Yeni Uygur Türkçesi Üretici Dilbilgisiyle İlgili Çalışmalara Bir Bakış

Yıl 2020, Sayı: 16, 52 - 66, 24.12.2020

Zulhecce Abdureşit

https://doi.org/10.46400/uygur.804456

Öz

Dilbilim alanında bir devrim olarak Chomsky’nin üretken dilbilgisi teorisi, geleneksel gramer ve yapısalcı teoriler üzerinde büyük bir etki yarattı ve yeni en dinamik dil kuramı üretici gramer okulunun ortaya çıkmasına neden oldu. Bu kuram Amerika’dan ortaya çıkmasına rağmen, etkisi dünyanın dil bilim çevrelerine yayıldı. Litip Tohti’nin liderliğinde, Uygur akademisyenler bu kuramın temsili eserlerinin zamanında tercüme edilmesi ve tanıtılması ve Uygur dilini analiz etmek ve incelemek için teoriyi kullanmak konusunda belirli sonuçlar elde ettiler. Son otuz yıldaki araştırma sonuçlarına baktığımızda, Yeni Uygur Türkçesinin üretken söz dizimi üzerine yapılan araştırmalar giderek derinleşiyor. Kategorilerin sınıflandırılması tartışmasından söz dizimsel özelliklerin, söz dizimsel işlevlerin ve kategorilerin anlambiliminin çalışılmasına; öbeklerin sınıflandırılmasından, öbeklerin yapı kurallarının resmi açıklamasına; belirsiz cümlelerin ve diğer cümle türlerinin basit analizinden cümle yapısının resmi tanımına kadar araştırmalar yapılmaktadır. Ayrıca araştırma yöntemleri açısından, söz dizimi çalışması, açıklama ve açıklamayı birleştirir ve açıklamaya daha meyillidir. Araştırma perspektifinden, söz dizimi çalışması hem Uygurca tek dilli çalışmaları hem de diğer Altay’ca, Çince, Türkçe ve İngilizce ile ilgili karşılaştırmalı çalışmaları içermektedir. Araştırmaların dayandığı teoriler açısından, hem üretken gramer teorisi hem de tipoloji ve hesaplamalı dilbilim ile ilgili teoriler kullanılmaktadır.
Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinde üretici dilbilgisi ile ilgili çalışmalar gözden geçirilmiş ve Yeni Uygur Türkçesinde üretici dilbilgisi alanında ortaya konulan çalışmalar ve elde edilen kazanımlar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Uygur Türkçe,, Üretici dilbilgisi,, Noam Chomsky,, Kategori,, öbek

Kaynakça

• BAHADIROĞLU, D. (2017) https://www.makaleler.com/avram-noam-chomsky-kimdir.
• BURAN, A. ve ALKAYA, E. (2014). Çağdaş Türk Yazı Dilleri 2. Güneydoğu/Karluk Grubu. Ankara: Akçay Yayınları.
• CHOMSKY, N. (1965). Aspects Of The Theory Of Syntax. Cambridge: MIT.
• CHOMSKY, N. (2002). Syntactic Structures. Berlin- Newyork: Mouton de Gruyter.
• CHOMSKY, Noam. (2012). Doğa ve Dil Üzerine. Ayşe Banu Karadağ (Çev.). İstanbul: Sözcükler.
• EMET, E. (2008). Doğu Türkistan Uygur Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÖKDAYI, H. (2010). “Türkiye Türkçesinde Öbekler”. Turkish Studies, C. 5, S. 3, Summer, s. 1297-1319.
• GÖMEÇ, S. (1997). Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü. Ankara: AKM Yay.
• GÜLENSOY, T. (2010). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• HİRİK, S. (2019). “Türkçe Söz Diziminde Taşıma ve Taşımanın Dönüşüne Etkisi”. Türkiyat Mecmuası, S. 29/2, s. 403-418.
• KARAAĞAÇ, G. (2018). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAŞGARLI, R. (2019). “Prof. Dr. Rahile Davut’un Türklük Bilimine Katkıları”. Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 14, s. 75-86.
• KORKMAZ, Z. (1974). Cumhuriyet Döneminde Türk Dili. Ankara: TDK Yayınları.
• RIFAT, Mehmet. (2008). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları 2. Temel Metinler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• SEBZECIOĞLU, Turgay. (2010). “Doğa ve Dil Üzerine”. Dilbilim Araştırmaları II içinde, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• TOHTI, L. (2013). Uygur Referans Grameri. Pekin: Çin Sosyal Bilimler Akademisi Yayınları.
• UZUN, N. (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.