Sa‘düddîn Teftâzânî’de Bilgi Teorisi

Yıl 2014, Sayı: 21, 7 - 38, 01.06.2014

Süleyman Akkuş / Ziya Erdinç

Öz

Erken dönemden itibaren kelâm kaynaklarının giriş kısımlarında kelâmın ana konularından önce bilgi probleminin ele alınması, dönemin şartlarına göre bazı değişikliklerle birlikte süregelmiştir. Felsefe-kelâm etkileşiminin iyice belirginleştiği memzûc dönemde, felsefenin de etkisiyle bilgi konusu yeniden şekillenmiştir. Bu dönemin yetişmiş kelâm bilginlerinden Sa‘düddîn Teftâzânî’nin (ö. 793/1390) bilgi problemine yaklaşımı ve konuyu ele alışında da bu etki açıkça görülmektedir. Ancak onun bu konuda tümüyle felsefenin tesirinde kaldığını söylemek de mümkün değildir. Aksine o meseleleri iyice tahkik ederek genel itibariyle kelâmî geleneğe bağlı kalmakla birlikte bazen Eş’arî bilginleri eleştirip Mâtürîdî’lerin görüşünü isabetli görmekte bazen de filozofları haklı bulmakta ve onların görüşünü ön plana çıkarmaktadır. Böylece o sadece Eş’arîler’e veyahut kelâmcılara tabi olmak yerine güçlü kanıtlara dayandığını düşündüğü görüşü benimsemektedir. Bu makalede Teftâzânî’nin, bilgi problemine yaklaşımı ve felsefî kelâmın bu yaklaşıma tesiri ele alınmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Teftâzânî, bilgi teorisi, felsefî kelâm

