Çincenin Uygur Türkçesinin Söz Varlığına Olan Etkileri

Yıl 2020, Sayı: 16, 1 - 14, 24.12.2020

Adilcan Eruygur

https://doi.org/10.46400/uygur.808151

Öz

Çince ile Türk dilinin özellikle de Uygur Türkçesinin ilişkisi çok uzun yıllara dayandığını tarihi kayıtlardan öğrenmekteyiz. Her iki dilin kültür, ticarî, ekonomi, siyasi ve askeri gibi çeşitli alanlarda birbirleriyle karşılaşmaları, kelime alışverişinde bulunmalarına sebep olmuştur. Ancak bu alışverişin hangi boyutlarda ve ne derecede olduğunu bilebilmek veya belirleyebilmek kolay değildir. Lâkin gerçek olan şudur ki her iki dilin konuşulduğu coğrafyanın yakın olması, sürekli temas ve etkileşim içerisinde olmalarını gerekli kılmıştır. Bu temas ve etkileşim, kültürel ve bilimsel olmaktan ziyade daha çok siyasi, ekonomi ve ticarî olmuştur. Bunlardan başka bir de temas ve etkileşimin zorunlu işlediği dönemler vardır ki o da Çin Komünist Partisi yönetimindeki Çin Halk Cumhuriyeti’nin Uygur Türkleri ve yaşadıkları topraklar üzerinde hâkimiyet kurdukları dönemdir. Zorunlu işleyen bu süreç günümüzde de devam etmektedir. Bu makalede, Çincenin Uygur Türkçesinin söz varlığına etkisi, Çin Halk Cumhuriyeti’nin Doğu Türkistan’daki dayatma ve baskıya dayanan idaresi dikkate alınarak incelenecek ve Çincenin Uygur Türkçesinin söz varlığına hangi yönde ve nasıl nüfuz ettiği araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Uygur Türkçesi, Çince, Sözvarlığı, Totalitarizm, Uygur Türkleri

Kaynakça

• AKTAŞ, Hayati. (2001). Sinciang (Doğu Türkistan): Çin Orta Asya’sında Etnik Ayrımcılık ve Kontrol. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı Yayınları.
• ÇETİN, Halis. (2002). “Totalitarizm: İdeolojik Kökenleri ve Toplumsal İnşa Araçları”, Sivas: C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs, C. 26, No:1 s.15-43.
• EKREM, Erkin. (2009). “Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri: Dünü, Bugünü ve Yarını” Konulu Yuvarlak Masa Toplantısı Raporu, 25 Temmuz, Ankara: Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi, s.20-22.
• ELA, Memtimin. (2018). Uyğurlar Pisxologiyelik Uruşta, (Uygurlar Psikolojik Savaşta). İstanbul: Şerkî Türkistan Hürriyet Teşkilatı Neşriyatı.
• EDİTÖR. (2017). “Muhim Heber (Önemli Haber)”, Ürümçi: Xinjiang Geziti. S. 24034, 21 Temmuz. www.xjdaily.com, s.1.
• GÖMEÇ, Saadettin. (2015). Uygur Türkleri Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• KARLUK, Abdureşit Celil. (2016). “ÇKP İktidarı Sonrası Doğu Türkistan’da Uygulanan Dil Politikaları”, Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri. Sosyal Beşeri Bilimler, C. V, s. 202. Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları.
• KOMİSON. (1999). Kedimki Uygurçe Sözlük (Eki Uygurca Sözlüğü), Urumçi: Şinjiang Helk Neşriyati.
• KOMİSYON. (1981). Hazirķi Zaman Uyğur Tili, 3.Tom (Modern Uygur Türkçesi) C.3, Beijing: Merkezi Milletler Enstitüsü Yayınları.
• KOMİSYON. (2019). “Doğu Türkistan’da Soykırım” Rapor, Ankara: Uygur Araştırma Enstitüsü (UTİ), s. 42.
• MARDİN, Şerif. (1992). İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• MEMET, Turğuncan. (2015). “Tilimidiki Arlaşma Sözler Toğrisida” (Dilimizdeki Karışık Sözler Hakkında), Ürümçi: Bağraş Tori, www.bagrash.com/ https://www.akademiye.org/ug/?p=8793.
• MİHRİBAN. “Hotenlik Sakçi: Çeklengen İsimlerni Özgertiş Çeki 16 Yaştin Tövenler”(Hotenli Bir Polis: Yasaklanan İsimleri Değiştirmek İçin 16 Yaştan Küçük Olması Lazım), Washingion: https://www.rfa.org/uyghur/xewerler/kishilikhoquq/cheklengen-isim-05182017164451.html
• HAYEK, Friedrich A.von. (1999). Kölelik Yolu, (Çev. Turhan Feyzioğlu, Yıldıray Arsan). Ankara: Liberte Yayınları.
• POLAT, Abduraof Teklimakani. (2010). Ugyur Tili Leksikologiyesi ve Leksika Tetkikati (Uygur Dili Leksikolojisi ve Leksikoloji Üzerine Araştırmalar). Beijing: Milletler Neşriyatı.
• WİLLİAM, Yang. (2019). “Yi Si Lan Jiao Zhong Guo Hua: Bian Yuan Hua Mu Si Lin de Wu Nian Ji Hua? ” (İslam'ın Çinlileştirilmesi: Marjinal Müslümanlar için beş yıllık bir plan mı?) www.dw.com;/zh/伊斯兰教中国化：边缘化穆斯林的五年计划/a-47005726.