Eski Türkçeden Çağdaş Uygurcaya /I/ Ünlüsü Üzerine

Yıl 2020, Sayı: 16, 258 - 267, 24.12.2020

Zemire Gulcalı

https://doi.org/10.46400/uygur.830849

Öz

Eski Türkçeden özellikle de Eski Uygurcadan gelen birçok söz ve ibareyi günümüze kadar taşıyan Çağdaş Uygurca, içinde barındırdığı koruyucu özellikleri; ses, biçim ve anlam yönündeki bazı değişiklikleri ile Türk dilinin tarihî dönemlerdeki özelliklerinin araştırılmasında çok önemli bir yere sahiptir. Çağdaş Uygurca kendinden önceki dönemlerle karşılaştırıldığında ortaya çıkan farklar ses, biçim ve anlam değişmeleri yönünden incelenir. Ses değişmeleri de kendi içinde ünlü değişmeleri ve ünsüz değişmeleri olmak üzere ikiye ayrılır. Eski Türkçeden Çağdaş Uygurcaya anlamını koruyan ancak ünlü değişmesi görülen sözcükler haylı çoktur. Genel Türkçedeki dokuz ünlü Çağdaş Uygurcanın yazı dilinde sekiz harf ile gösterilir. Bu ünlülerin her biri (Eski Türkçeye göre) farklı düzeyde değişimler sergiler, örneğin: Söz başındaki veya ilk hecedeki /A/ ünlüsünün Çağdaş Uygurcada kapalı é sesine dönüşmesi (ayı < éyıq; taŋırqa- > téŋırqa-); yuvarlaklaşmalar (aruq > oruq; tanu- > tonu-; teşük > töşük); düzleşmeler (beküt- > békit-; tilkü > tülke; onunç > oninçi; süzgü > süzge); -AGU > Ay (buzağu > mozay; bilegü > biley); -ev- > -öy- (sev- > söy; evlen-> öylen-) vb. Bu yazımda, Eski Türkçedeki I ünlüsünün Çağdaş Uygurcadaki değişim durumu üzerinde duracağım.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Eski Uygurca,, Çağdaş Uygurca, Ünlü değişimi, /I/ ünlüsü

Kaynakça

• AKAR, Ali. (2005). Türk Dili Tarihi. İstanbul, Ötütken yayınları.
• ARAT, Reşit Rahmeti. (1947). Kutadgu Bilig I, Metin. Ankara: TDK yayınları.
• CLAUSON, Sir Gerard. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• DANKOFF, Robert ve James KELLY. (1985). MAḤMŪD al-KĀŠΓARĪ. Compendium of The The Turkic Dialects. (DLT) III. Harvard University.
• ERDAL, Marcel. (1991). Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon. 1 - 2. Wiesbaden.
• GABAIN, A. von. (1988). Alttürkische Grammatik (Eski Türkçenin Grameri). Çev. Mehmet Akalın. Ankara: TDK yayınları.
• Hazırqi Zaman Uyġur Tilinıŋ Dialékt ve Şéviliri Luġıti. 2007, Pekin, Milletler Neşriyatı.
• Johanson, Lars. (1998). “History of Turkic”. The Turkic Languages. New York.
• KAÇALİN, Mustafa S. ve Mehmet ÖLMEZ, Mâhmud el-Kâşgarî: Dîvânu Lugâti’t-Turk. Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2019.
• Li, Yong-Sǒng. (2004). Türk Dillerinde Sontakılar. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 40. İstanbul.
• OSMANOV, Mirsultan. (1990). Hazırqi Zaman Uyġur Dialéktliri. Ürümçi: Şinciang Yaşlar-Ösmürler Neşriyatı.
• ÖLMEZ, Zühal. (2020). Ebulgazi Bahadır Han: Şecere-yi Terākime. Ankara: TDK yayınları.
• Qedimki Uyġur Tili Luġiti (1989). Ürümçi: Şinciang Yaşlar-Ösmürler Neşriyati.
• Schönig , Claus. (1997a). “A New Attempt to Classify the Turkic Languages I”. Turkic Languages I(1), s.117-133.
• Tehur, Arslan Abdulla, Yari Ebeydulla, Abduréhim Rahman. (2010). Hazırqi Zaman Uyğur Tili I, II, III. Ürümçi: Şinciang Helq Neşriyati.
• Tekin, Talat. (2003). “Türk Dili ve Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifi”. Makaleler 3: Çağdaş Türk Dilleri. İstanbul.
• Tekin,Talat ve Mehmet Ölmez (2003). Türk Dilleri (Giriş). İstanbul.
• Uyġur Tiliniŋ İzahlıq Luġiti. 2011, Ürümçi: Şinciang Helq Neşriyati.
• Yalçın, Süleyman Kaan. (2013). Çağdaş Türk Lehçelerinde Ünlüler. Ankara: TDK yayınları.