Yeni Uygur Türkçesindeki Organ Adlarıyla Kurulmuş Deyimler

Yıl 2020, Sayı: 16, 15 - 41, 24.12.2020

Meıherıayı Aosıman

https://doi.org/10.46400/uygur.771038

Cited By: 2

Öz

Bu makalede genel olarak Yeni Uygur Türkçesinde, yani şu an Doğu Türkistan bölgesindeki Uygur Türklerinin organ adlarıyla kullanmakta olduğu deyimler hakkındaki çalışmalar ele alınmıştır. Deyim, Uygur Türkçesindeki deyişiyle “İdiyom”, diğer Türk lehçelerinde de olduğu gibi “az söz ile çok anlam ifade etmenin” dilbilimindeki birimidir. Deyimlerin birçoğu söz sanatıdır; anlatıma güzellik, canlılık ve çekicilik katmak için kullanılır. Uygur Türkçesinde sadece deyimler üzerine çalışılmış bir sözlük veya kitap yoktur. Dolayısıyla, doğrudan erişebileceğimiz bir kaynak yoktur. Bu çalışma ile bu boşluk az da olsa doldurulmaya çalışılacaktır. 
Bilindiği gibi, Çağdaş Türk lehçelerinde deyimler hakkında ortak bir görüş yoktur, Deyimler, Türkçe dil araştırmalarında sıklıkla karşılaştığımız, her devrin kültürel özelliklerini kendinde yansıtan önemli bir dil unsuru olarak hep dikkat çekmektedir. Uygur Türkçesi kültür, edebiyat ve söz varlığı açısından, Çağdaş Türk lehçeleri içinde önemli yer tutmaktadır. Uygur Türkçesindeki deyimler, özellikle de organ adlarıyla kullanılan deyimler, gerek yazı dilinde gerekse halk dilinde çok yaygın olarak kullanılan bir deyim türüdür. Çalışmamızda, Uygur Türkçesinde organ adlarıyla kurulmuş deyimler derlenerek anlamları, Türkiye Türkçesindeki karşılıkları veya yaklaşık anlamı açısından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Uygur Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Kalıplaşmış sözcük grubu, Deyim, Organ adı

IDIOMS FORMED BY USING ORGAN NAMES IN MODERN UYGHUR TURKISH

Öz

This article mainly examines the research on the idioms in Modern Uyghur Turkish or those used by the Uyghur Turks currently living in East Turkestan. Idiom or “İdiyom”, as it is called in Uyghur Turkish, is a linguistic unit that helps “expressing many meanings in a few words”, as it is the case in other Turkic languages. Most idioms are a figure of speech used for finer, more dramatic and engaging expressions. There is no dictionary or book in Uyghur Turkish that specifically deals with idioms. Therefore, we have no direct reference for idioms. This study attempts to fill this gap even if only partially.
As is known, there is no consensus on idioms among modern Turkic languages. Idioms are an important linguistic unit commonly seen in Turkish language studies which reflects the cultural characteristics of all ages. Uyghur Turkish occupies a significant place among modern Turkish languages in terms of culture, literature and vocabulary. Idioms in Uyghur Turkish and particularly those that involve names of organs is a kind that is very common either in written language or folk speech. This study examines the meaning of the idioms in Uyghur Turkish formed using organ names and their exact or closest counterparts in modern Turkish.

Anahtar Kelimeler

Modern Uyghur Turkish, Modern Turkish, Petrified phrase, Idiom

Kaynakça

• Aksan, Doğan. (1996). Türkçenin Söz Varlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım. (1995). Atasözleri Sözlüğü I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Ömer Asım. (1995). Deyimler Sözlüğü II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Buran, Ahmet. (2001). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Caferoğlu, Ahmet. (1984). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ercilasun, Ahmet B. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, Muharrem. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Komisyon. (2006). Uygurçe- Ḫenzuçe Luġet（维汉大辞典). Beijing: Beijing Milletler Neşiriyati.
• Komisyon. (2011). Hazirḳi Zaman Uyġurtiliniŋ İzahliḳ Luġiti. Ürümçi: Xinjiang Ḫelḳ Neşiriyati.
• Komisyon. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yanınları.
• Mömin, Abdulla. (1989). Türkçe-Uyġurçe Luġet/Türkçe-Uygurçe Lugat. Beijing: Beijing Milletler Neşiriyatı.
• Necipoviç, Emir Necip. (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Rusçadan Çev: Yrd. Doç. Dr. İklil Kurban), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Niyaz, Zeynep. (2008). Hazirḳi Zaman Uyġurtilidin Omumiy Savat. Beijing: Beijing Milletler Neşiriyati.
• Öztopçu, K. (1992). Uygur atasözleri ve deyimler. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• Püsküllüoğlu, Ali. (1995). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Samet, B. (2011). Uygur atasözleri ve deyinleri b, p, t, c maddeleri (Metin-çeviri-açıklama). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seper, Sulayman. (2002). Hazirḳi Zaman Uyġurtili. Ürümçi: Xinjiang Ḫelḳ Neşiriyati.
• Tömür, Hemit. (1987). Hazirḳi Zaman Uyġur Tili Grammatikisi. Beijing: Beijing Milletler Neşiriyati.
• Vardar, Berke. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.