Uyghurlardiki Muqeddes Sanlargha Munasiwetlik Adetler Heqqide İzdinish

Yıl 2020, Sayı: 16, 215 - 223, 24.12.2020

Mutellip Iqbal

https://doi.org/10.46400/uygur.832030

Öz

Uygurlar, yaşamın her alanında kutsal sayı kavramına sahiptir ve bu kutsal sayılar, bazı kültürel geleneklerin ortaya çıkmasına ve devam etmesine yol açmıştır. Bu yüzden Uygur örf adetlerini araştırıken kutsal sayıları ihmal etmemek gerekmektedir. Kutsal sayı düşüncesi Uygur külürün her alanında bulunmaktadır. Kutsal sayılarla ilgili inanç ve gelenekler, ölümle ilgili törenler-ölünün üç günlüğü, yedi günlüğü, kırklığı ve yılın devri gibi anma ve yas tutma faaliyetlerinde daha yaygındır. Uygur geleneklerine baktığımızda ölünün üç, yedi, yirmi, kırık ve yıl dönümlerinde yapılan yas tutma ve yemek ikramlar faaliyetlerinin son zamanlara kadar devam ettiğini öğrenmekteyiz. Bu makale, Uygurlar arasındaki üç, yedi, yirmi ve kırk sayılarının neden kutsal sayılar olduğunu analiz etmiştir. Bu kutsal sayılarnı ortaya çıkışı ve merasim olarak Uygur kültürün parçası olma nedenleri tartışılmıştır. Aynı zamanda, kutsal sayıların tarihsel kökenlerini keşfetmeyi amaçlamaktadır. Makalede yine kutsal sayıların gelişiminde önemli rol oyanyan kültürel unsurlara yer verilmiştir. Dolayısıyla Uygurlar tarihten buyana kadar ınanmış olduğu çeşitli dinlardaki kutsal sayı düşüncesi kısaca ortaya konulmuştur. Şamanizm gibi dini inançların Uygur yaşamlarında kutsal sayılar kavramının oluşmasında büyük etkisi olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uygurlar, Kutsal Sayıları, Ölüm Törenleri, İnançlar, Şamanizm

A STUDY OF THE RELATİON BETWEEN CUSTOMS AND SACRED NUMBERS AMONG THE UYGHURS

Öz

Uyghurs has the concept of sacred numbers in all walks of life, and these sacred numbers have led to the emergence and continuation of a few cultural traditions. Therefore, while researching Uyghur customs, it is necessary not to neglect the sacred numbers. The beliefs of the sacred number are ingrained in every aspect of cultural life. The customs regarding sacred numbers are more common in memory of the dead and mourning activities such as the dead's third, seventh, fortieth, and year’s commemoration. When we observe the Uyghur tradition, we learn that the Nezir (a feast to provide for the poor) activities have continued until recently. This article analyzes the three, seven, twenty, and forty and their historical as well as religious sacredness. The emergence of these sacred numbers and the reasons for being part of the Uyghur culture as a ceremony were discussed. It also aims to explore the multicultural origins of sacred numbers. The article also includes cultural elements, which play an important role in the development of sacred numbers. Meanwhile, the idea of sacred numbers in various religions, which Uyghurs have believed in their history, has been put in discussion briefly. It is concluded that religious beliefs, such as Shamanism, played a great role in formation of the concept of sacred numbers in Uygur lives.

Anahtar Kelimeler

Uyghurs, Sacred Numbers, Beliefs, Deathe Customs, Shamanism

Kaynakça

• ABDURÉHIM, Raxman (2006). Uyghurlarda Shamanizim (Uygurca). Béyjing: Milletler Neshriyati.
• BOLWÉR, Liwi (1981). Iptida'iy Tepekkur (Çince). Béyjing: Soda Neshriyati.
• Iltikin. (2001). Muqeddes San Yette (Uygurca), Miras Jurnili, 2001-Yili 5-San, 7-Bet.
• KASIRI, Érnisit (2001). Epsaniwi San We Muqeddes Sanlar Sistémisi (Uygurca), Abduqadir Jalalidin Terjimisi, Miras Jurnili 2001-Yili 6-San, 57-59 Betler.
• Liu Shötang. (2009). Shinjangning Tarixtin Ilgiriki Din Tetqiqati (Çince). Béyjing: Milletler Neshriyati.
• METNIYAZ, Meremnisa (2003). Uyghurlarda Xasiyetlik San Yette We Hepte Uqumi Toghrisida (Uygurca), Shinjang Ijtima'iy Penler Tetqiqati, 2003-Yilliq 1-San, 63-Bet.
• MUHEMMETIMIN, Abdushükür. (1997). Uyghur Pelsepe Tarixi (Uygurca). Ürümchi: Shinjang Xelq Neshriyati.
• ÖMER, Dilmurat (1995). Altay Til Sistimisidiki Xelqlerning Shaman Dini. Ürümchi: Shinjang Xelq Neshriyati.
• RAHMAN, Abdukérim (1989). Uyghur Folklori Heqqide Bayan (Uygurca), Ürümchi: Shinjang Dashö Neshriyati.
• RAXMAN, Abdukérim (1997). Türk Xelqliri Folklorida Muqeddes Sanlar Chüshenchisi, Shinjang Instituti Ilmiy Jurnili (Uygurca), 1997-Yili 2-San, 40-Bet.
• SARTIKIN, Eziz Atawulla (2005). Yadikarliqlirimizdin Medeniytimizge Nezer (Uygurca). Ürümchi: Shinjang Xelq Neshriyati.
• TURDI, Abduqadir (2002). Shinjangdin Tépilghan Qedimki Uyghur Yéziqi Wesiqliridiki San Muqeddesliki (Uygurca). Qeshqer Pidagogika Instituti Jurnili, 2002-Yil 3-San, 41-42-Betler.
• Wang Jéngwéy. (2008). Xuyzu Folklori (Çince), Ningshiya Xelq Neshriyati, 2008-Yili 2-Ay Neshri.
• YAQUP, Muxtar (1995). Islam Dini We Ka'inattiki Muqeddes San Yette (Uygurca), Qeshqer Pidagogika Instituti Ilmiy Jurnili, 1995-Yili 2-San, 78-Bet.
• YAQUP, Muxtar (1999). Alahide San Üch Toghrisida, Qeshqer Pidagogika Instituti Ilmiy Jurnili (Uygurca), 1999-Yili 3-San, 80-,81-Betler.