SOIL IN THE BELIEFS AND PRACTICES OF THE UYGHUR TURKS

Yıl 2018, Sayı: 11, 36 - 48, 28.06.2018

Kübra Yıldız Altın

Öz

Uyghurs
are founded on the cultural heritage of Hun and Köktürks that were founded
before themselves. However, they adopted completely a sedentary life before
these and left documents written on paper instead of the documents written on
stone. This situation has produced very important consequences for the old
Turkish culture and life. Uyhurs have been living their culture for a very long
time in terms of the Turkish History of Central Asia.

It
is possible to see the rich diversity in the beliefs and practices of the
Uyghur Turks that they have a long cultural background. In this context, soil
which is an important element of nature, have became cult among Uyghurs as in
the other Turkish tribes. Soil was involved in the origins and etymology myths
of Uyghurs; literary genres such as epic, legend, folk story, proverb; in
healing practices, such as folk medicine. This situation necessary to determine
the functions and the location of the soil in the life of the Uighurs.

The
cult of soil in the Uyghur Turks have been examinated in this work. This
examination have been done within the framework of “the structural and functional
approach”. In this context, firstly, we have focused on soil in the Uyghur
Turks’ origin, cosmogony and etymology myths; then, cult of soil in Uyghur
Turks’ belief and practices have been assessed in this notice. Also, we have determined
their reflection on oral cultural products. Thus, beliefs related to soil in
Uyghurs and functions of soil in social and cultural life of Uyghurs have been
revealed.

Anahtar Kelimeler

Soil, Cult, Uyghur Turks, Tradition, Belief

UYGUR TÜRKLERİNİN İNANÇ VE UYGULAMALARINDA TOPRAK

Öz

Uygurlar
kendinden önce hâkim olmuş Hun ve Köktürklerin kültür mirası üzerine kurulmuş
olmakla beraber, bu devletlere nazaran tam bir yerleşik hayata geçmesi ve artık
taş üzerine yazılmış belgeler yerine kâğıtlar üzerine yazılmış belgeler
bırakmaları eski Türk kültür hayatı bakımından çok önemli neticeler
doğurmuştur. Uygurlar, Orta Asya Türk tarihi bakımından hem devlet olarak
yaşadıkları dönemde hem de yıkılışlarından sonra çok uzun süre kültürlerini
yaşatabilmişlerdir.

Uzun
bir kültürel geçmişe sahip olan Uygurların inanç ve uygulamalarındaki zengin çeşitliliği
görmek mümkündür. Tabiata ilişkin önemli bir unsur olan toprak, diğer Türk
boylarında olduğu gibi Uygurlar arasında da kültleşmiş durumdadır. Toprak, Uygurların
köken ve türeyiş mitlerinde; destan, efsane, halk hikâyesi, atasözü gibi sözlü
edebiyat ürünlerinde; halk hekimliği gibi sağaltma uygulamalarında yer
almıştır. Bu durum, Uygurların yaşamında toprağın konumunu ve üstlendiği
işlevleri tespit etmeyi gerekli kılmaktadır.

Uygur
Türklerinde toprak kültünün ele aldığı bu çalışmada “yapısal ve işlevsel
yaklaşım” çerçevesinde bir değerlendirme yapılmıştır. Bu kapsamda ilk olarak
Uygur Türklerinin kozmogoni ve türeyiş mitleri ile inanç ve uygulamalarındaki
toprak olgusu değerlendirilip bunların sözlü edebiyat ürünlerine yansımaları
tespit edilmiştir. Böylece Uygurlarda toprağa ilişkin inançlar ile toprağın Uygurların
sosyal ve kültürel yaşamındaki işlevleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Toprak, Kült, Uygur Türkleri, Gelenek, İnanç

