OSMANLIDAN CUMHURİYETE DEMİRYOLLARI POLİTİKALARI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 4, 13 - 35, 31.12.2019

Sinan Miser

Öz

Demiryolları, sanayi devriminin
en önemli teknolojik gelişmesi olarak kabul edilmektedir. XIX. yüzyıla
girerken, ekonomik gelişimini sosyal gelişim ile dengeli bir şekilde götüren devletler
yeterli sermaye birikimlerini sağlayıp merkez ülkeler konumuna yükselmişlerdir.
Biriken aşırı sermaye ve üretim fazlası için yeni pazarlara duyulan ihtiyaç ve
bu pazarlara arzulanan güvenli ve süratli ulaşım gereksinimi, demiryolları
teknolojilerinin geliştirilmesiyle büyük oranda giderilmiştir. Osmanlı Devleti
örneğinde olduğu gibi, merkez ülkelerinin dışında kalan çevre ülkeler de ise,
demiryolu teknolojisi talebi merkez ülkelerinin ekonomik ve askeri stratejik
projeleri üzerinde şekillenmiştir. Osmanlı Devleti, yönetimi altındaki
topraklarda demiryolu ağlarını geliştirmek için büyük gayret sarf etmiş, önemli
başarılara imza atılmasına rağmen milli bir demiryolu politikasını
geliştirmekte zorlanmıştır.

I. Dünya Savaşı ve Milli Mücadele
yıllarında Osmanlı Devleti demiryollarının projelendirme ve işletmesinde
yaşanan eksiklikler tüm çıplaklığı ile ortaya çıkmıştır. Cumhuriyetin ilanıyla
beraber, cumhuriyet hükumetleri,  geçmiş
örneklerden de dersler çıkarılarak, milli demiryolu politikaları oluşturmak
öncelikli hedefleri olmuştur. Dar ve kısıtlı imkanlara rağmen millilik
prensibinden ayrılmamak üzere girişilen demiryolu projeleriyle  büyük mesafeler alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Demiryolları, imtiyazlar, Osmanlı Devleti, Milli Mücadele

Teşekkür

Süleyman Demirel Üniversitesi, Sayın Dr. Öğretim Üyesi Özgür Türker.

Kaynakça

• KitaplarAYDOĞAN Metin, Atatürk ve Türk Devrimi, Umay Yayınları, İzmir 2006.AYDEMİR Şevket Süreyya, Tek Adam (1919-1922), C. II, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2006. AYDEMİR Şevket Süreyya, Tek Adam (1919-1922), C. III, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2006.BALKAYA İhsan Sabri, Ali Fethi Okyar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005.BERKES Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2012.BİRİNCİ Ali, Behiç Erkin, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.DEMİRGİL Selçuk, Mazideki Isparta C. I, Isparta Belediyesi, Isparta 2007.EKİNCİ İlhan, Fırat ve Dicle’de Osmanlı-İngiliz Rekabeti , Asil Yayınları, Ankara 2007.GENKUR Heyet, Türk İstiklal Harbi, C. IV, Genkur. Basımevi, Ankara 1974.GENKUR Heyet, Türk İstiklal Harbi, C. VI, Genkur. Basımevi, Ankara 1967.GÜLSOY Ufuk, Kutsal Proje, Ortadoğu’da Osmanlı Demiryolları, Timaş Yayınları, İstanbul 2010. Heyet, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi, C. I, Ankara 2011.Heyet, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi, C. II, Ankara 2011.KIVIRCIK Emir, Cepheye Giden Yol, GOA Yayıncılık, İstanbul 2008.LEWİS Bernard, Ortadoğu, Arkadaş Yayınları, Ankara 2011.LEWİS Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Arkadaş Yayınları, Ankara 2008.MÜDERRİSOĞLU Alptekin, Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1990.ÖZDEMİR Mehmet , Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Başlangıç Dönemlerinde Türk Demiryolları, Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Ankara 2001.SARIHAN Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. II, III, Ankara 1996.YERASİMOS Stefanos, Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye, elge Yayınları, Ocak 1986. TezlerAKALAN Ali Osman, Bir Kurum Olarak Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Tarihi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2010.AKSOY Suat, Kalkınma Sürecinde Türkiye’de Ulaşım: 1980’den Günümüze Demiryolu Deneyimi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2015.CANKAYA Mete, Cumhuriyet Dönemi Teknoloji Tarihi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Bilim Tarihi Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2013. HAYKIR Yavuz, Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu İnşa Çalışmaları 1923-1938, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 2011.ÖRSTEN ESİRGEN Seda, Osmanlı Devleti’nde Yabancılara Verilen Kamu Hizmetleri İmtiyazları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2010.ÖZTÜRK İlker, Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Demiryollarının Gelişimi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Bilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.KARAYEMİŞ Çiğdem, Türkiye’de Demiryolları Gelişimi ve Behiç Erkin Bey, Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir 2012. KAYNAK Muhteşem, Demiryolları ve Ekonomik Gelişme XIX. Yüzyıl Deneyimi, Gazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1982.POLAT Mine, Erken Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Pratiklerinin Nafia Mecmuası Üzerinden İncelenmesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2016TAŞKIN Altan, Türkiye’de Demiryolları Sorunları ve Çözümleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Siyaset Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1998.TEMİZGÜNEY Firdevs, Erzurum’a Demiryolunun Gelişi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2008. ÜNLÜ Deniz, İzmir İktisat Kongresi Kongre Öncesi Ekonomik Görünüm ve Türkiye Ekonomisine Etkisi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak 2012.MakalelerAKBULUT Gülpınar, “Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Gerçekleşmeyen Demiryolu Projeleri ve Etkileri”, Atatürk Dergisi, S. 1, C. I, 2012, ss. 225-257.AYDIN Suavi, “ Türkiye’nin Demiryolu Serüvenine Muhtasar Bir Bakış “,Kebikeç Dergisi, S. 11, 2011, ss. 49-94.CAN Bülent Bilmez, “ Suya Düşen Bir Tatlı Hayal: Şarki Anadolu Demiryolları (Chester) Projesi 1922-1923”, Kebikeç Dergisi, S. 11, 2011, ss. 165-204.CANKAYA Mete, “ Cumhuriyet Döneminde Tarım Alet ve Makineleri Teknolojileri , Demir Çelik Üretim Teknolojileri ve Demiryolu Teknolojilerine Kısa Bir Bakış”, Dört Öge, S. 3, 2013, ss. 139-164.DENİZ Muzaffer, “ Resmi Belgelerde Afyon-Antalya Demiryolu Hattı Projesi 1924-1942”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.3/4, 2011, ss. 24-32.EVREN Güngör, “ Cumhuriyet Döneminde Ulaştırma”, Türkiye Mühendislik Haberleri, S. 442- 443, 2006, ss. 64-65.GÜMÜŞ Mustafa, “ 1893’ten 1923’e Chester Projesi’ne Türk Topraklarında Demiryolu İmtiyaz Mücadeleleri ve Büyük Güçler “, Tarih Okulu, S.10, 2011, ss. 151-194.KALELİ Osman, “ Osmanlı Döneminde Karadeniz Bölgesinde Demiryolu İnşa Tasarıları”, Karadeniz Uluslararası Bilim Dergisi, S. 9, 2001, ss. 152-166.KANBEROĞLU Nesrin, “ Osmanlı Devletinin II. Meşrutiyet Dönemi Demiryolu Politikaları 1908-1914”, Vakanüvis, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 3, 2018, ss. 158-187.KILAVUZ Nuran, “ Chester Demiryolu Projesi”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, S. 1,C. I, 2012, ss. 1035-1045.ÖRSTEN ESİRGEN Seda, “ Lozan Barış Görüşmelerinde İmtiyazlar sorunu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Haziran 2012, ss. 87-114. ŞEN Leyla, “ Merkez Çevre İlişkilerinin Önemli Bir Dinamiği Olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaştırma Sistemleri”, Kebikeç Dergisi, S. 11, 2011, ss. 95-124.TEKELİ İlhan, İLKİN Selim, “Cumhuriyetin Demiryolu Politikalarının Oluşumu ve Uygulaması”, Kebikeç Dergisi, S. 11, 2011, ss. 125-163.YÜCEL Serhan, TAŞAR Murat, “ Demiryolunun Stratejik Önemi ve Erken Cumhuriyet Döneminde Demiryolu Siyaseti”, Vakanüvis, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, S.1/1, Mart 2016, ss. 293-342.BildirilerBOZKURT Recep, Milli Mücadelede Eğirdir Menzili ve Eğirdir Bahriye Müfrezesi, Tarihi Kültürel ve Ekonomik Yönleri ile 1. Eğirdir Sempozyumu, Bildiriler, Ağustos 2001, ss., 197-210.İnternetAYDOĞAN Metin, https://kuramsalaktarim.blogspot.com/2019/02/izmir-iktisat-kongresi.html?www.wikizero.biz/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3cvaW5kZXgucGhwDünya Demiryollarının uzunluk tablosu http://www.wikizero.biz/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvRGVtaXJ5b2x1X3V6dW5sdcSfdW5hX2fDtnJlX8O8bGtlbGVyX2xpc3Rlc2k.YILDIRIM İsmail, http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-35/ataturk-donemi-demiryolu-politikasina-bir-bakis.Tülomsaş, https://www.tulomsas.com.tr/mobil/sayfalar.asp?sayfa=2.Tüdemsaş.http://www.tudemsas.gov.tr/tudemsas/tr/HTML/sag_menu_html/20131223_152547_1_1_1.htmlTDDY Harita, http://www.udhb.gov.tr/images/faaliyet/c19d85352980eaf.pdfDUMAN Suat, https://www.sivas.im/sivasin-atelyeli-yillari-3946.html.Dinar Belediyesi, https://www.dinar.bel.tr/izmir-dinar-demiryolu-acilisi/.http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=158112 https://rayhaber.com/2018/04/tcdd-demiryollari-haritasi-2018-guncel/https://tuvasas.gov.tr/tarihce