Azerbaycan Basınından Edebiyat Gazetesi (1934-1945)

Yıl 2020, Sayı: 15, 92 - 105, 23.06.2020

Huseyn Ahmadov

https://doi.org/10.46400/uygur.731965

Öz

Azerbaycan’da Sovyet rejimi kurulduktan sonra bütün alanlarda olduğu gibi basında da sosyalizm propagandası ön plana çıkmıştır. Bunun için yeni basın organları devlet tarafından faaliyete geçirilmiştir. Önce Komünist, Şark Kadını, Sovyet Kendi, Maarif ve Medeniyet, Genç İşçi, Azerbaycan Gençleri gibi yayın organları Komünist, Marksist ve Leninist hareketlere hizmet etmişlerdir. 1930’lu yılların başlarında, devlet tarafından birçok basın organı kapatılmıştır. Bu yıllarda, özellikle edebiyat alanında faaliyet gösteren şair ve yazarlar kendi eserlerini yayımlayabilecek yayın organı bulmakta sıkıntı yaşamışlar. Durum böyle olunca devletin desteğiyle 1 Ocak 1934 tarihinde Azerbaycan Yazarlar Birliği’nin bünyesinde Edebiyat gazetesi yayın faaliyetine başlamıştır. Gazetenin ilk editörlüğünü Hacıbaba Nazarlı yapmıştır.
Gazetede edebiyatla ilgili yazıların yanı sıra siyaset ve hukuk alanında; dil ve alfabe gibi toplumu derinden etkileyen kültürel ve sanatsal birçok konuda yazılara yer verilmiştir. Günümüzde de yayın faaliyetine devam eden gazete, farklı yıllarda hem alfabe, hem de isim değişikliğine uğramıştır.
İncelenen 1934-1945 yılları arasındaki sayılarından, ülkede ve dünyada yaşanan siyasi olayların gazeteyi de etkilediği görülmektedir. Önce 1937 yılında yaşanan Stalin baskısı (represyonu), ardından da II. Dünya Savaşı’nın başlaması gazetenin yayın politikasını derinden etkilemiştir. Bu çalışmada, Azerbaycan basın tarihinde önemli bir yeri olan Edebiyat gazetesinin 1934-1945 yılları arasında çıkan sayıları sosyal, siyasi ve kültürel açılardan ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Siyaset, Basın, Edebiyat, Gazete

An Examination Over the Newspaper “Edebiyat” in the Azerbaijani Press (1934-1945)

Öz

After the Soviet regime was established in Azerbaijan, as in all areas of life, the socialist propaganda stood out in press. That is why new press organs were founded by the state. In these times of the propaganda some press organs like “Communist”, “The East Woman”, “Soviet Village”, “Education and Civilization”, “The Young Worker”, “Azerbaijani Youths” were in the service of Communist, Marxist and Leninist ideologies. At the beginning of the 1930's many press organs were forced to shut down by the state. In the meantime, writers and poets had a hard time finding proper press organs to send their works. And on January 1st, 1934 the newspaper “Edebiyat” was founded within the structure of “The Union of Azerbaijani Writers”.
Lots of essays have been published in the newspaper about politics and law; and cultural dimension of the society has also been important for the newspaper. Then the newspaper “Edebiyat”, which still continues working and publishing, underwent a change of alphabet and name in different years.
It seems from the issues of the newspaper published between 1934 and 1945 that the political events occurred in the country and the world affected the newspaper. So it can be said that first the Stalinist repression in 1937 and then the World War II had a great impact upon the publishing policy of the newspaper. In this study, the issues of the newspaper published between 1934 and 1945 were examined in political, social and cultural terms.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Politics, Press, Edebiyat, Newspaper

Kaynakça

• ADIGÜZEL, Hüseyin. (2004). Atatütk, Nerimanov ve Kurtuluş Savaşımız. İstanbul: İleri Yayınları.
• AŞIRLI, Akif. (2010). Azərbaycan Mətbuat Tarixi II Hissə (1920-1990). Bakı: Elm və Təhsil Nəşriyyatı.
• BAĞIROV, Mircəfər. (1937, Mart). “ÜİK (B) P MK Fevral Plenumun Yekunlari Haqqında M. C. Bağırov Yoldaşın Məruzəsi”. Ədəbiyyat Qəzetəsi, S. 14(99), s.4.
• CAVİD, Hüseyn. (1934, Ocak). “Təbrik Edirəm”. Ədəbiyyat Qəzetəsi, S. 1, s.1.
• ƏLİYEVA, Aynurə. (2020, 28 Yanvar). “Repressiya Dalğasının Qurbanı - Məmməd Kazım”, Türküstan, s.17.
• FƏRƏCOV, Savalan. (2010, 24 Dekabr). “Ədəbiyyat Tariximizdən: Seyfulla Şamilov”. Mədəniyyət, s.12.
• HEYDƏROVA, Sevin Ayazqızı Vəfalı. (2018). Azərbaycan Ədəbi-Nəzəri Fikrinin İnkişafında Ədəbiyyat və İncəsənət Qəzetinin (Ədəbiyyat Qəzeti) Rolu 1960-1970-ci İllər, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi Adına Ədəbiyyat İnstitutu.
• HƏBİBBƏYLİ, İsa. (2012). Böyük Ədəbiyyat Nəhəngi Məmməd Səid Ordubadi. Bakı: Elm və Təhsil Nəşriyyatı.
• HÜSEYN, Mehdi. (1934, Ocak). “Simurq - Sənətkar”, Ədəbiyyat Qəzetəsi, S. 1, s.2.
• HÜSEYNOV, Fariz. (2014, 28 Mart). “Bakının Memarlıq İnciləri: Hökümət Evi”. Mədəniyyət, s.15.
• XƏLİZADƏ, Flora. (2009, 30 Yanvar). “Repressiya Dalğasının Qurbanı”. Azərbaycan, s.7.
• XUDİYEV, Nizami. (2013). Seçilmiş Əsərləri. II Cilt, Bakı: Elm və Təhsil.
• KARATAŞ, Mustafa. (2018). “Sovyet Dönemi Azerbaycan Matbuatında Kommunist Gazetesinin Dili”. 100. Yılında Sovyet İhtilali ve Türk Dünyası. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara, ss.857-874.
• MİRƏHMƏDOV, Əziz. (2013). Azərbaycan Jurnalistləri və Naşirləri (Ensiklopediya). Bakı: Ərgünəş Nəşriyyatı.
• NƏZMİ, Əli. (1941, Ekim). “Fürrer Sarsaqlamış”, Ədəbiyyat Qəzetəsi, S. 37 (295), s.4.
• ORDUBADİ, Məmməd Səid. (2005). Qılınc və Qələm Birinci Hissə. Bakı: Şərq – Qərb Nəşriyyatı.
• RAHİM, Məmməd. (1937, Eylül). “Yeni Orfoqrafiya Proyektini Müzakirə Edirik Yazıçılarımızın Rəyi”. Ədəbiyyat Qəzetəsi, S. 36 (121), s.4.
• RƏSULZADƏ, Ağa Hüseyn. (1937, Haziran). “Sıralarımızda Düşmənlərə Yer Yoxdu”. Ədəbiyyat Qəzetəsi, S. 25 (110), s. 3.
• RÜSTƏMOV, Fərrux (2016), Azərbaycan Pedaqogikaşünaslığı. Bakı: Elm və Təhsil Nəşriyyatı.
• RZA, Rəsul. (1941, Haziran). “Döyüşçünün Nəğməsi”. Ədəbiyyat Qəzetəsi, S. 26 (284), s.2.
• SÜLEYMANLI, Şamil. (2008). Azərbaycan Ədəbiyyat Ensiklopediyası (Ən Qədim Dövrlərdən 1920-ci İlədək). C.I., Bakı: Nağıl Evi Nəşriyyatı.
• TAĞIYEV, Rasim ve İMANOV, Musa. (1984). Keçmiş Yol. Bakı: Azərb SSR Bilik Cəmiyyəti.
• UYGUR, Erdoğan. (2007, Aralık). “Füyûzat ve Molla Nasreddin Dergilerinde Edebî Dil Tartışmaları”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 4, ss. 53-64.
• VURĞUN, Səməd. (1945, Mayıs). “Zəfər Bayramı”. Ədəbiyyat Qəzetəsi, S. 13 (411), s.1.
• * URL-1: https://novxanililar.narod.ru/index/q_z_nf_r_m_mm_dov/0-49/ (Erişim: 20.04.2020)