GİRİT ADASI’NDA ZEYTİN VE TİCARETİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 35, 30.06.2022

Arzu Baykara Taşkaya

https://doi.org/10.47088/utad.1017344

Öz

Girit Adası, bulunduğu konum itibariyle Akdeniz’in ticaret üslerinden biri olmuştur. Ada, Akdeniz’in Adalar Denizi ile kesiştiği yerde, stratejik konumu itibariyle son derece önemli bir bölgededir. Adada yetişen en önemli ürün şüphesiz ki zeytindir. Zeytin, Akdeniz ikliminin verimli meyvesidir. Bu üründen elde edilen yağ ve sabun sarayın ihtiyaçlarını karşılayan İstanbul’a gönderilen en önemli ticari metadır. Zeytinin iklime göre dalgalanan yetişme yapısı ondan elde edilen yağ ve sabunun ticaretini de zaman zaman aksatmıştır. Zeytinyağı için mukataa vakıfları da oluşturulmuştur. Yunan İsyanı ile zeytin ağaçlarına yapılan tahribat ve bazı köylerin yıkılması ticareti de sekteye uğrattığından; ticaretin aksadığını görüyoruz. Bu yüzden halk vergilerin bir süreliğine ertelenmesini veya taksitlendirilmesini talep etmiştir. Devlet de bu isteğe cevabı olumlu olmuştur. Bölgede üretilen sabunun kalitesinin yüksek olduğunu arşiv belgelerinden rahatlıkla görebiliyoruz. Bu yüzden zeytin üreten diğer önemli merkezler sahte Girit damgasıyla sabunlarını satmayı tercih etmiş; sabun ticareti de bu sahtecilikten oldukça etkilenmiştir. Çıkarılan kanunlarla, sabunlara üretildiği yerin damgasının vurulması şartının getirildiğini görüyoruz. Gümrük vergilerinin düşük tutulmasıyla da zeytinyağının farklı ülkelere daha uygun fiyattan satıldığını görmekteyiz.1770 de çıkan ilk iç karışıklığın ardından; adada sürekli iç çatışmaların olduğu bir mekân olmuştur. Özellikle 1897/98 yıllarında zeytin ağaçlarındaki tahribat yapıldığını görüyoruz. Makalemizde Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi’nde bulunan belgeler ışığında Yunan İsyanıyla ortaya çıkan siyasi karışıkta tarım ve ticaretin bu durumdan nasıl etkilendiğini; zeytin ticaretinin bu süreçte yaşadığı sıkıntıları vermeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Girit Eyaleti, Ticaret, Vakıf ve Mukataa, Yunan İsyanı, Zeytin.

OLIVE AND ITS TRADE ON THE CRETE ISLAND

Öz

Thanks to its location, Crete Island has been one of the most important trading bases of the Mediterranean. The island is in an extremely important region in terms of its strategic location, where the Mediterranean meets the Archipelago. Undoubtedly, olive is the most important product that is grown on the island. Olive is the fertile fruit of the Mediterranean climate. The oil and soap obtained from this product is the most important commercial commodity sent to Istanbul that meets the needs of the palace. Cultivation nature of olives that is undulant due to the climate hindered the trade of oil and soap obtained from it at intervals. Mukataa foundations were also established for olive oil production. Since the trade was disrupted by destruction of olive trees caused by the Greek Revolt and the destruction of some villages, the trade had suffered setbacks. Therefore, the public demanded that the taxes be postponed or split into installments for an indefinite period of time. The state's response to this request was positive. It is apparent from the archive documents that the quality of the soap produced in the region was high. Other important centers producing olive preferred to sell their soaps under the counterfeit Cretan stamp, affecting the soap business profoundly. The laws enacted imposed the producers to stamp their products with the original stamp of the place where the soap was produced. It is also apparent that olive oil was sold to different countries at more affordable prices by keeping the customs taxes low. After the first domestic disturbance which occured in 1770, the island became a place of constant internal conflicts. In addition, olive trees were devastated, particularly in 1897/98. This study aims to set out how agriculture and trade were affected by this situation and the difficulties experienced in the olive trade in this period, when political turmoils arose upon the Greek Revolt, in the light of the documents in the Presidential State Archive.