Kaynakça

• Abdurrahmanov, Azer, Şerhu’l-Makâsıd Adlı Eserine Göre Teftâzânî’de Bilgi Teorisi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.
• Abrahamov, Binyamin “Necessary Knowledge of İslamic Theology”, British Journal of Middle Eastern Studies, Vol. 20, No.1, 1993, s. 20-32.
• Altaş, Eşref, Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi, İz Yayıncılık, İstanbul Âmidî, Seyfüddîn, Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn, thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî, Kahire: Dâru’l-Kütüb, 2004, (I-V).
• Arıcı, Müstakim, “İslam Düşüncesinde Fahreddin er-Râzî Ekolü”, (İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî içinde, ed. Ömer Türker, Osman Demir ), İSAM Yayınları, İstanbul 2013.
• Arslan, Ahmet, Felsefeye Giriş, Vadi Yayınları, Ankara 2001.
• Aslan, Abdülgaffar, “Kelâm’da İlhamın Bilgi Değeri”, SDÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi, /1, sayı: 20, s. 25-45. Bağdâdî, Abdulkâhir, Usûlu’d-din, düzenleyen İstanbul Dâru'l-Fünûn İlâhiyât, Matbaatu'd-Devle, İstanbul 1928.
• Bâkillânî, Ebu Bekr, el-İnsaf, thk. Muhammed Zâhid Kevserî, Kahire: el-Mektebetu’l- Ezheriyye li’t-Turâsi, 2000. ---------, Kitâbu’t-Temhid, thk. İmaduddin Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetu Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• Bozkurt, Mustafa, “Kelâmcılarda Bilginin Tanımı Problemi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, XII/1, s. 253-274.
• Cevizci, Ahmet, Felsefeye Giriş, Sentez Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu’l-Mevâkıf, tashih: Mahmud Ömer Dimyatî, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1998. ---------, Ta’rifât, Mektebetu Lübnân, Beyrut 1985.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn, el-Burhan fî usûli’l-fıkh, nşr. Abdulazim ed-Dîb, Devha: yy., h. 1399.
• Çüçen, A.Kadir, Bilgi Felsefesi, ASA Kitabevi, Bursa 2001.
• Dağ, Mehmet, “Eş’arî Kelâmında Bilgi Problemi”, Ankara Üniversitesi İslamî Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 4, 1980, s. 97-114.
• Fârâbî, Uyûnu’l-mesâil, (Mecmu’ içinde), thk. Ahmed Naci Cemali ve Muhammed Emin Hancî, es-Saâde Matbaası, Mısır 1907.
• Gazzâlî, Ebu Hamid, el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, dirase ve tahkik Hamza b. Züheyr Hafız, Câmiatu’l-İslâmiyye Külliyetu’ş-Şerîa, Medine ty. Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdullah, Müstedrek, thk. Mustafa Abdulkadir Ata, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
• Haklı, Şaban, “Fahreddin er-Râzî’nin Bilgi Teorisi”, (İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî içinde, ed. Ömer Türker, Osman Demir), İstanbul: İSAM Yayınları, 2013, s. 423-452.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir b. Muhammed, Mücerredü Makalâti’l-Eş‘arî, edit. Daniel Gimaret, Beyrut 1987.
• İbn Sînâ, el-Burhan, Kitâbu’ş-Şifâ, çev. Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul 2006. ---------, el-İşârât ve’t-tenbîhât, çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli,
• Litera Yayıncılık, İstanbul 2005. ---------, el-Medhâl, Kitâbu’ş-Şifâ, çev. Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul 2006. ---------, Kitâbu’n-Necât, thk. Macid Fahri, Dârü’l-Âfâki’l-Cedide, Beyrut 1985. ---------, Ta’likât, thk. Abdurrahman Bedevi, Dar Byblion, Paris 2009.
• Îcî, Adudiddin, el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut t.y. Kâdî Abdülcebbar, el-Mugni fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, nşr. Ceorge Anawati, Dâru’l-Mısrıyye, Kahire 1966. ---------, Şerhu Usûli’l-hamse, thk. Ahmet b. Hüseyin Ebi Hâşim, Dâru İhyâ-i
• Turasi’l-Arabî, Beyrut h. 1422.
• Kaya, Mahmut, “Tasavvur”, DİA, 126-127, İstanbul 2011. ---------, İslam Filozoflarında Felsefe Metinleri, Klasik Yayınları, İstanbul 2003.
• Keskin, Halife, İslâm Düşüncesinde Bilgi Teorisi, Beyan Yayınları, İstanbul 1997.
• Kuşlu, Harun, Nasîruddîn et-Tûsî’de Önermeler Mantığı, (Basılmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2014.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbu’t-Tevhîd, thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Arûcî, Mektebetu’l-İrşâd ve Beyrut: Dâru Sadr, İstanbul 2007.
• Mengüşoğlu, Takıyettin, Felsefeye Giriş, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
• Mert, Muhit, “Kelâmcıların Bilgi Tanımları Üzerine Bir Tahlil Denemesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, sayı: 1, s. 41-67.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn, Tebsiratu’l-edille, haz. Hüseyin Atay, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004, (I-II).
• Özcan, Hanifi, Mâtürîdî’de Bilgi Problemi, İFAV Yayınları, İstanbul 1993.
• Semerkandî, Şemseddin, es-Sahâifü'l-ilahiyye, thk. Ahmed Abdurrahman Şerif, Mektebetü'l-Felah, Kuveyt 1985.
• Teftâzânî, Sa’duddîn, Şerhu’l-Akâid, (Aç klamal erhu’l-Akâid Tercimesi içinde), trc. Talha Hakan Alp, Yasin Yay nevi, stanbul 2008. ---------, Şerhu’l-Makâsıd, thk. Abdurrahman Umeyre, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut 1998.
• Tûsî, Nasîruddîn, Telhisu’l-Mulahhas, Dâru’l-Edvâ, Beyrut 1985.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İlham”, DİA, İstanbul 2000.
• Yüksel, Emrullah, Amidî’de Bilgi Teorisi, İşaret Yayınları, İstanbul 1991. ---------, “Âmidî ve Bazı Kelâmcılarda Bilgi Teorisi”, (Kelâmda Bilgi Problemi içinde edit. O., Koloğlu, M. Kılavuz, K. Gömbeyaz), Arasta Yayınları, Bursa 2003.