UDUN (HOTEN) HAN VISA SAMBAVA AND HIS PERIOD (912-966)

Yıl 2023, Cilt: - Sayı: 22, 61 - 73, 25.12.2023

Abdulbasit Hebiboğlu

https://doi.org/10.46400/uygur.1334792

Öz

The Udun dynasty was officially established in the early 2nd century BC within the borders of what is now Hoten. Until Islam came to the region, 56 rulers from the Visa family sat on the dynasty's throne and ruled for more than 1000 years. Connecting Central Asia, East-South Asia, and Europe, it played a significant role as a cultural and economic bridge between them. The name of the state was later changed to Uluğ Ağırlık Udun State. Within Hoten, Visa Sambava period, as a result of the correct policies implemented in the fields of politics, culture, economy, education, agriculture and animal husbandry, the people became rich and peaceful in every sense. There is more development in this period than in other periods. As a result of the research of this period, the ethnic origin of Visa Sambava and the political relations of the Udun State on which he sat on the throne with the Karakhanids, the history of the region, as well as the political relations of Visa Sambava with the Tibetans and the Idikut Uyghur State in China as well as other dynasties were tried to be revealed. Their political relations with the Karakhanids, the first Turkish state to accept Islam as the state religion in 920, lasted for a long time and tough struggles took place during this process. In this process, both sides suffered many losses. In the study, the period of Udun ruler Visa Sambava was examined and the political, economic, religious and socio-cultural situation of the period was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Udun Dynasty, Khoten, Visa Sambava, Karakhanids, Tibet

UDUN (HOTEN) HANI VİSA SAMBAVA VE DÖNEMİ (912-966)

Öz

Udun Hanedanlığı, şimdiki Hoten sınırları içerisinde M.Ö. II. yüzyılın başlarında resmî devlet olarak kurulmuştur. Bölgeye İslamiyet gelene kadar hanedanlık tahtına Visa ailesinden 56 hükümdar oturmuş ve 1000 yıldan fazla hüküm sürmüştür. Orta Asya, Doğu-Güney Asya ve Avrupa kıtaları ile bağlantı kurarak onların arasında kültürel ve iktisadi açıdan köprü rolü oynamıştır. Devletin adı sonradan Uluğ Ağılık Udun Devleti olarak değiştirilmiştir. Hoten, Visa Sambava döneminde siyaset, kültür, iktisat, eğitim, tarım ve hayvancılık alanında uygulanan doğru politikalar neticesinde halk her anlamda zenginleşmiş ve huzura kavuşmuştur. Bu dönemde, diğer dönemlere göre daha fazla gelişme söz konusudur. Bu dönemin araştırılması sonucunda Visa Sambava’nın etnik kökeni ve tahtında oturduğu Udun Devleti’nin Karahanlılarla olan siyasi ilişkileri, bölgenin tarihi aynı zamanda Visa Sambava’nın Çin’de Tibetliler ve İdikut Uygur Devleti’nin yanı sıra kurulan diğer hanedanlıklarla olan siyasi ilişkileri ortaya koyulmaya çalışılmıştır. 920’de İslamiyet’i devlet dini olarak kabul eden ilk Türk devleti olan Karahanlılarla siyasi ilişkileri uzun sürmüş ve bu süreç içerisinde çetin mücadeleler yaşanmıştır. Bu süreçte her iki taraf da birçok kayıp vermiştir. Çalışmada, Udun hükümdarı Visa Sambava dönemi incelenerek dönemin siyasi, iktisadi, dinî ve sosyo-kültürel durumu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Udun Hanedanlığı, Hoten, Visa Sambava, Karahanlılar, Tibet

