Mevlȃna Sekkȃkî Divanı’nda Geçen Deyimler Üzerine Kavramsal Bir Sınıflandırma Denemesi

Yıl 2020, Sayı: 16, 83 - 108, 24.12.2020

Fatma Kılıç

https://doi.org/10.46400/uygur.811194

Öz

Bir milletin kültürü, yaşayış biçimi, değer yargıları ve inancı ile ilgili pek çok hususu üzerinde taşıyan deyimler, bir dil hazinesidir. Mecazi ve çok anlamlı bir yapı sergileyen bu söz öbekleri, eskiden günümüze kadar pek çok eserde anlatımı zengin kılmak için tercih edilmiştir. Deyimler konusu ile ilgili pek çok sınıflandırma (alfabetik, yapısal vb.) söz konusudur. Bu sınıflandırmalardan biri de kavramsal tasniftir. Kavramsal tasnif sayesinde deyimlerin esere katmış olduğu anlam zenginliği daha net çizgilerle ortaya konulur.
Bu çalışmada Çağatay Türkçesi dönemine ait olan Mevlȃna Sekkȃkî Divanı’nda geçen 138 deyim tespit edilmiş ve bu deyimler 28 ana başlık etrafında kavramsal olarak tasnif edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kavramsal sınıflandırma, Çağatay Türkçesi, Mevlȃna Sekkȃki Divanı

Kaynakça

• AKSAN, Doğan. (1971). “Kavram Alanı-Kelime Ailesi İlişkileri ve Türk Dilinin Eskiliği Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, TDK Yay.: 338, TTK Basım evi, Ankara 1989.
• AKSAN, Doğan. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• ÇOTUKSÖKEN, Yusuf. (2004). Deyimlerimiz. İstanbul: Varlık Yayınları.
• ERASLAN, Kemal. (1999). Mevlȃna Sekkȃkî Divanı. Ankara: TDK Yayınları.
• GENCAN, Tahir Nejat (1979). Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• HATİPOĞLU, Vecihe. (1982). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: DTCF Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARÇIĞA, Servet. (2015). “Dil Eğitiminde ve Öğretiminde Kavram Alanı Sözlüklerinin Önemi”. International Journal of Languages’ Education and Teaching, s. 2514-2524.
• KORKMAZ, Zeynep. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SİNAN, Ahmet Turan. “Deyim Kavramı Üzerine Notlar-I”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, S. 91-98.
• SUBAŞI, UZUN, Leyla. (1991). “Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, s. 29-39.
• ŞEN, Serkan. (2017). Eski Türkçenin Deyim Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• TOKAY, Yaşar. (2016). “Kitâbu Gülistân Bi't-Türkȋ'de Geçen Deyimler Üzerine Kavramsal Bir Tasnif Denemesi I”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, s. 1561-1592.
• TOKAY, Yaşar. (2017). “Kitābu Gülistān bi’t-Türkî’de Geçen Deyimler Üzerine Kavramsal Bir Tasnif Denemesi I”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, s. 611-637.
• TOKAY, Yaşar. (2019). Tanıklarıyla Harezm-Kıpçak Türkçesinde Atasözleri ve Deyimler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• TOKYÜREK, Hacer. (2013). “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”. Türklük Bilimi Araştırmaları, S 33. s. 221-281.
• TOPRAK, Funda. (2013). “Çağatay Şiirinde Vahşi Hayvanlar ve Yırtıcı Kuşlar”. Turkish Studies, s. 105-124.
• ÖZBENT Sueda. (2013). “Sözlüksel Alan Teorisi ve Çeviri”. Diyalog, s. 55-66.
• VARDAR, Berke. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.