Uygur Türklerinde Gök ve Gök Cisimleriyle İlgili Efsanelerin İncelenmesi

Yıl 2019, Sayı: 13, 87 - 100, 29.06.2019

Gökçe Emeç

Öz

Türklerin evren ve doğa tasarımları, bu
tasarımlar sayesinde dünyayı ve çevreyi algılayışları, efsaneler sayesinde
günümüze ulaşmıştır. Türklerin evren tasarımları dikotomik bir yapı üzerine
kurulmuştur. Bu yapı, iki temel unsuru içermektedir. Bunlardan biri gök, diğeri
ise yerdir. Türkler, çok eski dönemlerden itibaren doğada birtakım güçlerin
bulunduğuna inanmış ve onları kutsallaştırmışlardır. Gök de bu önemli güçlerden
biridir. Türklerin kutsallaştırması sonucunda ise Gök Tanrı inancı ortaya
çıkmıştır. Gök Tanrı inancı ve beraberinde getirdiği Güneş, Ay ve yıldız
kültleri efsanelere yansımıştır. İncelememizde Uygur Türklerinin gök ve gök
cisimlerinin oluşumu ile ilgili on üç efsaneye yer verilmiş, bu efsaneler
konularına göre sınıflandırılarak incelenmiştir. Bu incelemeyle Türklerdeki
evren tasarımının Uygur Türklerinin efsanelerine yansımasına ulaşılacak, Uygur
Türklerinin efsaneleri hem metin merkezli hem de bağlam merkezli olarak ele
alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Uygur Türkleri, Gök Tanrı inancı, kültler, efsane

Kaynakça

• Arslan, Mustafa. (2005). “Türk Destanlarında Evren Tasarımı.” Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. (Ed. Gürer Gülsevin, Fikret Türkmen. İzmir: Kanyılmaz.
• Bayat, Fuzuli. (2007). Türk Mitolojik Sistemi- 2 Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi. İstanbul: Ötüken.
• Baykara, Tuncer. (2007). Tarih Araştırma ve Yazma Metodu. İstanbul: IQ Kültür Sanat.
• Beydili, Celal. (2015). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Çiftçi, Musa. (2004). “Türklerde Gök Kültü”, Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’e Armağan. (Ed. İsmet Çetin), Ankara: Gazi Eğitim ve Kültür Vakfı.
• Eberhard, Wolfram. (2007). Çin Tarihi. Ankara: TTK.
• Ekici, Metin. (2016). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel.
• Eliade, Mircea. (2003). Dinler Tarihine Giriş. (Çev. Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı.
• Ergun, Metin. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi 1-2. Ankara: TDK.
• Ergun, Pervin. (2017). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Esin, Emel. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Günay, Ünver; Harun Güngör. (2015). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Konya: Berikan.
• Hançerlioğlu, Orhan. (1993). Dünya İnanışlar Sözlüğü, Dinler, mezhepler, Tarikatlar, Efsaneler. İstanbul: Remzi.
• İnan, Abdülkadir. (2017). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK.
• Kaşgarlı Mahmud. (2006). Divanü Lûgat-it-Türk-3. (Çev. Besim Atalay). Ankara: TDK.
• Öger, Adem. (2008). Uygur Efsaneleri Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme ve Metinler). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı, İzmir.
• Sakaoğlu, Saim. (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara.
• Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: TDK.
• Türkmen, Fikret. (2011). “Oğuzların İdari Yapı ve Teşkilatlarında Dikotomik Özellik”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11/1, ss. 11-14.
• Uraz, Murat. (yıl yok). Türk Mitolojisi. Ankara: Hera.