A STUDY ON “KASHGAR PRINTS”: “EASTERN TURKI” PRINTED MATERIALS PUBLISHED BY THE SWEDISH MISSION PRESS IN KASHGAR (1892-1938)

Yıl 2013, Sayı: 1 - Sayı: 1, 75 - 108, 01.06.2013

Eset Sülayman

Öz

In 1892, the Mission Covenant Church of Sweden (Svenska Missionsförbundet) decided
to open a new mission field in Kashgar, Xinjiang. The first Swedish missionaries began their
activities there in January of 1892. The mission set up its own printing office in Kashgar in
1912, which, until 1938, was the only printing press in existence there. During the 25 years of
its operation, it printed and published thousands of books in the Eastern Turki (Uyghur)
language which included religious literature and secular materials. Moreover, it also printed
various kinds of textbooks, calendars, tracts and also modern newspapers. Before Soviet Russia
had influence in Xinjiang in the 1930s, the cultural and educational activities of the Swedish
missionaries, especially the work of their modernized printing press, assumed an important role
in the formation of Modern Uyghur. This is considered a tremendous achievement in twentieth
century Uyghur cultural history. The printed materials enabled this isolated Eastern Turkic
language to form and improve itself to become a modern language.
In support of the literary and educational activities in Xinjiang were many Swedish
Eastern Turki experts who engaged in linguistic and literary research. Gustaf Raquette (1871-
1945), Gustaf Ahlbert (1884-1943), Sigfrid Moen (1897-?), Oscar Hermansson (1889-1951)
and the outstanding Swedish Turcologist, the late Gunnar Jarring, were all very active in the
studies of the Eastern Turki (Uyghur) language and culture. One result of their interest is the
collection of Oriental manuscripts in the several libraries and archives in Sweden, which,
although unknown to many, are of lasting value for international Oriental Study researchers.
This paper provides a linguistic and socio-cultural description of the formation of
modern standard literary Uyghur and its close relationship with the cultural activities of the
Swedish missionaries in the early twentieth century. At the same time, this project also intends
to show what the literary works and influence of the Swedish missionaries had on the
formation and development of Modern Uyghur, all based on materials in the Swedish archives
and other sources. In other words, this project emphasizes the language features of the Eastern
Turki printed materials and their close relationship to modern standard literary Uyghur. A more
detailed and related research on the phonetic, lexical and grammatical features of these printed
materials should be done in the near future

Anahtar Kelimeler

Kashgar Prints, Eastern Turki, The Swedish Mission Press, Kashgar

“KAŞGAR YAYINLARI” ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA: KAŞGAR’DA İSVEÇ MİSYONERLİĞİ MATBAASI TARAFINDAN YAYINLANAN “DOĞU TÜRKÇESİ” İLE YAZILMIŞ ESERLER (1892-1938)

Öz

1892’de İsveç Misyonerlik Ahit Kilisesi (Sevenska Missionsförbundet) Sincan,
Kaşgar’da yeni bir misyonerlik sahası açmaya karar vermiştir. İlk İsveçli misyonerler burada
Ocak 1892’de faaliyetlerine başlamışlardır. Misyonerlik 1912’de, 1938’e kadar tek olan,
Kaşgar’da kendi matbaasını kurmuştur. 25 yıllık faaliyeti sürecinde matbaa hem dini hem de
dini olmayan binlerce kitabı Doğu Türkçesi (Uygurca) ile basmıştır. Ayrıca, matbaa çeşitli ders
kitapları, takvimler, broşürler ve gazeteler basmıştır. Sovyet Rusya’nın Sincan üzerinde
1930’lardaki etkisinden önce İsveçli misyonerlerin eğitim ve kültür faaliyetleri, özellikle de
modern matbaaları, Çağdaş Uygurcanın gelişimi üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur. Bu,
20. Yüzyıl Uygur kültür tarihinde önemli bir başarı olarak görülmektedir. Bu yayınlanan
eserler tek başına kalmış bu Doğu Türkçesi dilinin modern bir dil olmasını sağlamıştır.
Pekçok İsveçli Doğu Türkçesi uzmanı dil ve edebiyat çalışmalarıyla Sincan’daki edebi
ve eğitim aktivitilerine katkıda bulunmuştur. Gustaf Raquette (1871-1945), Gustaf Ahlbert
(1884-1943), Sigfrid Moen (1897-?), Oscar Hermansson (1889-1951) ve önde gelen İsveçli
Türkolog Gunnar Jarring aktif bir biçimde Uygurca dil ve kültür çalışmalarını yürütmüşlerdir.
Onların bu ilgisinin bir sonucu da İsveç’teki kimi kütüphanelerde ve arşivlerde bulunan
Oryantal el yazmalarını toplamalarıdır. Birçok kişi tarafından bilinmese de bu yazmalar uluslar
arası Oryantal Çalışmaları açısında son derece önemlidir.
Bu makale, çağdaş standart edebi Uygurcanın dilsel ve sosyokültürel gelişimini ve
bunun 20. Yüzyılın başındaki İsveçli misyonerlerle olan yakın ilgisini ele almaktadır. Aynı
zamanda bu çalışma Modern Uygurcanın gelişimindeki edebi eserlerin ve İsveçli misyonerlerin
nasıl bir etkide bulunduğunu da açıklamaktadır. Bir başka deyişle, bu çalışma Doğu Türkçesi
ile basılmış eserlerin dil özellikleri ile onların modern standart edebi Uygurca ile ilişkilerini
vurgulamaktadır. Bu basılı eserlerin fonetik, leksik ve gramer özelikleri ile ilgili daha ayrıntılı
bir çalışma yakın zamanda yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kaşgar Baskıları, Doğu Türkçesi, İsveç Misyonerliği Matbaası, Kaşgar