Mütercim Âsım Efendi and the “Translation og Kamus” in Turkish Lexicography History

Yıl 2013, Cilt: 2013 Sayı: XVI, - , 01.12.2012

Tevfik Sütçü

https://doi.org/10.14225/Joh375

Öz

Introducing our cultural and artistic works, brought from past to present, to new generations, qualifying them as to be understood and benefited by today’s youth and coming generations are possible as a result of a combination of some of the efforts. Different dictionaries, prepared throughout the history of our language and literature, translated and having the opportunity to be used intensively in certain periods, has played an important role on both assisting in the understanding of our old works and meeting the need of researchers in different areas. Mütercim Asım is scholar, historian, and poet but first of all he is linguist. His most important works which has brought fame to him are three dictionaries which are primarily two translations –one of them is our main subject- and a copyright. How great these two translations have made impact on society can be understood from that; the name of Ahmet Asım has become “Mütercim Asım” because of these. His constantly use of the statement “translator says” to add his own thoughts to substances in translations of Kâmus and Burhan, has led to acquire this new name. To summarize what Turkish language has won from these translations; two very great and very comprehensive dictionaries of Persian and Arabic Language that have the most extensive place in literature of their time have been introduced by these two translations. All the difficulties have been corrected by looking at them since the release of these works. The doubts, not solved by applying other sources, have been solved by these. There was no recognized work as trusted source than these two sources and these works were considered to be the greatest conflict resolver. “Mütercim Asım says like that” statement is the highest authority. Because, Asım revised all of the important resources, examined their truths and mistakes and reported the most accurate results in translations, while making these translations. In this paper, Mütercim Asım Efendi, who has a very important place in Turkish Language and history of culture, will be introduced and those will be presented that how the Translation of Kamus, one of his most important works, was prepared in which period and its validity within its own period. With this knowledge, seeking answers to the questions, which methods the dictionary is used, will be subject of this paper.

Anahtar Kelimeler

Mütercim Asım, Turkish Language, Dictionary, Translation of Kamus.

TÜRKÇE SÖZLÜKÇÜLÜK TARİHİNDE MÜTERCİM ÂSIM VE KAMUS TERCÜMESİ

Öz

Geçmişten bugüne meydana getirilmiş kültür ve sanat eserlerimizin yeni nesillere tanıtılması, günümüz gençlerinin ve gelecek nesillerin anlayabileceği ve yararlanabileceği bir biçimde değerlendirilmesi, bazı gayretlerin bir araya gelmesi sonucunda mümkün olabilmektedir. Dil ve edebiyat tarihimiz boyunca hazırlanmış, tercüme edilmiş ve belli süreçlerde yoğun bir kullanım olanağına sahip olmuş olan muhtelif sözlüklerimizin, gerek eski dönemlerde kaleme alınmış eserlerimizin anlaşılmasına yardımcı olmada, gerekse araştırmacıların farklı kullanım alanlarında ihtiyaç gidermesinde büyük rolü olmuştur. Mütercim Âsım, bilgin, tarihçi, şair ama hepsinden önce dilcidir. Ona şöhret kazandıran en önemli eserleri ise öncelikle ikisi tercüme -biri de asıl konumuz olan-, biri de telif olmak üzere üç sözlüğü vardır. Bu iki tercümenin toplum üzerinde ne kadar büyük bir etki yaptığı şundan anlaşılır ki, Ahmet Âsım’ın adı, bunlar yüzünden “Mütercim Âsım” olmuştur. Âsım’ın Kâmus ve Burhan tercümelerinde kendi düşüncelerini maddelere eklemek için sık sık “mütercim der ki” sözünü kullanması bu yeni adı kazanmasına yol açmıştır. Bu tercümelerden Türk dilinin neler kazandığını özetleyecek olursak; bu iki tercüme ile zamanın edebiyat dilinde en geniş yer kendilerinin olan Arapça ve Farsça’nın çok büyük ve çok sağlam iki lügatı ortaya konulmuştur. Bu eserler çıktığından beri bütün güçlükler onlara bakılmakla giderilmiştir. Başka kaynaklara başvurularak çözülemeyen şüpheler bunlarla çözülmüştür. Güvenilir kaynak olarak bu iki eserin üstünde eser tanınmaz ve çatışmalarda en büyük çözümleyici olarak bu eserler sayılırdı. “Mütercim Âsım şöyle söylüyor” denildi mi, akan sular dururdu. Çünkü Âsım, bu tercümeleri yaparken önemli kaynakların hepsini gözden geçirmiş, onların doğrusunu, yanlışını incelemiş ve tercümelerinde en doğru sonucu bildirmiştir. Bu bildiride, Türk dil ve kültür tarihi içinde çok önemli bir yere sahip olan Mütercim Âsım Efendi tanıtılacak, onun en önemli eserlerinden Kamûs Tercümesi’nin hangi dönemde hangi hazırlanma sürecinden geçtiği ve dönemi içindeki geçerliliği ortaya konulacaktır. Bu bilgilerden hareketle, sözlüğün hangi yöntemlerle kullanıldığı sorularına cevap aramak da bu bildirinin konusu olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mütercim Asım, Türkçe, Sözlük, Kamus Tercümesi.

Kaynakça

• “Âsım, Ahmet, [Mütercim]”, Türk Ansiklopedisi, C.3, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, 1971, ss.448-449. Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil(Ana Çizgileriyle Dilbilim) III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1982. Aksoy, Ömer Asım, Mütercim Asım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1962. Coşkun, Menderes, “Nesir(Geç Dönem)”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C.6, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2004, ss.354-404. Ebuzziya Tevfik, Numûne-i Edebiyat-ı Osmaniye Konstantiniyye: Matbaa-i Ebüzziya, 1266/1851. Eminoğlu, Emin, Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası, Sivas: Asitan Yayıncılık, 2010. İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Bütün Eserleri Son Asır Türk Şairleri, C.1, 3. bs, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988. İsmail Habib, Tanzimattan Beri I Edebiyat Tarihi, Yeni ve Kat’i Tabı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1942. Kaçalin, Mustafa S, “Mütercim Âsım Efendi”, İslam Ansiklopedisi, C.32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, ss.200-202. Kaplan, Mehmet, Enginün, İnci, Emil, Birol, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II (1865-1876), İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1993. Kılıç, Hulusi, “El-Kâmûsü’l-Muhît”, İslam Ansiklopedisi, C.24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, ss.287-288. Köprülü, M. Fuad, “Âsım Efendi(Mütercim)”, Türk Ansiklopedisi, C.1, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, 1950. Mütercim Âsım Efendi, Burhan-ı Katı, (Hazırlayan: Derya Örs-Katkıda Bulunan: Mürsel Öztürk), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009, 1197 s. Ölmez, Mehmet, “Tarihi Türk Dillerinin Sözlükleri”, Kebikeç, S.6, 1998, ss.109-110. (Özon), Mustafa Nihat, Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Devlet Matbaası, 1934. Şemseddin Sami, Kamûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987. Tanpınar, Ahmet Hamdi, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Ziya Paşa, Hürriyet, “Şiir ve İnşâ”, nr.11, Londra:20 Ce maziyelevvel 1285/7 Eylül