GÜLEMHAN KOŞAĞI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Sayı: 11, 59 - 67, 28.06.2018

ŞÜKRAN Oğuz

Öz

Birinci Mançu-Çin istilası devri olarak adlandırılan 1755-1865 yılları
arası, Türklerin anayurdu Doğu Türkistan’ın siyasi, ekonomik ve toplumsal
yapısının, Çinliler tarafından tamamen değiştirilip Çin sosyoekonomik yapısının
baskıyla yerleştirildiği bir dönemdir. Çalışmamıza konu olan Gülemhan Koşağı da
1820-1825 yılları arasında, İli ırmağı kıyısındaki Oyman Bulak’ta yaşanmış
gerçek bir olay ve şahısla ilgili tarihî koşaklardan biridir. Koşakta Uygur
kızı güzel Gülemhan’ın feodal nikâhla kararan talihi, sevgisi ve nikâh
özgürlüğü için verdiği mücadele anlatılmaktadır. Uygur halkı tarafından
yaratılan bu tarihî koşakta Gülemhan’ın talihsiz kaderinden duyulan üzüntü, zalimlere
sitem ve nefret dile getirilmektedir. Gülemhan Koşağında,
zulüm, baskı ve yıldırma politikalarına rağmen Uygurların gelecek özgür günlere
duyduğu özlem ve bu uğurda mücadele arzusu Gülemhan üzerinden kararlılıkla
vurgulanmaktadır. Çalışmamızda, ilk olarak Gülemhan Olayı hakkında bilgi verilecek,
daha sonra Gülemhan Koşağı konu-içerik, şekil-yapı ve işlev yönünden
değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gülemhan Koşağı, feodal nikâh

Kaynakça

• SARAY, Mehmet (2015), Doğu Türkistan Türkleri Tarihi, İstanbul: Aygan Yayıncılık.
• ULUSOY, Demet, CELİL, Abdülreşit (2011), “Uygurlarda Aile”, Sosyoloji Konferansları, 0 (32), 1-29. Retrieved fromhttp://dergipark.gov.tr/iusoskon/issue/9520/118925. Erişim Tarihi: 07.06.2017.
• TANRIDAĞLI, Gülzade (2000), “Uygur Kültüründe Saç Örgüleri ve Anlamları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 14, Erzurum, ss.47-53.
• TUNA, Amine (2012), Doğu Türkistan’da Asimilasyon ve Ayrımcılık, İnsani Yardım Vakfı: İstanbul.
• ALPTEKİN, Erkin (1978), Uygur Türkleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• BİRGÜL, Alev Kâhya (2000), “Dede Korkut Hikâyelerinde Kadının Konumu”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (19-21 Ekim 1999, Ankara), Yay. Haz.: Alev Kâhya Birgül-Aysu Şimşek Canpolat, Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, ss.229-244.
• ÇANDARLIOĞLU, Gülçin (2004), Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü (Çin Kaynakları ve Uygur Kitabelerine Göre), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• DEMİRAĞ, Yelda (2014), “1755-1949 Yılları Arasında Doğu Türkistan”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, ss.229-245.
• EKİCİ, Metin (2000), “Dede Korkut Kitabı’nda Kadın Tipleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (19-21 Ekim 1999, Ankara), Yay. Haz.: Alev Kâhya Birgül-Aysu Şimşek Canpolat, Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, ss.123-138.
• ERKUL, Ali (2002), “Eski Türklerde Aile”, Türkler, Cilt 3, İlkçağ, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara. Yeni Türkiye Yayınları, ss.157-175.
• İNAYET, Alimcan-ÖGER, Adem (2009), “Uygur Türklerinin Mitolojik, Dinî ve Tarihî Kadın Kahramanları Üzerine”, Turkish Studies, Volume 4/3 Spring, ss.1183-1198.
• YILDIZ, Naciye (2004), “Uygur Halk Edebiyatında Tarihi Koşaklar”, Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’e Armağan, Editör: İsmet Çetin, Gazi Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını:1, Ankara: Ümit Ofset Matbaacılık, ss.713-726.
• ZUNUN, Mehemmet-RAHMAN, Abdukerim (1982), Uygur Halk Ağız Edebiyatının Esasları, Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı.
• Alıntı yeri: file:///C:/Users/User/Desktop/TÜRKLER%20CİLT-3.pdf. Erişim Tarihi: 07.06.2017.
• ERKUL, Ali, “Eski Türklerde Evlenme Gelenekleri”, https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=364792. Erişim Tarihi: 07.06.2017
• GÖMEÇ, Saadettin (1997), Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• HAYİT, Baymirza (1975), Türkistan Rusya ile Çin Arasında, İstanbul: Otağ Yayınevi.
• HOŞUR, Memtimin (2006), İli Halk Nahşalarının Tarihiy Bayanı, Pekin: Milletler Neşriyatı.
• KOCA, Salim (2002), “Eski Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat”, Türkler, Cilt 3, İlkçağ, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara. Yeni Türkiye Yayınları, ss.8-53. Alıntı yeri: file:///C:/Users/User/Desktop/TÜRKLER%20CİLT-3.pdf. Erişim Tarihi: 07.06.2017.
• İSMAİL, Osman (1998), Halk Ağız Edebaiyatı Hakkıde Umumiy Bayan, Urumçi: Şincang Halk neşriyatı.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1989), Türk Millî Kültürü, 6.Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (2001), Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• ÖMER, Uçkuncan (2009), Uygur Halk Tarihi Koşakları Kamusu, Urumçi: Şincang Üniversitesi Neşriyatı.
• ÖMER, Uçkuncan (1981), Uygur Halk Tarihi Koşakları II, Kaşgar: Kaşgar Uygur Neşriyatı.
• RAHMAN, Abdulkerim (1996), Uygur Folkloru, Çeviri: Soner Yalçın-Erkin Emet, Ankara: Kültür Bakanlığı Yarınları.
• SADIK, Mehemmetcan (1995), Uygur Halk Ağız Edebiyatı Hakkında, Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı.