PHILIPP SCHWARTZ: TÜRKİYE'YE VE ALMAN GÖÇMENLERE KATKILARI

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 75 - 89, 29.06.2020

Melda Keser

Öz

1933 yılında Hitler’in başa gelmesiyle, Yahudi kökenli Alman vatandaşları için, tüm dünyanın şahit olacağı çok zor bir süreç başlamıştır. Hitler ardı ardına, Yahudi kökenli insanlara yönelik, her türlü haklarını ellerinden alacak kanun ve kararlar yayınlamıştır. Aynı dönemde Türkiye’de ise Atatürk’ün başlattığı üniversite reformu için yapılanmalara başlanmıştır. Hitler’in çıkardığı kanunlar nedeniyle ülkesini terk etmek zorunda kalan Philipp Schwartz, kendisi gibi mağdurların sayısının hızla arttığını görünce, Almanya’da artık kalamayacak olan akademisyenlere başka ülkelerde, mesleklerini icra edebilecekleri ve göç edebilecekleri yerleri organize etmek amacıyla Yurtdışındaki Alman Bilim İnsanlarına Acil Yardım Derneği’ni kurmuştur. Atatürk’ün üniversite reform çalışması ile Schwartz’ın yolu bu noktada kesişmiş ve Schwartz’ın yıllarca süren çalışmaları neticesinde bini aşkın insan Türkiye’ye göç etmiştir. Bu işbirliği, Türk-Alman ilişkileri bağlamında oldukça önemli olmakla beraber, iki milletin de kültür tarihinde birer dönüm noktasını ortaya koymaktadır. Alman literatüründe, özellikle Philipp Schwartz hakkında çalışmaların yok denecek kadar az olduğu görülmüştür. Buna bağlı olarak, Almanya’dan Türkiye’ye göç eden bilim insanları ve Türkiye’nin katkıları hakkındaki çalışmalar da kişi listeleri veya arşiv bilgisinden öteye geçmemektedir. Türkiye’de yürütülmüş çalışmalarda ise Schwartz hakkında bilgiye kısıtlı olarak, belirli bilim dallarına yönelik veya üniversite reformunun tarihçesi kapsamında yürütülmüş çalışmalarda sadece değinilmektedir. Bu nedenle, Alman kültür tarihinde Nazi döneminin kurtarıcı aktörlerinden biri olan Schwartz’ın Alman bilim insanlarına ve Türkiye’deki üniversite reformunun uygulanmasına katkıları konusunda kapsamlı bir çalışma yürütülmesi amaçlanmıştır. Böylelikle, Alman kültür tarihinde hem Nazi dönemine hem de geçmişten bugüne önemini koruyan Türk-Alman ilişkilerine dair yürütülecek çalışmalara da kaktı sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Philipp Schwartz, Alman Kültür Tarihi, Türk-Alman İlişkileri, Hitler, Üniversite Reformu

Kaynakça

• Kaynakça
• Arak, Hüseyin, “Karşılaştırmalı Edebiyatın Türkiye’deki Öncüleri: Leo Spitzer – Erich Auerbach”, LITTERA Edebiyat Yazıları, cilt.25 (2009), ss.243-252.
• Arslan, Pelin, 1933-1950 Yılları Arasında Türkiye’ye Gelen Alman İktisatçılar: Gerhard Kessler’in Türkiye’de Sosyal Poltikaların Gelişimine Katkıları, Yüksek Lisans Tezi, İktisat Anabilim Dalı, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maltepe Üniversitesi, 2019.
• Biographisches Handbuch der deutschsprachigen Emigration nach 1933, Herausgegeben vom Institut für Zeitgeschichte, München und von der Research Foundation for Jewish Immigration, Inc., New York Gesamtleitung: Werner Röder und Herbert A. Strauss, Saur: München 1999.
• Conermann, Stephan, “Die Lage jüdischer deutscher Hochschullehrer und die Einschränkung wissenschaftlichen Arbeitens während der NS-Zeit”, Deutsche Wissenschaftler im Türkischen Exil: Die Wissenschaftsmigration in die Türkei 1933-1945, Hrsg. Christopher Kubaseck u. Günter Seufert (2016), Istanbuler Texte und Studien Band 12, s.49-66.
• Çelebi, Nilgün, “Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ndeki Mülteci Profesörler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, sy. 43 (2003), ss.259-272.
• Erdem, A. Rıza, “Atatürk’ün Liderliğinde Üniversite Reformu: Yükseköğretim ve Bilim Tarihimizde Dönüm Noktası”, Belgi, III/4 (2012), ss. 376-388.
• Erichsen, Regine, “Deutsche Wissenchftler im Türkischen Exil: Zum historischen Wandel der Anschauungen”, Deutsche Wissenschaftler im Türkischen Exil: Die Wissenschaftsmigration in die Türkei 1933-1945, Hrsg. Christopher Kubaseck u. Günter Seufert (2016), Istanbuler Texte und Studien Band 12, ss.41-46.
• Exil. Erfahrung und Zeugnis. Dauerausstellung des deutschen Exilarchivs 1933–1945 der deutschen Nationalbibliothek, https://exilarchiv.dnb.de/DEA/Web/DE/Home/home.html (Erişim tarihi 17.04.2020).
• Grothusen, K. Detlev, “1933 Yılından Sonra Alman Bilim adamlarının Türkiye’ye Göçü”, Belleten, XLV/2 (1981), ss. 537-550.
• Guttstadt, Cory, Die Türkei, die Juden und der Holocaust, Assoziation A, Hamburg 2008.
• Haymatloz: Exil in der Türkei. Belgesel, Yön. Eren Önsöz, Yap. Martin Roelly Erik Winker, Yay. Tar. 2016, https://www.youtube.com/watch?v=cBm9lgutVt4
• Hepp, Michael, Die Ausbürgerung deutscher Staatsangehöriger 1933-45 nach den im Reichsanzeiger veröffentlichten Listen, Band 1, K.G. Saur Verlag KG, München 1985.
• Hürlimann, Brigitte, “Ein Ehrengrab für Philipp Schwartz – und eine Entschuldigung”, Neue Zürcher Zeitung, 12.04.2014, erişim linki: https://www.nzz.ch/zuerch/en-ehrengrab-fuer-phlpp-schwartz--und-ene-entschuldgung-1.18282669 (Erişim tarihi 17.04.2020).
• Namal, Arın, “Ord. Prof. Philipp Schwartz (1894-1977) 1933 Türk Üniversite Reformu ve Patoloji’ye Katkılarıyla”, Nobel Medicus, 12/2 (2016), ss.87-90.
• Namal, Yücel ve Karakök, Tunay, “Atatürk ve Üniversite Reformu (1933)”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1/1 (2011), ss.27-35.
•   Namal, Yücel, “Türkiye’de 1933-1950 Yılları Arasında Yükseköğretime Yabancı Bilim Adamlarının Katkıları”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2/1 (2012), ss. 14-19.
• Koç, Bekir, “Dil ve Tatih-Coğrafya Fakültesi’nin Kuruluş Süreci, İlk Mezunları ve Halil İnalcık”, OTAM, 40/Güz (2016), ss.27-43.
• Krohn, Claus D., “Emigration 1933–1945/1950”, Europäische Geschichte Online sayfası 2011-05-31 tarihli yayını, 2011, s.1-22, Erişim adresi: http://ieg-ego.eu/de/threads/europa-unterwegs/politische-migration/claus-dieter-krohn-emigration-1933-1945-1950 (Erişim tarihi 17.04.2020), ss.1-22.
• Kuruyazıcı, Nilüfer, “Farklı Bir Sürgün: 1933 Türkiye Üniversite Reformu ve Alman Bilim Adamları”, Alman Dili ve Edebiyatı Dergisi,sy. 11, 1998, ss. 37-50.
• Mangold-Will, Sabine, “Deutsche in der Türkei 1933 - 1945 Mehr als eine Exilgeschichte und einseitiger Modernisierungstransfer”, erişim adresi: https://www.bpb.de/internationales/europa/tuerkei/184978/deutsche-im-exil-tuerkeiPfad (Erişim tarihi 17.04.2020).
• Öztürk, İbrahim, Atatürk Döneminde Alman Bilim Adamlarının Üniversitelerimizde İstihdamı Türk Bilim ve Kültür Hayatı Üzerindeki etkileri, Doktora Tezi, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarih Bilim Dalı, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde Üniversitesi, 2002.
• Reisman, Arnold, Nazizmden Kaçanlar ve Atatürk’ün Vizyonu, Çev. Gül Çağalı Güven, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• Schultze, Reinhard Siegmund Mathematicians fleeing from Nazi Germany, Princeton University Press 2009.
• Sofracı, İ. Erdem, “Nazi Zulmünden Kaçan Almanca Konuşan Mülteci Bilim İnsanlarının İktisat ve Maliye İlmine Katkıları’na Bir Bakış”, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 22/1 (2018), ss.93-106.
• Timur, Taner, Toplumsal Değişme ve Üniversiteler, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2000.