Kaynakça

• Abudukelimı, Bumairimu. (2006). Uygur Türklerinin Dini İnanışları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi). Cilt I. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (Eren Ercan, Çev.). Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Beydullah, Mettursun (2005). Taklamakan Çölü’nün Merkezindeki Bilinmeyen Uygur Köyü: Deryabuyi (Sosyal-Antropolojik Bir Araştırma). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Caferoğlu, Ahmet (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Celil, Abdürreşit (2002). Sarı Uygurların Sosyo-Kültürel Yapısı. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Çavar, G. (2007). 当代麦盖提维吾尔刀郎人民间信仰中的自然崇拜Bugünkü Makit Uygur Dolanlarının Halk Dinindeki Doğal İnançları, Xinjiang Normal University Institute of Social Sciences and National Science, China: Unpublished Master’s Thesis.
• Davut, Rahile (2003). “Uygurların Mezar Kültürü Üzerinde Bir Araştırma”. (Alimcan İnayet, Çev). Milli Folklor, 60, s. 207-210.
• Doğan, Levent (2009). “Uygur Atasözlerinde Yüceltilen Değerler”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/1, s. 87-104.
• Eliade, Mircea (2003). Dinler Tarihine Giriş. (Lale Arslan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergin, Muharrem (2011). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. Ankara: İstanbul Yayınevi.
• Genç, Zekiye (2009). Uygurlarda Kadın. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gönel, Tuğba (2011). Rahman Abdurrehim’in “Uygurlarda Şamanizm” Adlı Eserinin Halkbilimi Açısından İncelenmesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gül, Bülent (2004). Eski Türk Tarım Terimleri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Güngör, Harun (1992). “Kayseri’de Yaşayan Uygur ve Kazak Türklerinin Bazı Âdet ve İnanışları”. Milli Folklor, 14, s. 7-11.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnan, Abdülkadir (1998). Makaleler ve İncelemeler. Cilt I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnayet, Alimcan (1995). Uygur Halk Hikayeleri Üzerine İncelemeler. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• İnayet, Alimcan (2013). “Uygur “Yar-Yar” ve “Öleñ” Koşakları Üzerine”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 1/2, s. 25-35.
• İzgi, Özkan (1989). Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kafesoğlu, İbrahim (1980). Eski Türk Dini. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kalafat, Yaşar (1998). Kuzey Azerbaycan-Doğu Anadolu ve Kuzey Irak’ta eski Tük dinî izleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Killi Yılmaz, Gülsüm (2007). “Hakaslarda Ölüm İle İlgili Gelenekler”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4/4, s. 65-87.
• Köse, Nerin; İnayet, Alimcan (1996). “Âşık Garib’in Türkmen ve Uygur Varyantları Üzerine”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 1, s. 43-57.
• Mihray. (2001). “古代维吾尔人的自然崇拜” “Eski Uygurların Doğal İnançları”. Journal of Xinjiang Employee University, 9/1, s. 20-22.
• Necip, Emir Necipoviç (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (İklil Kurban, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Cilt I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Cilt II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öger, Adem (2008). Uygur Efsaneleri Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme ve Metinler). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Öger, Adem (2012). “Uygur Türklerinin Doğum Adetleri”. Turkish Studies, 7/1, s. 1679-1694.
• Öger, Adem (2013). Uygur Türklerinde Törenler ve Bayramlar. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Öger, Adem (2017). “Uygurlarda Muskacılık Geleneği ve Çağatayca Yazılmış Bir Muska Kitabı”. Gazi Türkiyat, 20, s. 55-88.
• Öger, Adem; İnayet, Alimcan (2013). “Uygur Türklerinde Ölüm İle İlgili İnanış ve Adetler”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 1/2, s. 49-64.
• Rahman, Abdulkerim (1996). Uygur Folkloru. (Soner Yalçın ve Erkin Emet, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim; Duymaz, Ali (2006). İslamiyet Öncesi Türk Destanları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Taş, İsmail (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları.
• Yasen, Saidula (2006) Uygur Atasözleri A, E, Maddeleri (Metin-Çeviri-Açıklama), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.