Anahtar Kelimeler

Crete Province, Foundation and Mukataa, Greek Revolt, Olive, Trade.

Kaynakça

• Ali Emiri Tasnifi (I. Abdülhamid) AE.SABH.I.. , 281 – 18860 AE.SABH.I.. , 69 , 4754 ,AE.SABH.I.. , 203 , 13573
• Amedi Mektubi Kalemi A.}MKT.UM.. , 357,13,A.}MKT.UM.. , 164, 78,A.}MKT.MVL. , 142 , 81,A.}MKT.UM.. , 110 ,41 , A.}MKT.MHM. , 75 ,101, A.MTZ,GR,2,52, A.,MKT.NZD. , 1 ,20 A.}MKT.UM.. , 182, 40, A.}MKT. MHM. , 210, 35 A.MKT.236 , 11.
• Cevdet Tasnifi C..ML.. , 669 - 27419 C..ML.. ,78 , 3590 C..ML. , 556 , 22828 C..ML.. , 754 ,30701C..İKTS , 5 ,239 C..ML.. , 91 , 4101 MV , 73 , 84 C..İKTS , 43 , 2122 C..İKTS , 6 ,279 C..ML.. , 357 , 14608 C..ML.. , 295, C..ML.. , 386 , 15829
• Dâhiliye Nezareti DH.MKT. , 1653 , 1 DH. MKT. , 1656 - 90 DH.MKT 1669 , 109 DH.MKT. , 1604, 39
• Hatt-ı Hümayun Tasnifi HAT , 762,36022 HAT , 716 , 341779
• Hariciye Tasnifi HR.MKT 414 ,7 HR.MKT. 195 ,16 HR.MKT, 315 , 42 HR.TH.. , 218 , 70. HR.TH.. ,209 , 29 HR.TH.. , 201 , 59 HR.TH.. , 213 , 35, HR.TH.. , 194 , 38 HR.MKT. , 766, 58, HR.TH.. , 148 , 41
• İrade Tasnifi İ..ML , 2 , 41, İ..MVL. ,34 ,611 , İ..MTZ.GR.. ,34 , 1450 İ..MTZ.GR.. , 4 , 68 İ..HR.. , 183 ,10200 İ..DH.. , 289 , 18160 12033
• Meclisi Vala MVL , 799 , 69 ,MVL , 97 , 24 MVL , 875 , 73
• Meclis Vükela Zabıtları MV. ,41 ,25 MV,31 ,22.
• Maliye Nezareti Emlakı Emiriye Müdiriyeti ML.EEM. 65 - 37 ML.EEM. 64, 36, ML.EEM. , 69 , 9
• Şurayı Devlet ŞD. , 2374 , 31. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı TS.MA.e , 168 ,4
• Topkapı Sarayı Müzesi arşivi Evrakı TS.MA.e , 168 ,4
• Yıldız Tasnifi YPRK.BŞK. , 36 , 38, YPRK.ASK. , 144 , 65 ,Y..MTV. , 182 , 24 ,Y..MTV. ,182 ,147, Y.MTV. , 182 , 175, Y..MTV. , 174 ,182 ,Y..MTV.,178,166 ,Y..PRK.MYD, 19 , 123 ,Y..PRK.ASK. 132 , 33, Y..PRK.ASK. , 144, 120 Zaptiye ZB. 4 , 67
• Takvim-i Vekayi, 1 Safer 1279 (29 Temmuz 1862).
• 1292-1293-1309 Salnâme-i Vilayet-i Girid - Hanya / Girid : Hanya Girid Vilayet Matbaası.
• Adıyeke, A, Nükhet (2000). Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı, (1896-1908), Ankara: TTK.
• Akyıldız, Ali (2009). “Saliha Sultan” ,TDVİA, İstanbul, C.36,45.
• Arıkan, Zeki (2006). “Midilli-İstanbul Arasında Zeytinyağı Ticareti”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXV (40): 1-28.
• Baykara Taşkaya, Arzu ”(2021).Midilli Adası’nda Sabun İmalatı” Güncel İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları 2021, Edit: Doç. Dr. Mehmet Sarıoğlan Dr. Fatih Sansar, Lyon: Livre de Lyon, 63-94.
• Cuinet, Vital (1892) La Turquie D 'Aise Paris, E. Cilt 1, Leroux: France
• Duran, Faik Sabri (1996). Büyük Atlas, İstanbul :Kanaat Yayınları.
• Emecen F. M. (1989). XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: TTK.
• Emecen F, M. (1991). ”Atıyye-i Seniyye “,TDVİA, İstanbul, c 4, 64.
• Erkal, Mehmet (2007). “Öşür”, TDVİA, İstanbul, C..34, 97-100.
• Genç, Mehmet (2006). ”Mukataa”, İstanbul, TDVİA, C.31, 129-132.
• Göğüş, Fahrettin – Özkaya, Mücahit Taha, Ötleş, Semih (2009). Zeytinyağı, Ankara: Eflatun Kitabevi.
• Gür, Barış (2019). ”Minos Ve Miken Kültürlerinde Zeytinyağı Üretimi Ve Ticareti”,Çağlar Boyunca Üretim Ve Ticaret: Prehistorya’dan Bizans Dönemi’ne “Editor: Oktay Dumankaya , Bilgin Kültür Sanat :Ankara ,165-177.
• Gülsoy, E. (1997). Girit’in Fethi ve Adada Osmanlı İdaresinin Tesisi (1645-1670), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Hadzııossıf, Christos (2018). ”Zeytin ve Zeytinyağının Tarihselliği “,Zeytinin Akdeniz’deki Yolculuğu Konferans Bildirileri,izmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi,95-105.
• Hinz, W. (1990). İslam’da Ölçü Sistemleri; Çev Acar Sevim, İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Karal, Enver Ziya (1988). Selim III’ ün Hattı Hümayunları- Nizam-ı Cedit- 1789- 1807, TTK Yayınları, Ankara.
• Mantran, Robert (1987). “XVIII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ticaretin Değişmesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, III, Ege Üniversitesi, 169–170.
• Mourellos, J. D. (1920). La Crete A Traverse Les Siecles ,Crete .
• Kütükoğlu, M. (1986). “Yunan İsyanı Sırasında Anadolu Ve Adalar Rumlarının Tutumları Ve Sonuçları. ”III. Askeri Tarih Semineri, Türk-Yunan ilişkileri, 133-171.
• Şemsettin Sami (1314). Kamusu’l-Alam, Cilt 6, Mihran Matbaası, İstanbul.
• Öztürk, Nazif (2006). ”Mukataalı Vakıf “TDVİA, İstanbul C..3, 132-134.
• Öztürk, Y. (2015).1770 Girit Ayaklanması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Özcan, Abdülkadir (1999 ). ”İane” ,TDVİA,İstanbul, C.19 , 228-232.
• Şahin, Güven (2019). ”Türk Kültür Coğrafyasından Özel Bir Örnek:Türk Sabunları”, İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, AİCUSBED, 5/2,2019, 371-401.
• Tukin, C. (1945). Osmanlı İmparatorluğu’nda Girit isyanları 1821 yılına kadar Girit, Belleten, 9(34), 163-206.
• Tukin, Cemal (1996). “Girit”, İTDVİA, İstanbul, C. 14, 85-93.
• Türkmen, Z. (2001). Girit Adası’nı Osmanlı İdaresinden Ayırma Çabaları, Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi (OTAM), 12, 219-244.