Der.). İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Otter, M. Johan (1748). Voyage en Turquie et en Perse, Avec une Relation des expéditions de Tahmas Kouli-Khan. (T.I). Paris.
• Oy, Harun, 2011). Afyonkarahisar Orta Tunç Çağı Yerleşmeleri. Belleten, LXXV/273, s.311-335.
• Önge, Yılmaz (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özergin, M.Kemal (1959). Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Özkarcı, Mehmet (1996). Afyon-Çay Ebû’l-Mücâhid Yusuf Külliyesi, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Tanıtma Eserleri, Başbakanlık Basımevi.
• Parsana, Hülya (1991). Bolvadin’deki Türk Devri Yapıları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya
• Ramsay, W.M. (1960). Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası (Pektaş, M. Çev.) İstanbul.
• Runciman, S. (1986). Haçlı Seferleri Tarihi, C.I (Birinci Haçlı Seferi ve Kudüs Krallığının Kuruluşu) (Işıltan, F. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sahillioğlu, Halil (1965). Dördüncü Murad’ın Bağdat Seferi Menzilnâmesi: Bağdat Seferi Harp Jurnalı. Belgeler, II/3-4, s.1-35.
• Sâî Mustafa Çelebi (2002). Yapılar Kitabı Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l- Ebniye (Mimar Sinan’ın Anıları) (Develi, H. & Fırat, S. Haz.). İstanbul: Koçbank Yayınları.
• Seslikaya, Ali (2014). Yavuz Sultan Selim’in Sefer Menzilnâmeleri ve Haydar Çelebi Ruznâmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Osman Paşa Üniversitesi , Tokat.
• Sevim, Ali & Yücel, Yaşar (1989). Türkiye Tarihi: Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şentürk, H. (2002). Tanzimat Devrine Kadar Osmanlı Devleti’nin Ulaşım Teşkilâtı ve Yol Sistemine Genel Bir Bakış.,
• H.C. Güzel, K. Çiçek & S. Koca (edit.). Türkler. C.10 (s.904-912). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Taeschner, F. (2010). Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı. (Epçeli, N. Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Texier, Ch. (2002). Küçük Asya: Coğrafyası, Tarih ve Arkeolojisi, (A. Suat çev.; Kopraman, K.Y. & Yıldız, M. Haz.). C.II, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Tuncer, Orhan Cezmi (2007). Anadolu Kervan Yolları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Tunç, Gülgün (1978). Taş Köprülerimiz. Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Yayını.
• Turan, Osman (1984). Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi (ikinci baskı). İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• Türker, Hasan Hüseyin (1975). Bolvadin Üzerine Coğrafya: 1974’te Bolvadin Belediyesi. Eskişehir.
• Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler (1983). C.I (İlaveli 2. Baskı). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Umar, Bilge (1984). Türkiye Halklarının İlkçağ Tarihi. C.II, İstanbul.
• Uysal Ali Osman (1983). Bolvadin’deki Türk-İslam Eserleri (Yayınlanmamış Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
• Uysal, Ali Osman (1994). Erken Osmanlı Döneminde Sırlı Tuğlalı Minareler. X. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 22-26 Eylül 1986), Kongreye Sunulan Tebliğler, C.V içinde (s. 2349-2367). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ünver, İsmail (1993). Çevri Yazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler. Türkoloji Dergisi, XI/1, s.51-83.
• Ünver, Süheyl, “Dördüncü Sultan Murad’ın Revan Seferi Kronolojisi, Şevval 1044 (1635) – Recep 1045 (1635)”, Belleten, C.XVI, Sayı: 64, 1952, s.547-576.
• Üyümez, Mevlüt & Kaya, Fevzi (2001). Afyonkarahisar’da Su Mimarisi. Afyonkarahisar Kütüğü (C.I) içinde (s.385-414). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları.
• Üyümez, M., Koçak, Ö., Bilgin, M. & Baytak, İ. (2022). Bolvadin Üçhöyük 2020 Yılı Kazıları. A.Özme (ed.). 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, C.4 (s.17-32). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yazıcızâde Ali (2009). Tevârih-i Âl-i Selçuk (Selçuklu Tarihi). (Bakır, A. Haz.). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Yıldırım, M. Zahit (2003). Karahisar-ı Sâhip Sancağının İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1720-1750). (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi
• http://www.google.earth , Erişim tarihi: 30.03.2023
• http://www.afyonkarahisar.gov.tr/kurumlar/afyonkarahisar.gov.tr/Haber/2021-YILI/9-EYLUL /30092021/kirk/20.jpg?mode=resize&width=1200 Erişim Tarihi: 30.03.2023
• https:// www.Bolvadinsevgisi.com Erişim Tarihi: 30.03.2023