1723-1736 İRAN SEFERLERİ SIRASINDA ANKARA KAZASINDAN TOPLANAN AVARIZ VERGİLERİ (ŞERʻİYYE SİCİLLERİNE GÖRE)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 216 - 251, 31.12.2021

Sevda Danık

https://doi.org/10.47088/utad.926031

Öz

Bir savaş karşısında gereken olağanüstü harcamaları karşılamak üzere Divan tarafından konulan; miktarı, zamanı ve çeşidi önceden bilinemediği için kanunnamelere geçirilmeyip, ancak sefer ilanında padişah fermanıyla toplanan vergilere “avarız” adı verilmiştir. Avarız vergileri çok çeşitlidir. Avarız, nüzül, sürsat, imdâd-ı seferiyye, imdâd-ı hazariyye, menzil giderleri, ordu için temin edilen hayvanlara yapılan masraflar, paşalar için harcanan paralar, ferman ile görevlendirilen kişilerin yemek ve konaklama giderleri, teftiş için gelen görevlilere, şehir kethüdalarına, mahkeme çalışanlarına ücret, mahkeme harçları; kısacası o yerde devlet adına yapılan her tür masraf ve devlet memurlarının ücret ve giderleri avarız türü vergilerden olup, o yerin halkından tahsil edilmiştir.
Bu çalışmada Ankara Kazası esas alınarak, 1723-1736 İran seferleri sırasında hangi vergilerin toplandığı, bu vergilere sonradan ne tür eklemeler yapıldığı, vergi toplanırken nasıl bir yol izlendiği, halkın ödemek zorunda kaldığı vergi miktarı; dolayısıyla halkın savaşlardan iktisadi açıdan nasıl etkilendiği incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara Sancağı, Anadolu Eyaleti, Avarız, imdâd-ı seferiyye, imdâd-ı hazariyye, olağanüstü vergiler, paşalar

AVARIZ TAXES COLLECTED FROM ANKARA DISTRICT DURING THE IRANIAN WARS IN 1723-1736 (ACCORDING TO COURT RECORDS)

Öz

In order to cover the extraordinary expenses required in the face of a war, the amount, time and type put in by assembly was not passed to the laws because it was not known in advance, but the taxes collected during war by the Sultan's edict were called “avariz”. Avariz, nuzul, sursat, imdâd-ı seferiyye, imdâd-ı hazariyye, range expenses, expenses for the animals provided for the army, money spent for pashas, food and accommodation expenses of persons appointed by the edict, the officials who came for inspection, the city governors, remuneration for court employees, court fees; In short, all kinds of expenses made on behalf of the state in that place and the wages and expenses of public officials are from avariz type taxes and were collected from the people of that place.
In this study, based on the Ankara district, it was examined which taxes were collected during the Iranian wars in 1723-1736, what kind of additions were made to these taxes later, how the way was followed when collecting taxes, the amount of taxes the people had to pay; therefore, how the people were affected economically by the wars.

Anahtar Kelimeler

Ankara Sanjak, Anatolian province, avariz, imdâd-ı seferiyye, imdâd-ı hazariyye, extraordinary taxes, pashas

