الخليفة الأخير لخالد البغدادي أحمد الصياحي القسطموني؛ حياته وأثره ووقفه

Yıl 2019, Sayı: 32, 39 - 68, 20.10.2019

Necdet Yılmaz

Öz

أحمد الصياحي أحد علماء التصوف الذين تلقوا تعليمهم بمدينة قسطمون في القرن التاسع عشر، وأثناء مشيخته طرق التصوف في مدينة قسطمون في زمن الدولة العثمانية تولى أيضا تمثيل فرع الطريقة الخالدية النقشبندية؛ كما اشتهر أحمد الصياحي بـ أحمد ضياء الدين أفندي، وبذلك دخل عالم العرفان في تلك المدينة. قرأ وتعلم على يد كبار الشيوخ في قسطمون، وأماسيا وﭽوروم، واستجازهم وتخرج بهم، وإجازته "حافظ الحديث" تدل على تمكنه في هذا العلم مما أهله أن يصل إلى درجة مُرشد في الطريقة، ثم قام مصطفى الشركشي أفندي، وهو أحد كبار علماء الطريقة الخلوتية، بتوجيهه إلى خالد البغدادي، لينتسب أحمد الصياحي إلى خالد البغدادي بعد أن التقى به في الشام أثناء توجهه لتأدية مناسك الحج، وبعد ذلك توجها معاً للحجاز، وبعد أداء الحج أخذ منه وثيقة الخلافة وعاد بها إلى دياره، وأشارت بعض السجلات إلى أن الصياحي كان الخليفة الأخير لخالد البغدادي، وتتناول هذه الدراسة حياة الصياحي والزاوية التي أسسها والمكتبة التي أنشأها في هذه الزاوية، مستدلين على ذلك بـ"وقفية" الزاوية، كما سنقوم بعرض أثره الوحيد الذي نسب إليه، إضافة إلى التعريف بابنه السّيد أحمدي حجابي وإجازته له، وسنعرض ملخصا عن مدرسته في المرحلة التي تلته.

Kastamonulu Ahmed-i Siyâhî, the Last Khalifa of Hâlid-i Bagdâdî: His Life, Work and Endowment

Öz

Ahmed-i Siyâhî was one of the scholar-sufis of Kastamonu in the nineteenth century. In Ottoman era, there were many sufi orders represented in Kastamonu and Khalidiyya sub-order of Naqshbandiyya was introduced to the irfan/wisdom life of this city by Sheikh Hacı Ahmed Ziyaeddin Efendi, renowned as Ahmed-i Siyâhî. He received ijazats from prominent scholars of that era in Kastamonu, Amasya and Çorum, steeped himself in hadith science as he was called “hadith hafiz”, and he was in search of a murshid as well. Çerkeşî Mustafa Efendi, one of the leading sheikhs of Khalwati sufi order, directed him to Hâlid-i Bağdâdî. In hajj trip, Siyâhî met with Hâlid-i Bağdâdî in Damascus and submitted to him, they went together to Hijaz and he took hilafetnâme from him, then came back to his hometown. In this study, we will investigate the life of Siyâhî, mentioned as the last khalifa of Hâlid-i Bağdâdî in some archives, the dervish lodge which he established, the library that he set up in the lodge and all his endowments regarding these. Furthermore, we will introduce his only work and the icazetnâme/vasiyetnâme (diploma/testament) that he gave to his son Seyyid Ahmed-i Hicâbî, and will give summary information about his ecole/school after him.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Ahmed-i Siyâhî, Naqshbandiyya, Khaladiyya, Kıkçeşme Khalidiyya Dervish Lodge

