Yeni Uygur Atasözlerinin Yönelim Metaforları Açısından İncelenmesi

Yıl 2020, Sayı: 15, 126 - 140, 23.06.2020

Muhammet Yasin Çakır

https://doi.org/10.46400/uygur.711188

Cited By: 3

Öz

Klasik anlamda metafor, sadece söz sanatı olarak görülürken modern/çağdaş metafor daha geniş bir kavram alanını ifade eder. En geniş anlamıyla metaforlar, duygularımızı ortaya çıkaran veya gizleyen dile ait unsurlardır. Atasözlerinde sık sık kullanılan metaforun bir türü de yönelim metaforlarıdır. Yönelim metaforları, insanların birbirleriyle iletişim kurarken yön odaklı kelimeleri kullanmasıyla oluşur. Yeni Uygur atasözlerinde de bu yönteme sıkça başvurulmuştur. Yeni Uygur atasözlerinde yönelimi sağlayan kelimeler: aldi (ön)/keyin (arka), yuquri (yukarı)/ tüve (aşağı), yiraq (uzak)/yéqin (yakın), tar (dar)/keñ (geniş), néri (öte)/beri (beri), téş (dış)/iç (iç)’tir. Bu yer-yön bildiren kelimelerin yanında çiq- (çık-)/çüş- (düş-), baş/ayaq, asman(gökyüzü)/yer gibi kelimeler de yönelim bildirmektedir. Yeni Uygur atasözlerinin seçilimi noktasında Kurtuluş Öztopçu’nun “Uygur Atasözleri ve Deyimleri” ile yüksek lisans tezimde çevirdiğim Muhemmet Rehim’in “Uyġur Xelq Maqal Temsilliri” kitaplarından faydalanılmıştır. Muhammet Emin Yıldızlı’nın “Yönelim Metaforlu Deyimlerin Sınıflandırılması” makalesinde kullanılan tasnif yönteminden yararlanılmış, ancak sıralı cümle yapısındaki bazı atasözleri bu tasnifte herhangi bir başlığa girmediği için yeni bir başlık daha eklenmiştir. Uygurların yönelim metaforları içinden en çok aldi (ön)/keyin (arka), yiraq (uzak)/yéqin (yakın) metaforunu kullandıkları tespit edilmiştir. Yeni Uygur atasözlerinin daha önce metaforik açıdan incelenmemiş olması bu çalışmayı özgün kılan niteliklerdendir.

Anahtar Kelimeler

uygur, atasözü, metafor, yönelim, maqal

Proverbs of New Uighur Attachments in Terms of Orientational Metaphors

Öz

In the classical sense, metaphor is seen only as the figure of speech, while modern /contemporary metaphor expresses a wider conceptual field. In the broadest sense, metaphors belong to the language that reveals or hides our emotions. One type of metaphor frequently used in proverbs is orientation metaphors. Orientation metaphors are formed when people use direction-oriented words when communicating with each other. This method has been frequently used in new Uighur proverbs. The words that provide orientation in the new Uighur proverbs: aldi (front)/keyin (back), yuquri (up)/ tüve (down), yiraq (far)/yéqin (close), tar (narrow)/keñ (wide), néri (beyond)/beri (side), téş (outside)/iç (inside). In addition to these words that indicate direction-direction, words such as çiq- (go up)/çüş- (drop), baş (top)/ayak (foot), asman(sky)/yer (floor) also report orientation. At the point of choosing new Uyghur proverbs, “the Uighur Proverbs and Idioms” of Kurtuluş Öztopçu and the “Uygur Xelq Maqal Representations” of Muhemmet Rehim, which I translated in my master thesis, were used. The classification method used in Muhammet Emin Yıldız's "Classification of Orientation Metaphorical in Idioms" article was used, but a new title was added because some proverbs in the coordinate clause do not fall under any title in this classification. Among the orientation metaphors of the Uighurs, it was found that they used the metaphor of the aldi (front) / keyin (back), yiraq (far) / yéqin (close). The fact that the new Uighur proverbs have not been studied metaphorically is one of the characteristics that make this study unique.

Anahtar Kelimeler

Uighur, proverb, metaphor, attachment, adage

Kaynakça

• Akın, Cüneyt. (2017). “Kırgız Atasözlerinde Yönelim Metaforu Kullanımı”. Türk Dünyası, S.44, s. 9-17.
• Artun, Erman. (2016). “Çukurova ve Kıbrıs Halk Kültüründe Ölümü Algılama”. Folklor/Edebiyat, S.85, s. 9-22.
• Aydın, Mustafa Fatih. (2019). “İkinci Yeni Şiirinde Bir Mekân Poetiği: Oda ve Duvar Metaforu”. B. Kırmızı içinde, Multidisipliner Çalışmalar (Dil ve Edebiyat Üzerine Araştırmalar), Konya: Aybil Yayınları, s. 392-416.
• Çakır, Muhammet Yasin. (2017). Yeni Uygur Atasözlerinin Sentaksı. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dinçer, Aslıhan. (2015). “Metaforların İzinde: Hayat Yolculuktur”. Türklük Bilgisi Araştırmaları, S.44, s. 201-214.
• Gen, Sıla. (2012). “Tahsin Yücel'in Salaklık Üstüne Deneme'sinde Yönelim Metaforları”. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, s. 649-659, Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer. (2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• Lakoff, George ve Johnson, Mark. (2015). Metaforlar: Hayat, Anlam ve Dil. (Çev:Gökhan Yavuz Demir), İstanbul: İthaki Yayınları.
• Necip, Emir Necipoviç. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Çev:İklil Kurban), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztopçu, Kurtuluş. (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• Rehim, Muhemmet. (1979). Uyġur Xelq Maqal Temsilliri. Urumçi: Şincan Xelq Neşriyatı.
• Sarı, Ceyhun. (2016). “Deyimlerde Aşağı/Yukarı Yönelim Metaforu.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(44), s. 212-216.
• Yıldızlı, Muhammed Emin. (2017). “Yönelim Metaforlu Deyimlerin Sınıflandırılması”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), s. 1489-1498.
• Yunusoğlu, Mağfiret Kemal. (2015). “Yönelim Metaforları ve Kültürel Temelleri”. Turkish Studies, 10/8, s. 1627-1642.