Kaynakça

• Ankara Şerʻiyye Sicilleri: 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117 nolu defterler.
• Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (BOA, A.DVNS. MHM.): 130, 134, 136 numaralı defterler.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2014.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Avârız”, İslâm Ansiklopedisi (MEB), c. 2, 5. Baskı, 1997, s. 13-19.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, (Yayına Hazırlayanlar: Yusuf İhsan Genç, Hacı Osman Yıldırım, Nazım Yılmaz vd.), 2. Baskı, İstanbul, 2000.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, 1986.
• Çadırcı, Musa, “Posta Teşkilâtı Kurulmadan Önce Osmanlı İmparatorluğunda Menzilhâne ve Kiracıbaşılık”, VIII. Türk Tarih Kongresi (11-15 Ekim 1976), c. II, Ankara, 1981, s. 1359-1365.
• Çetin, Cemal, “Menzil Beygirleri”, Z Dergisi, S. 3, 2019, s. 260-265.
• Çiftçi, Cafer, “Osmanlı-Avusturya Savaşları Esnâsında Bursa Halkının Avârız Türü Vergi Yükünden Örnekler (1686-1688)”, Osmanlı Araştırmaları, c. 20, Aralık 2000, s. 247-268.
• Danık, Sevda, Orta Anadolu’da Para ve Fiyatlar (1688-1760), (Fırat Üniv. Sos. Bil. Ens. Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ, 2020.
• Darling, Linda T., Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk: Osmanlı İmparatorluğunda Vergi Toplanması ve Maliye Yönetimi 1560-1660, (çev. Adnan Tonguç), Alfa Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti, İstanbul, 2019.
• Demirci, Süleyman, “Collectors of Avârız and Nüzul Levies in the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman 1621-1700”, Belleten, c. LXIX, S. 255, 2005, s. 539-566.
• Ergenç, Özer, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2012.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Menzil”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 29, Ankara, 2004, s. 159-161.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilâtı Hakkında Bazı Mülâhazalar”, Osmanlı Araştırmaları II, İstanbul, 1981, s. 123-132.
• İnalcık, Halil, Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 10. Baskı, İstanbul, 2021.
• İşbilir, Ömer, “Mekkâre”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 28, Ankara, 2003, s. 554-555.
• İşbilir, Ömer, “Nüzül”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 33, İstanbul, 2007, s. 311-312.
• Kılıç, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Ceren Matbaacılık, Elazığ, 1997.
• Küçük, Levent, “Osmanlı İmparatorluğunda Mekân Organizasyonunun Gerçekleştirilmesinde Avarız Vergilerinin Rolü”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, c. 32, S. 32, 2016, s. 194-204.
• Küçük, Levent, Osmanlı Vergi Hukukunda Avarız Kavramı ve Avarızın İdaredeki Rolü, (Ankara Üniv. Sos. Bil. Ens. Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, 2007.
• Özkaya, Yücel, “XVIII. Yüzyılın Sonlarında Tevziʻ Defterlerinin Kontrolü”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, 1991, s. 135-155.
• Özkaya, Yücel, “Mütesellim”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 32, İstanbul, 2006, s. 203-204.
• Özkaya, Yücel, “Osmanlı İmparatorluğunda XVIII. Yüzyılda Göç Sorunu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 14, S. 25, 1981, s. 171-203.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, M.E.B., İstanbul, 1993.
• Sak, İzzet, Çetin, Cemal, “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Menziller ve Fonksiyonları: Akşehir Menzilleri Örneği”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 16, 2004, s. 179-221.
• Sayın, Abdurrahman Vefik, Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi), Maliye Bakanlığı, Ankara, 1999.
• Sezgin, İbrahim, “Paşa Livâsı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul, 2007, s. 183-184.
• Şahin, Arzu, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Mardin Sancağı’nın Sosyal ve İktisadi Durumu Hakkında Bazı Tespitler”, Rıfat Özdemir’e Armağan, (Ed. Rahmi Doğanay vd.), Hiperlink Eğitim İletişim Yayıncılık San. Paz. Ve Tic. Ltd. Şti., İstanbul, 2018, s. 251-269.
• Tabakoğlu, Ahmet, “İmdâdiyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 22, İstanbul, 2000, s. 221-222.
• Tabakoğlu, Ahmet, Osmanlı Mâlî Tarihi, 1. Baskı, Dergah Yayınları, İstanbul, 2016.
• Tabakoğlu, Ahmet, “Tekâlif”, TDV İslâm Ansiklopedisi c. 40, İstanbul, 2011, s. 336-337.
• Uluçay, M. Çağatay, 18. ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri, Berksoy Basımevi, İstanbul, 1955.