1836-1841 TARİHLİ KARAMAN AHKÂM DEFTERİ KAYITLARINDA VAKIFLAR

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 3, 45 - 67, 30.06.2019

Sonnur Teleke

Öz

Gerek Selçuklu Devleti, gerekse
Osmanlı Devleti’nde yollar, köprüler, çeşmeler, hastahaneler, medreseler, câmiler,
mescitler, zâviyeler, kütüphaneler, hanlar, kervansaraylar vb. sosyal, dini ve
kültürel yapılar vakıf müessesesi marifetiyle gerçekleştirilmiştir. Anadolu’nun
fethinden itibaren Türk-İslam kültürünün kesintisiz devam etmesinde vakıfların
önemli bir rolü olmuştur. İnsanların/zümrelerin birbirleriyle kaynaşıp
bütünleşmesinde de vakıfların önemli bir yeri vardır.

Ahkâm
Defterlerindeki hükümlerden bir bölgede bulunan vakıflar ve vakıf eserlerin
tespit edilmesi mümkündür. Bu çalışmada Osmanlı idari yapısı içerisinde önemli
bir merkez durumunda olan Karaman’a ait 35 numaralı Ahkâm Defterinde yer alan
hükümlerden 19. yüzyılın ilk yarısında Karaman’da mevcut vakıflar ele
alınmıştır. Ahkâm Defteri kayıtlarından bu tarihlerde vakıf müessesesinin faal
olarak devam ettiği de anlaşılmaktadır. Bu itibarla vakıflar, Osmanlı
Devleti’nin bir sosyal-hukuk devleti olduğunun delili kabul edilebilir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Ahkâm Defterleri, vakıflar, Karaman, sosyal devlet

