USE OF PHRASES IN UYGHUR PROVERBS

Yıl 2021, Sayı: 17, 146 - 161, 18.06.2021

Yasin Karadeniz

https://doi.org/10.46400/uygur.886980

Öz

Proverbs are the vocabulary of that have emerged as a result of thousands of years of experience of a nation. It is possible to see the deep thoughts and feelings in the face of the events they experienced of the ancestors in these word beings. Proverbs, which are important cultural treasures in this respect, continue to exist as a unique treasure of language with the passing of oral language into writing thousands of years ago. At the same time, proverbs are treasures that are least affected by foreign elements and that have remained unchanged to the present day. As well as proverbs are important sources of oral literature, they are important sources of grammar that allow it to be examined in terms of semantic, syntactic and morpho-syntactic. The Turkish language, which has spread over a very wide geography and has a long history, continues its existence today with modern Turkish dialects. Uyghur Turks and New Uyghur Turkish are located in the south east of this geography at the important center of Turkish history. For this reason, proverbs of Uyghur Turkish, which is one of the important branches of Turkish language, and the phrases in these proverbs were chosen as the subject of study. Phrases formed by the combination of two or more words are evaluated within the topic of syntax in studies on the grammar of the Turkish language. In this study, which examined usage patterns of use of phrases in Uyghur proverbs, firstly, the phrases will be grouped and then sample proverbs related to each group will be shown.

Anahtar Kelimeler

Uyghur, Proverb, Syntax, Vocabulary, Phrase

UYGUR ATASÖZLERİNDE SÖZCÜK ÖBEKLERİNİN KULLANIMI

Öz

Atasözleri bir milletin binlerce yıllık tecrübelerin sonucunda ortaya çıkmış söz varlığıdır. Bu söz varlıklarında ataların yaşadıkları olaylar karşısında derin düşünce ve duygularını görmek mümkündür. Bu yönüyle önemli kültürel hazineler olan atasözleri, binlerce yıl öncesindeki sözlü dilin yazıya geçirilmesi ile eşsiz dil varlığı hazinesi olarak varlığını sürdürmektedir. Aynı zamanda atasözleri, yabancı unsurlardan da en az etkilenen ve günümüze kadar değişmeden gelen hazinelerdir. Atasözleri sözlü edebiyatın önemli kaynakları olmakla birlikte semantik, sentaktik ve morfo-sentaktik açıdan incelenme imkânı veren önemli dil bilgisi kaynaklarıdır. Çok geniş bir coğrafyaya yayılmış ve uzun bir geçmişe sahip olan Türk dili, bugün çağdaş Türk lehçeleri ile varlığını sürdürmektedir. Uygur Türkleri ve Yeni Uygur Türkçesi bu coğrafyanın güney doğusunda Türklük tarihinin önemli merkezinde yer almaktadır. Bu nedenle Türk dilinin önemli kollarından birisi olan Uygur Türkçesinin atasözleri ve bu atasözlerindeki sözcük öbekleri inceleme konusu olarak seçildi. İki veya daha fazla sözcüğün birleşmesiyle oluşan sözcük öbekleri, Türk dilinin grameri üzerine yapılan çalışmalarda söz dizimi konusu içerisinde değerlendirilmektedir. Uygur atasözlerinde sözcük öbeklerinin kullanım şekillerinin incelendiği bu çalışmada öncelikle sözcük öbekleri gruplandırılacak, sonrasında her bir grupla ilgili örnek atasözleri gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Uygur, Atasözü, Söz dizimi, Sözcük, Öbek

Kaynakça

• AKBAYIR, Sıddık. (2003). Cümle ve Metin Bilgisi. Ankara: Deniz Kültür Yayınları.
• ALBAYRAK, Nurettin. (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• BANGUOĞLU, Tahsin. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• DELİCE, İbrahim. (2003). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• DOĞAN, Levent. (2014). Uygur Türkçesi Grameri. Edirne: Parafiks Yayınevi.
• EKER, Süer. (2011). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• EMET, Abliz. (2001). Uyġur Xelq Maqal - Temsilliri İzahliq Luġiti. Kaşgar, Kaşgar Uyġur Neşriyati.
• ERGİN, Muharrem. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• ERKMAN-AKERSON, Fatma; ÖZİL, Şeyda. (2015). Türkçede Niteleme Sıfat İşlevli Yan Tümceler. Ankara: TDK Yayınları.
• GENCAN, Tahir Nejat. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları.
• GÜRSOY-NASKALİ, Emine. (1997). Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları.
• HATİBOĞLU, Vecihe. (1972). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: TDK Yayınları.
• HAZBAKİYEV, A.; NADİRİY, S.; ŞAVAYEVLER, Ş. (2003). Uyġur Xelqiniñ Maqal ve Temsilliri. Almatı: Qazaqparaq Neşriyati.
• KARAAĞAÇ, Günay (2012). Türkçenin Söz Dizimi. Kesit Yayınları: İstanbul.
• KARAHAN, Leylâ. (2006). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAÖRS, Metin. (2004) “Türk Dilinde Şartlı Birleşik Cümle ve Nevayi’nin II. Divanı Nevadirü’ş-Şebab’da Şartlı Birleşik Cümleler” V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara, s. 1637-1672.
• KERİMOĞLU, Caner. (2014). Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin Karşılaştırmalı Söz Dizimi. Ankara: TDK Yayınları.
• KOÇ, Nurettin. (1996). “Özneyle İlgili Sorunlar”. Türk Dili, S. 533, s. 7-15.
• KORKMAZ, Zeynep. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• MEMTİLİ, Sayit. (2000). Uyġur Xelq Maqal – Temsilliri. Ürümçi: Şincañ Xelq Neşriyati.
• MUZAT, Taşraxman. (2003). Hazirqi Zaman Uyġur Tili. Ürümçi: Şincañ Xelq Neşriyati.
• ÖZKAN, Mustafa; SEVİNÇLİ, Veysi. (2013). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• ÖZTOPÇU, Kurtuluş. (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• ÖZTÜRK, Rıdvan. (2015). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• REHİM, Muhemmet. (1979). Uyġur Xelq Maqal – Temsilliri. Ürümçi: Şincañ Xelq Neşriyati.
• SALİ, Memtimin. (2004). Hazirqi Zaman Uyġur Tili. Ürümçi: Şincañ Univérsitéti Neşriyati.
• SEPER, Süleyman. (2000). Hazirqi Zaman Uyġur Tili. Ürümçi: Şincañ Xelq Neşriyati.
• ŞİMŞEK, Rasim. (1987). Örneklerle Türkçe Sözdizimi-Tümceler, Belirtme Öbekleri, Çözümleme. Trabzon: Kuzey Gazetecilik Matbaacılık.
• TÖMÜR, Xemit. (1987). Hazirqi Zaman Uyġur Tili Grammatikisi (Morfologiya). Pekin: Milletler Neşriyati.
• UZUN, Nadir Engin. (2000). Ana Çizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.