THE NARRATION OF FOUR IMAM IN VERSE WRITTEN IN CHAGATAY TURKISH

Yıl 2021, Sayı: 17, 91 - 145, 18.06.2021

Serap Alper

https://doi.org/10.46400/uygur.933395

Cited By: 1

Öz

ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ MANZUM DÖRT İMAM HİKÂYESİ

Öz

Dört İmam Hikayesi, Karahanlı Devleti hanlarından Yusuf Kadır Han döneminde Kaşgar, Yarkent, Hoten ve Uçatlık şehirlerinde İslam dininin yayılması adına Nasıreddin, Zahireddin, Kıvameddin ve Muineddin adlı imamların gösterdiği çabayı konu edinen bir hikayedir. Karahanlı Devleti’nin islamiyeti kabulüne dair tarihi bir belge niteliği taşımayan bu hikaye, halk muhayyilesinde bu kabulün kutsallık atfedilen kişilerin çabasıyla gerçekleştiği yönündeki inanışın halk ağzıyla ifadesidir. Halk arasında rağbet gördüğünü manzum ve mensur nüshalarının varlığıyla kanıtlayan bu hikayenin Bodleian Kütüphanesi MS.IND.IST.TURK 24 0/232/92 numarada kayıtlı ve daha eski bir tarihte yazıya geçirilmiş olan nüshası ile yine Bodleian Kütüphanesi MS. IND.IST.20 0/232/92 numarada kayıtlı eserin 56b-98a varakları arasındaki daha geç dönemde yazıya geçirilmiş manzum nüshası üzerinde yaptığımız bu çalışma, manzum dini eser yazma geleneğinin bir örneğini daha ortaya çıkarmamızı sağlamıştır. Çağatay Türkçesinin Klasik sonrası dönemine yerleştirdiğimiz bu hikaye, literatüre geçmiş klasik sonrası dönem dil özelliklerini göstermekle birlikte, yazıya geçirildiği tarih itibariyle konuşma diline ait fonetik hususiyetler ile söz varlığını barındırması açısından da Çağatay Türkçesi çalışmalarına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Doğu Türkçesi ağızları, Dört İmam, Uygur Türkçesi, dini liderler

Kaynakça

• BODROGLIGETI, András J.E. (2001), A Grammar of Chagatay, Lincom Europa, Language of the World /Materials 155, Muenchen.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• ERKİN, Ekrem (1996), “Doğu Türkistan’da Sûfî Hocalar”, Erdem, C. VIII, Sayı 23, Ankara, s. 621-656.
• GABAIN, A.von (2000), Eski Türkçenin Grameri, Çev.: Mehmet Akalın, 3. Baskı, TDK, Ankara.
• JARRING, Gunnar (1964), An Eastern Turki-English Dialect Dictionary, Lund.
• KAÇALİN, Mustafa (2011), Niyāzį, Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar: El-Luġātu’n-Nevā’iyye ve’l-İştişhādātu’l-Caġatā’iyye (Giriş-metin-dizinler-tıpkıbasım), TDK, Ankara.
• LESSING, Ferdinand D. (1960), Mongolian-English Dictionary, University of California Press, Berkeley and Los Angeles.
• NECİP, Emir Necipoviç (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Çev.: İklil Kurban, TDK, Ankara.
• SHAW, Robert Barkley (1880), A Sketch of the Turki Language Spoken in Eastern Turkistan (Kashgar and Yarkand), Part II: Vocabulary Turki-English, Calcutta.
• SHAW, Robert Barkley (1897), The History of the Khojas of Eastern-Turkistan summarised from the Tazkira-i-Khwajagan of Muhammed Sadıq Kashghari, Calcutta.
• STEINGASS, F. (1998), A Comprehensive Persian-English Dictionary, Beirut, Lebanon.
• TEKİN, Talat (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 13, Ankara.
• TUĞ, Kadir (2004), Doğu Türkistan’da Hocalar Dönemi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih (Genek Türk Tarihi) Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bişkek.
• Uygur Tiliniŋ İzahliḳ Luġiti, Şincaŋ Ḫelḳ Neşriyati, Ürümçi 1982.