POPULATION GEOGRAPHY OF THE DISTRICT OF KOZAN (ADANA) IN THE REPUBLIC

Yıl 2021, Sayı: 5, 104 - 159, 20.04.2021

Güven Şahin Çağatay Akyol

https://doi.org/10.47994/usbad.826039

Öz

Kozan has become a part of the Fertile Crescent with its location, topographic, hydrographic and climatic features, and accordingly, it has been an important settlement whose history of civilization exceeds thousands of years. It should be underlined that Kozan, which has managed to preserve its political, religious, military, and economic importance in many periods of history, is a very special center not only from the point of Turkey but also from the history of world civilization. Known as “Sis” until the Republic Period, Kozan is today a district with a limited small and medium-sized industry that provides its living particularly with citrus fruits, horticulture, animal husbandry, and forestry largely in vegetative production. In Kozan, which we examined in terms of population characteristics, there are two periods that we can evaluate between 1927 – 1985 and 1990 – 2019. While the population in the district was increasing regularly and rapidly until 1985 after 1927, (following the departure of İmamoğlu) the population of the district started to increase at a much slower rate. In this study, in which issues such as gender, marital status, employment, education level, mobility of the population are also discussed in terms of structural features, population analysis has been made with all the indicators of Kozan.

Anahtar Kelimeler

Kozan, Sis, Population Geography, Demography, Adana

CUMHURİYET DÖNEMİ KOZAN (ADANA) İLÇESİNİN NÜFUS COĞRAFYASI

Öz

Kozan; konumu, topografik, hidrografik ve klimatik özellikleriyle Bereketli Hilal’in (Fertile Crescent) bir parçası olmuş ve buna bağlı olarak da medeniyet tarihi binlerce yılı aşan önemli bir yerleşim birimi olmuştur. Tarihin pek çok döneminde siyasi, dini, askeri ve iktisadi önemini korumayı başarmış olan Kozan’ın sadece Türkiye açısından değil dünya medeniyet tarihi açısından da çok özel bir merkez olduğunun altı çizilmelidir. Cumhuriyet Devri’ne kadar “Sis” adıyla bilinen Kozan, günümüzde büyük ölçüde bitkisel üretim içerisinde turunçgiller başta olmak üzere bahçecilik, hayvancılık ve ormancılık ile geçimini sağlayan, küçük ve orta ölçekli sınırlı bir sanayisi bulunan bir ilçedir. Nüfus özellikleri bakımından incelediğimiz Kozan’da 1927 – 1985 ile 1990 – 2019 yılları arasında değerlendirebileceğimiz 2 dönem söz konusudur. İlçede 1927’den sonra nüfus 1985’e değin düzenli ve hızlı bir şekilde artıyorken, sonrasında (İmamoğlu’nun ayrılmasını takiben) ilçe nüfusu çok daha yavaş bir hızla artış göstermeye başlamıştır. Yapısal özellikleri açısından ise nüfusun cinsiyet, medeni durum, istihdam, eğitim seviyesi, hareketlilik durumu gibi hususlarının da ele alındığı bu çalışmada Kozan’ın tüm göstergeleriyle nüfus analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kozan, Sis, Adana, Demografi, Nüfus Coğrafyası

