Kırgız Türkçesinde Ölüm Kelimesi ile İlgili Kavram Alanı

Yıl 2020, Sayı: 16, 109 - 127, 24.12.2020

Meder Saliev

https://doi.org/10.46400/uygur.813388

Cited By: 1

Öz

Ölüm, her toplum arasında farklı şekilde yorumlana gelmiştir. Kimi toplumlar ölümü bir bitiş olarak değerlendirirken kimileri başlangıç olarak değerlendirmişlerdir. Türkler ise kadimden beri ölüm kelimesini kullanagelmişler ve ölümün gerçekleşmesi ile yeni bir hayatın başlanacağına inanmışlardır. Ölüm, yeni hayatın başlangıcı olarak sayılsa da insanlar arasında bir korku uyandırmaktadır. Bu bağlamda ölüm konusu her toplumda önemi yere sahiptir.
Kırgızlarda ölümle ilgili geleneklerin ve uygulamaların ölüm öncesinden başlayıp ölünün üzerinden bir yıl geçtikten sonra yapılan aşına kadar yoğun bir şekilde devam ettiğini görmekteyiz. Bu uygulamaların yoğunluğundan dolayı Kırgızlar arasında ölümle ilgili zengin ve değişik kavramları, örtmecelerin ortaya çıktığı görülmektedir. Bu yazıda Kırgız Türkçesi üzerine hazırlanmış olan sözlüklerin taranmasıyla elde edilen ölümle ilgili kelime, kelime grupları, deyimler ve atasözleri tespit edilmiştir. Elde edilmiş olan bu kavramlar ölüm öncesi ve ölüm sonrası yapılan uygulamalara ve ölümünçeşitlerine göre sınıflandırılmıştır. Tespit edilmiş olan kavramlardan yola çıkarak Kırgızların ölüme ilgili muamelesi, ölümü algılayışları ve ölümle ilgili gelenekleri yapılan sınıflandırılmaya göre değerlendirilip açıklanacaktır. Tespit edilen kavramlar ölüm, ölü, ölmek, mezar, öbür dünya, defin, başsağlığı, yas, beddualar, cenaze aşları ve başka uygulamalarla ilgili kelimeler ve örtmecelerden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kırgızlar, ölüm, mezar, defin, yas, ölüm ile ilgili örtmeceler

Kaynakça

• ABRAMZON, Saul M. (1999). Kırgız Cana Kırgızstan Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter. Bişkek.
• ARIKOĞLU, Ekrem, ALİMOVA, Cıldız, ASKAROVA, Rahat, SELÇUK, Bilge Kağan. (2017). Kırgızca-Türkçe Sözlük. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye “Manas” Üniversitesi Yayınları.
• ATALAY, Besim. (2006). Kaşgarlı Mahmud Divanü Lugat-İt-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DIYKANBAYEVA, Mayramgül. (2009). “Kırgız Türklerinde Ölüm. Milli Folklor: 82: s. 89-97.
• ERGİN, Muharrem. (1983). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERGUN, Pervin. (2013). “Türk Kültüründe Ölümle İlgili Bazı Terimler”. Milli Folklor: 100: s. 134-148.
• Kaada-Salttar Ak Batalar. (2003). “El Adabiyatı” Seriyası. Bişkek: “Şam Basması”.
• KANAR, Mehmet. (2010). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: SaY Yayınları.
• KARAMAN, Hayrettin. (1996). “Ölüm, ölü, defin ve merasimler, İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri”. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri, Ses Ve Şekil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü. (2015). Kırgız Respublikasının Uluttuk İlimder Akademiyası Gumanitardık Cana Ekonomikalık İlimder Bölümü Ç. Aytmatov Atındagı Til Cana Adabiyat İnstitutu. Kırgız Tilinin Sözdügü. (2010). Bişkek: “Avrasya Press”.
• Koşoktor. (2002). “El Adabiyatı” Seriyası. Bişkek: “Şam Basması”.
• MUKAMBAEV, Ceembay. (2009). Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü, (Haz.: Kadıralı Konkobaev), Bişkek: Кırgız Respublikasının Uluttuk ilimder akademiyası Çıngız Aytmatov atındagı Til cana adabiyat institutu Girne Amerika universiteti Türk izildöö cana taanıtuu borboru.
• PARLATIR, İsmail. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• ROUX, Jean-Paul. (1998). Türklerin Ve Moğolların Eski Dini, (Çev.: Aykut Kazancıgül), İstanbul: İşaret Yayınları.
• SIDIKOF, Osmanaalı. (1914). Tarh-i Kırgız Şadmaniya. Ufa: Ufa “Şark” Matbaası.
• ŞAVK, Ülkü Çelik. (2018). Kırgız Atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ŞEN, Serkan. (2017). Eski Türkçenin Deyim Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÜNAL, Ali. (2017). “Kırgız Türklerinde Ölüm Ve Ölüm Öncesi İnanışlar”. SUTAD, S.42: s. 339-351.
• VALİHANOV, Çokan. (1961). Sobranie Soçineniy v Pyati Tomah, Tom I, Alma-Ata.
• YUDAHİN, Konstantin K. (1965). Kırgızça-Orusça Sözdük. Moskva: “Sovetskaya Ensiklopediya” Basması.
• YUDAHİN, Konstantin K. (1997). Poslovitsı İ Pogovorki Kırgızskogo Naroda. Bişkek: Fond “Soros-Kırgızstan”.