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), A.{DVNS. AHK. KR. d.} Gömlek No: 35 (1252 Ca 29/1257 Za 29).Aköz, Alaaddin, “Şer‘iyye Sicillerine Göre” XVI. Yüzyıl Sonu ile XVII. Yüzyıl Başlarında Karaman, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 1987.Birekul, Mehmet, “Anadolu Selçuklu Devleti’nde Eğitim ve Konya Medreseleri”. Mecmua: Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 3, sy. 5 (2018), ss. 85-98.Çınar, Hüseyin ve Koyuncu Kaya, Miyase, Vakıflar Kaynakçası, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2015.Çoşkun, Fahri, “888/1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri”, Vakıflar Dergisi, sy. 33 (2010), ss. 15-52. Devellioğlu, Ferit, “Vakf”, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2013.Erdoğru, Mehmet Akif, “Kanuni’nin İlk yıllarında Karaman Vilayeti”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. VIII/ sy. 1 (1993), ss. 37-50.Erdoğru, Mehmet Akif, Osmanlı Yönetiminde Beyşehir Sancağı (1522-1584), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.Eser, Mevlüt, Ermenek Kazası ve Köyleri Vakıf Eserleri, Çizgi Kitabevi, Konya 2012.Gökbilgin, Tayyib, “XVI. Asırda Karaman Eyaleti ve Lârende (Karaman) Vakıf ve Müesseseleri”, Vakıflar Dergisi, sy. 7 (1968), ss. 29-38. Göyünç, Nejat, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Teşkilâtı (Tanzimata Kadar)”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. VI/ sy. 31 (1999), ss. 77-88. Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı yayını, C. XXXXII (Ankara 2012), ss. 475-479.İnalcık, Halil, “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzar’lar”, Osmanlı Araştırmaları, 7/8, (İstanbul 1998), ss. 33-54.İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005. Kanar, Mehmet, “Vakf” Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Say Yayınları, İstanbul 2008.Koçer, Doğan, Karaman Temettü’ât Defterleri H. 1256-1261/M. 1840-1844, C. I, Karaman Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Karaman 2007.Konyalı, İbrahim Hakkı, , Âbideleri ve Kitâbeleri ile Karaman Tarihi: Ermenek ve Mut Âbideleri, Baha Matbaası, İstanbul 1967.Köprülü, Mehmet Fuad, “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, sy. 2 (1942), ss. 1-37.Kramers, Johannes Heindrik, “Karaman”, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı yayını, C. VI (İstanbul 1977), ss. 309-311.Kurt, Mehmet, Eskiçağda Karaman, Murat Kitabevi, Ankara 2007.Mısırlıoğlu, Ahmet, Karaman Tarihi ve Kültürü-Bir Zamanlar Karaman, Karaman 2008.Mumcu, Ahmet, “Divân-ı Hümâyun”, İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı yayını, C. IX (Ankara 1994), ss. 430-432Öncel, Fernaz, “Osmanlı Bedestenleri Bağlamında; Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”, Megaron: Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, C. IX/ sy. 1 (2014), ss. 55-69.Özel, Ahmet, “Ahkâm”, İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı yayını, C. I (Ankara 1988), ss. 550-551.Öztürk, Nazif, “Evkâf-ı Hümâyun Nezareti’nin Kuruluş Tarihi ve Nâzırların Hal Tercümeleri”, Vakıflar Dergisi, sy. 15 (1982) ss. 89-101.Öztürk, Nazif, Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.Öztürk, Nazif, Menşei ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1983.Öztürk, Rıdvan, “Dediği Sultan Adı ve Bir Yerelleştirme Örneği: Dedegi-Dediği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sy. 74 (2015), ss. 119-130.Pakalın, Mehmet Zeki, “Vakıf” Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.Sahillioğlu, Halil, “Ahkâm Defteri”, İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı yayını, C. I (Ankara 1988), ss. 551. Sapancalı, Hüseyin Hüsnü, Karaman Ahval-i İctimaiyye Coğrafiyye ve Tarihiyyesi 1338 R./1341 H., C. I, Yay. İbrahim Güler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın Nu: 26, Ankara 2017.Sümer, Faruk, “Karamanoğulları”, İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı yayını, C. XXIV (Ankara 2001), ss. 454-460Şafakçı, Hamit, “Belviran Kazası Tekke ve Zâviyeleri (1476-1876)”, Vakıflar Dergisi, sy. 45 (2016), ss. 59-91.Tarım, Cevat Hakkı, Tarihte Kırşehri-Gülşehri: Babailer-Ahiler-Bektaşiler, Yeniçağ Matbaası, İstanbul 1948. Tekindağ, Şehabettin, “Son Osmanlı-Karaman Münasebetleri”. Tarih Dergisi, C. XIII/ sy. 17–18 (1963), ss. 43-76. Temelkuran, Tevfik, Divan-ı Hümâyun Mühimme Kalemi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeniçağ Tarihi Kürsüsü, Bitirme Tezi, İstanbul 1969-1970.Tok, Özen, XIX. Yüzyıl Ortalarında Kayseri Vakıflarının Arazi Gelirleri, Çizgi Kitabevi, Konya 2015.Tuncel, Metin, “Karaman”, İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı yayını, C. XXIV (Ankara 2001), ss. 444-447.Uca, Alaattin, ÜLKER, Aytunç, “1917 Tarihli Karaman-Konya-Ereğli Haritası ve Değerlendirilmesi”, History Studies: İnternational Journal of History, 5/2 (Mart 2013), ss. 443-470.Uysal, Abdullah, ALODALI, Necati ve DEMİRCİ, Musa, Dünü ve Bugünüyle Karaman: Kültür, Tarih, Coğrafya, İlçe, Kasaba ve Köyler, Karaman Yunus Emre Kültür Derneği Yayınları, Konya 1992.Uz, Mehmet Ali, “Selçuklu, Karamanoğlu Ve Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri”, Akademik Sayfalar, 14/25 (2014), ss. 386-399.Uzluk, Feridun Nafiz, Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıfları Fihristi, Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, Ankara 1958. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Karamanoğulları Devri Vesikalarından İbrahim Bey’in Karaman İmareti Vakfiyesi”, Belleten, 1/1 (1995), ss. 56-164.Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1984.Ülken, Hilmi Ziya, “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, Vakıflar Dergisi, sy. 9 (1974), ss. 13-39.Yediyıldız, Bahaeddin, “Sosyal Bütünleşme Açısından Türk vakıfları”, Vakıf Haftası Dergisi, sy. 1 (1984), ss. 34-36.Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı yayını, C. XIII (İstanbul 1986), ss. 153-172. Yörük, Doğan, “XV. Yüzyılda Karaman Topraklarında Ahiler ve Ahi Vakıfları”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 20 (2008), ss. 665-684.