Kaynakça

• Abudukelimi, Bumairimu (2006). Uygur Türklerinin Dinî İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Almas, Turgun. (2010). Uygurlar. Almanya: Dünya Uygur Kurultayı.
• Alptekin, Erkin (1978). Uygur Türkleri. İstanbul: Boğazçi Yayınları.
• Altın Zemin Hoten (1995). Urumçi: Şincan Güzel Sanat Foto Neşriyatı.
• Arış, Kasım (1980). "İpek Diyarı Hoten Hakkında". Şincan Da-Shui İlmi Dergisi Sosyal Bölüm, (3): 53-64.
• B. ed-Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzî G. ve Ebû Saîd Abdülhay (2006). Zeynü’l-Ahbâr. (çev.: Îfâfü’s-Sâit).
• Barthold, Vasily V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. (çev.: Hakkı Dursun Yıldız). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ching, Duan (2020). "Hoten Beyliğinin Adı Hakkında Tekrar Araştırma". (çev.: Abdureşit Abdulhekim). Şincan Sosyal Bölüm Araştırma Dergisi, (1): 54-66.
• Cinkara, Abdullah (2019). "Uygurlar ve İpek Yolu". Asya Araştırmaları Dergisi, 3(2): 329-329-345.
• Çağrı, İsmail (2005). "Udun Sakları Hakkında Kısa Beyanlar". Hoten Ali Pedagojik Bilimler Dergisi, (4): 69-79.
• Çay, Abdulhaluk Mehmet ve Durmuş, İlhami (t.y.). "İskitler". Türk Tarihi Araştırmaları, (1): 575-596.
• Devlet, Cüret (2003). "Tibetlilerin Beşbalık'taki Hükümdarlığı ve Onun Devrilmesi". Hoten Pedagoji Akademisi İlmi Dergisi, (1): 100-101.
• Devleti, Nurmuhammed (2014). Şincan Tezkirecilik Dergisinden Seçilmiş Makaleler, Tarih Sayfalarını Araştırdıkça. Urumçi: Milletler Yayınları.
• Dursun, Behtiyar (1995). "Tibetler’in Udundaki Hükümdarlığı Hakkında". Şincan Sosyal Bölümleri Münberi Dergisi, (4): 47-54.
• Ebu'r-Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Bîrûnî (2020). Kiymetli Taşlar ve Metallar Kitabı el-Cemâhir fî Ma’rifeti’l-Cevâhir. (çev.: Emine Sonnur Özcan). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hoten’in Kısaca Tarihi (2005). Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Hacı, Buayşem (2008). "Udun Beyliği Hanı Visara Sambihava’nın Tarihe Katkısı Hakkında". Şincan Sosyal Bölüm Araştırma Dergisi, (4): 42-47.
• Haci, Buayşem (2008). "Udun Hanı Visa Sambava (Li-Shing Tian)’nın Hangi Millet’e Ait Olduğu Hakkında". Şincan Tezkireçilik Dergisi, (1): 27-32.
• Hudûdü’l Âlem (2018). (çev.: Abdullah Duman ve Murat Ağarı). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Hunkan, Ömer Soner (2011). Türk Hakanlığı Karahanlılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılığı.
• İbrahim, Hikmetyar (2020). "Karahanlılar". Uygurlar Dergisi, (7): 101-112.
• Kallek, Cengiz (2008). Rıtl. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 35, 52-55. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmud (2008). Divânü Lugâti’t-Türk. Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Kırilen, Gürhan (2013). "Xuan Zang’ın Orta Asya İzlenmeleri". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, (1): 63-84.
• Kitapçı, Zekeriya (2004). Doğu Türkistan ve Uygur Türkleri Arasında İslâmiyet. Konya: Yedikubbe Yayınları.
• Muhammed, Adil (2008). Eski Devirdeki Hoten. Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Nizamî, Mahmud (2014). Gaou-zhu-hui’nin Udun Hatırası Adlı Seyahatnamesi. Urumçi: Milletler Yayınları.
• Nurhacı, Haci ve Guo-guang, Chin (1995). Şincan İslam Tarihi. Urumçi: Milletler Yayınları.
• Okudan, Gülseri (2019). Sarayı, Askeri ve İdari Yönleriyle Karahanlı Devleti’nin Teşkilat Tarihi. Ankara: İksad Yayınları.
• Selim, Hudaberdi (1995). "Eski Hoten Hanedanlığı". Şincan Sosyal Bölüm Araştırma Dergisi, (1): 11-12.
• Süleyman, Abdulla (2003). Dünyada Tek Bir Hoten Var. Medeniyet, Maarif, Tababet. Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Şincan’ın Yerli Tarihi (1992). Şincan: Şincan Üniversitesi Yayınları.
• Taşağıl, Ahmet (1998). Hoten. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. C. 19, 251-252. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Taşağıl, Ahmet (2015). Kök Tengri’nin Çocukları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Togan, Zeki Velidi (2020). Umumi Türk Tarihine Giriş. En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. Kazan: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tohti, Nizamidin (2002). Hoten’deki Eski İzler. Urumçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• Turan, Kurban (2003a). "Udun Sak Dilinde Yazılmış Bir Mektup ve Onunla İlişkili Durumlar". Şincan Halk Yayınları, (1). 49-64.
• Turan, Osman (2003b). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi Türk Dünya Nizâmının Millî, İslâmî ve İnsanî Esasları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Türk Dünyası El Kitabı (1992). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Yasin, Yusufcan (2014). "8-13. Yüzyıllarda Uygurlarda Eğitim". Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (4): 151-159.
• Yasin, Yusufcan (2015). "Divanü Lugat-it-Türk’te Geçen Uygurlar ile İlgili Bilgiler Üzerine". Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (5): 69-97.
• Yen-Te, Wang (1989). Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi. (çev.: Özkan İzgi). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yıldırım, Kürşat (2012). "Doğu Türkistan ve İlk Sâkinleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, (1): 419-440.
• Yıldırım, Kürşat (2013). "Doğu Türkistan’da Erken Saka Kültür Çevresi". Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, (206): 469-478.
• Zixiyaou, Liyu (2003). Uygur Tarihi. Urumçi: Milletler Yayınları.