Hâlid-i Bağdâdî’nin Son Halifesi Kastamonulu Ahmed-i Siyâhî

Öz

Ahmed-i
Siyâhî, ondokuzuncu yüzyılda Kastamonu’nun yetiştirdiği alim sûfîlerdendir.
Osmanlı döneminde Kastamonu’da pek çok tarikat temsil edilirken Nakşîliğin
Hâlidiyye kolu ise Ahmed-i Siyâhî olarak şöhret bulmuş olan Şeyh Hacı Ahmed
Ziyaeddin Efendi tarafından bu şehrin irfan hayatına dahil edilmiştir. Kastamonu,
Amasya ve Çorum’da dönemin önde gelen hocalarından okuyup icâzetler almış,
“hadis hâfızı” denilecek derecede hadis ilminde derinleşmiş olan Siyâhî, bir
mürşid arayışına da girmiştir. Halvetî büyüklerinden Çerkeşî Mustafa Efendi
kendisini Hâlid-i Bağdâdî’ye yönlendirmiştir. Hacca giderken Şam’da Hâlid-i
Bağdâdî ile görüşen Siyâhî ona intisab etmiş, beraber Hicaz’a gitmişler ve
kendisinden hilâfetnâme alarak memleketine dönmüştür. Bazı kayıtlarda Hâlid-i
Bağdâdî’nin son halifesi olduğu bildirilen Siyâhî’nin hayatı, tesis ettiği
dergâhı ve bu dergâhta kurduğu kütüphanesi ile bütün bunlara dair oluşturduğu
vakfiyesi bu çalışmada ele alınacaktır. Ayrıca tespit edilen tek eseri ile oğlu
Seyyid Ahmed-i Hicâbî’ye verdiği icâzetnâme/vasiyetnâme tanıtılacak, ekolünün
kendisinden sonraki serencâmı hakkında özet bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed-i Siyâhî, Kastamonu, Nakşbendîlik, Hâlidiyye, Kırkçeşme Hâlidi Dergahı

Kaynakça

• KAYNAKLARArşiv BelgeleriBaşbakanlık Osmanlı Arşivi, İ.MVL, 223/7549.Dergâh-ı Hâlidiyye-i Nakşbendiyye Vakfiyesi, Kastamonu Şer’iyye Sicili, nr. 121, s. 13-16. Dergâh-ı Hâlidiyye-i Nakşbendiyye Vakfiyesi, Mustafa Gezici.Dergâh-ı Hâlidiyye-i Nakşbendiyye Vakfiyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter nr. 583, s. 59, sıra: 47.İstanbul Müftülüğü Meclis-i Meşâyih Defterleri, nr. 1770, s. 215 (13 Şaban 1309/13 Mart 1892).İstanbul Müftülüğü Meclis-i Meşâyih Defterleri, nr. 1777, s. 34 (20 Zilkâde 1327/3 Aralık 1909).İstanbul Müftülüğü Meşihat Defterleri, nr. 1762, s. 172/164, mazbata nr. 38 (19Zilhicce 1303/18 Eylül 1886).İstanbul Müftülüğü, Meclis-i Meşâyih Defterleri, nr. 1771, s. 83 (4 Cemâziyelâhir 1310/24 Aralık 1892).İstanbul Müftülüğü, Meclis-i Meşâyih Defterleri, nr. 1772, s. 35 (26 Zilhicce 1311/31 Mayıs 1894).İstanbul Müftülüğü, Meclis-i Meşâyih Defterleri, nr. 1772, s.173 (6 Zilhicce 1311/10 Haziran 1894).Kastamonu Yazma Eserler Kütüphanesi, 17 medrese, Dergâh ve Diğer Kütüphanelerden Gelen Defterler, nr. 58/1-14.Merdoğlu/Hibetullah/Hacı Ahmed Efendi Medresesi Vakfiyesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter nr. 632, s. 41, sıra 31.Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Şahsiyet Kaydı, 204/116/938.KitaplarAbdülmecid el-Hânî, el-Kevâkibü’d-dürriyye ale’l-hadâiki’l-verdiyye fî ecillâi’s-sâdeti’n-Nakşibendiyye (thk. Muhammed Hâlid Harse, Dârü’l-Beyrûtî, Dımaşk 1997/1417.Abdülmlecid el-Hânî, el-Hadâikü’l-verdiyye fî hakâiki ecillâi’n-Nakşbendiyye, Dimeşk 1306/1886. Ahmed-i Siyâhî, Risâle-i Haddâdîzâde, Kastamonu Halk Kütüphanesi, Hâlidiyye Koleksiyonu, nr. 394.Demircioğlu, M. Ziyaeddin, Kastamonu Evliyaları, Kastamonu 1957.Demircioğlu, Ziya, Kastamonu Valileri, Kastamonu 1973.Erkoç, Ethem, Fahrü’l-Muhaddisin Yusuf Bahri Efendi, Çorum 2003. Erünsal, İsmail E., Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara 2008. M. Zühdi, Tahassür Tahassür: Kastamonu Ecille-i Ulemâ ve Meşâyihinden Şeyh Ahmed Siyâhî Hazretleriyle Mahdûm-ı Mekerremleri Şeyh Seyyid Efendi Hazretlerinin Tercüme-i Hâlini Hâvîdir, İstanbul 1308. M. Zühdü, Tehassür: Ahmed Siyahi (k.s) ve Oğlu Seyyid Ahmed Hicabi (k.s.) Hazretleri (hz. Muzaffer Ertaş, Kemal Topçu), Kastamonu 1996.Mehmet Behçet, Kastamonu Âsâr-ı Kadîmesi, İstanbul 1341.Ünalan, Hacer Sibel, Anadolu’daki Türk Kütüphaneleri, İstanbul 2012, s. 383-391.Zengin, Ahmet Yaşar, Kastamonu Velileri, İstanbul 2003.MakalelerAkis, Metin, “Kastamonu Vakfiyelerine Göre Kastamonu’da Bulunan Medreseler”, III. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu: Kastamonu’da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri, 6-8 Mayıs 2016, Kastamonu, s. 295-309.Alikılıç, Dündar, “Üsküdar’ın Manevî Mimarlarından Bir Mutasavvıf: Abdülfettâh-ı Akrî”, Üsküdar Sempozyumu II (12-13 Mart 2004), İstanbul 2005, II, 588-590.Azamat, Nihat, “Çerkeşî Mustafa Efendi”, DİA, VIII, 272-275.Birinci, Ali, “Ahmet Mahir Efendi’nin Hayatı ve Eserleri”, Tarihin Alacakaranlığında: Meşâhir-i Meçhuleden Birkaç Zat-2, İstanbul 2010, s. 74-97.Çelebi, Ercan, “Seyyid Ahmet Hicabi Hazretlerinin (K.S) (1826-1889) İcâzetnâmesine Göre: Yetişmesi ve Almış Olduğu Eğitim”, II. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu Tebliğleri (4-6 Mayıs 2014), Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu 2014, s. 389-396.Eren, Mehmet, “Çorum’daki İlmî Hayata Önemli Katkısı Olan Bir Osmanlı Âlimi: Yûsuf Bahrî”, Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyumu (23-25 Kasım 2007), I-II, Çorum Belediyesi Yayınları, Çorum 2008, I, 413-437. Eren, Mehmet, “Osmanlı Muhaddislerinden Yûsuf Bahrî’nin Çalışmaları”, İstem, Yıl: 7, sy. 13 ([2009], s. 157-180.Ertaş, Muzaffer, Kemal Topçu, “Tehassür’ün Yazarı Merhum Mehmed Zühdü Efendi’nin Hayatı ve Bazı Menkıbeleri”, Tehassür, M. Zühdü (haz. Muzaffer Ertaş, Kemal Topçu), Kastamonu 1996, s. 6-13.Haksever, Ahmet Cahid, “Çorum’da Halvetîliğin Tarihî Süreci ve Yusuf Bahrî”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 9 [2008], sy. 22, ss. 103-136.Mehmet Serhat Yılmaz, “Kastamonu Medrese ve Dergâh Kütüphanelerindeki Yazma ve Basma Eserlerin Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesine Devri”, III. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu: Kastamonu’da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri, 6-8 Mayıs 2016, Kastamonu, s. 276-282.Öztürk, Mehmet, “Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi ve Yazma Eserler”, III. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu: Kastamonu’da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri, 6-8 Mayıs 2016, Kastamonu, s. 283-294.Seçgin, Nuri, “Eminönü/Hocapaşa Safvetî Tekkesi”, Sanat Tarihi Yıllığı, sy. 25 (2016), s. 149-186.Süleyman Kaya, “Para Vakıfları Üzerine”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt: 1, sy. 1 (2003), s. 189-203.Türer, Osman, “Hânî, Abdülmecîd b. Muhammed”, DİA, XVI, 29-30.Yılmaz, Mehmed Serhat, Mustafa Gezici, “Şeyh Ahmed Siyahî/Hâlidî Dergâhı Vakfiyesi ve Kütüphanesi”, II. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu Tebliğleri (4-6 Mayıs 2014), Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu 2014, s. 291-301.Yılmaz, Necdet, “Kırkçeşme Nakşî-Hâlidî Dergâhı: Dergâh Kütüphanesi ve Eserleri”, II. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu Tebliğleri (4-6 Mayıs 2014, Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu 2014, s. 321-329.