Kaynakça

• Akbal, F. (1951). 1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus. Belleten, Ankara: Türk Tarih Kurumu, Cilt: XV, 60, 617-628.
• Aydın, H. (2019). Adana Vilayeti Salnamelerine Göre Kozan Livası, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Aksaray Üniversitesi, Aksaray.
• Balcı Akova, S. (2004). Alanya İlçesi Nüfusunun Genel Özellikleri, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III. 255-260, Antalya, Türkiye.
• Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü. (1937). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı / Kati ve Mufassal Neticeler: Seyhan Vilayeti, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü, Neşriyat Sayısı: 75, Cilt: 48, 132, Ankara.
• Bulut, İ. (2000). Yozgat’ın Nüfus Coğrafyası Özellikleri. Doğu Coğrafya Dergisi 6(4), 19-54.
• Buyruk, H. (2011). Sis’i (Kozan) Akdeniz’den Kapadokya’ya Bağlayan Kervan Yolu Kaleleri. (Basılmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum.
• Cuinet, V. (1891). La Turquie d’Asie: Géographie Administrative, Statistique, Descriptive et Raisonnée de Chaque Province de l’Asie-Mineure, (Ed. Ernest Leroux), pp. 883, Paris.
• Çanak, E. & Yeşil, A. (2015). Atatürk Döneminde Adana (Seyhan) Vilayetinin Demografik Yapısı. Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 14, 101-128.
• Darkot, B. (1993). Sis. İslam Ansiklopedisi Cilt. 10, İstanbul: MEB, 708-712.
• Doğan, M. (2011). Türkiye’de Uygulanan Nüfus Politikalarına Genel Bakış. Marmara Coğrafya Dergisi, 293-307.
• Doğanay, H. (2014). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Genişletilmiş ve Güncellenmiş 4. Baskı, Ankara: Pegem Akademi.
• DİE. (1983). 12.10.1980 Genel Nüfus Sayımı / Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: 01 – Adana, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Yayın No: 990-52, 88, Ankara.
• DİE. (1987). 20.10.1985 Genel Nüfus Sayımı / Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: 01 – Adana, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Yayın No: 1237, 128, Ankara.
• DİE. (1993). 1990 Genel Nüfus Sayımı / Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: 01 – Adana, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Yayın No: 1579, 160, Ankara.
• DİE. (2002). 1997 Köy Envanteri / 01 Adana, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Yayın Numarası: 2525, 143, Ankara.
• Ertunç, H. (1991). Kozan İlçesinin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası / Nüfus, Yerleşme ve Ekonomik Özellikleri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Göney, S. (1976). Adana Ovaları I., İstanbul Üniversitesi Yayın No: 2162, Coğrafya Enstitüsü Yayın No: 88, İstanbul.
• Halaçoğlu, Y. (1993). Cebelibereket. İslam Ansiklopedisi Cilt: 7, 185-186, İstanbul.
• Harita Genel Müdürlüğü. (2014). İl ve İlçe Yüzölçümleri. Erişim Adresi: https://www.harita.gov.tr/images/urun/il_ilce_alanlari.pdf Erişim Tarihi: 31.10.2020.
• Hasgül, S. (2016). Salnâmelere Göre Adana Vilâyeti’nin Demografik ve Kültürel Yapısı (Adana Merkez, Kozan, Cebel-i Bereket, İçel ve Mersin Sancağı). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• İdikurt, D. (2011). Osmanlıdan Cumhuriyet’e Bir Âyanlık Örneği: Kozanoğulları ve Fırka-i İslâhiye’nin Kuruluşu. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• İstatistik Umum Müdürlüğü, (1929). 28 Teşrinievel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, İstatistik Umum Müdürlüğü Neşriyatından: 7, Fasikül: 1, Ankara.
• İstatistik Genel Müdürlüğü, (1961). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Yayın No: 412, Ankara.
• Kara, H. (1989). Cumhuriyete Kadar Çukurova Nüfusu, Coğrafya Araştırmaları Dergisi (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Yayını) 1(1), 115 – 122.
• Karpat, K. H. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830 – 1914) / Demografik ve Sosyal Özellikleri. (Çev.). Bahar Tırnakcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sertkaya Doğan, Ö. (2017). Saray’ın Nüfus Özellikleri, Memleket Pusulası Saray. (Ed.). Özlem Sertkaya Doğan. İstanbul: EBY Yayınları.
• Sertkaya Doğan, Ö. & Şahin, G. (2019). Women’s Presence in Turkey’s Rural Population, 7th International Conference on Gender Studies: Gender, Space, Place & Culture, 10-12 October 2019, Famagusta-North Cyprus.
• Sümer, F. (1963). Çukur-Ova Tarihine Dâir Araştırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar). Tarih Araştırmaları Dergisi 1(1), 1-98.
• Şahin, G. & Taşlıgil, N. (2019). Bolu İlinde Nüfusun Gelişimi ve Nüfus Hareketleri (1927 – 2018). Turkish Studies 14(5), 2515-2545.
• Şaşmaz, M. (2014). Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920 – 2013), I. Cilt, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Taşlıgil, N. (1993). Kastamonu İlinin Nüfus Gelişimi ve Türkiye Nüfus Hareketleri İçerisindeki Yeri. Türk Coğrafya Dergisi 28, 215-224.
• Tezölmez, A. N. (2018). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Adana’da Nüfus Hareketleri (1876 – 1923). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Tutar, A. (2002). XIX. Yüzyılın Sonlarında Kozan Sancağında Müslümanlar ve Gayrimüslimler, Dini Araştırmalar 5(13), 149-163.
• TÜİK. (2020). Genel Nüfus Sayımları: 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 2000. Erişim Adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/nufusmenuapp/menu.zul Erişim Tarihi: 31.10.2020.
• TÜİK. (2020). Bitkisel Üretim İstatistikleri. Erişim Adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr Erişim Tarihi: 31.10.2020.
• Ünal, A. & Girginer, K. S. (2007). Kilikya – Çukurova İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji. İstanbul: Homer Yayınları.
• Yılmaz, M. (2016). Türkiye’nin Değişen Nüfus Yapısı: Nedenler, Değişim, Sonuçlar ve Gelecek. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Zangger, E. & Mutlu, S. (2016). Luviler: Bir Anadolu Uygarlığı İle İlgili Çalışmalar. idil 5(24), 1037-1078.
• Web Kaynakları: http://www.kozan.bel.tr/?/kozan1 http://www.kozan.gov.tr/kozan-ilcesinin-tarihi https://kozan.tr.gg/ https://archives.eure.fr/ http://www.kozan.gov.tr/