MEZHEPLERİN HABER-İ VÂHİD İLE AMEL ETMEK İÇİN BENİMSEDİKLERİ ŞARTLAR ve BU ŞARTLARIN HÜKÜMLERE ETKİSİ -KİTÂBU’L-CENÂİZ ÖZELİNDE-

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 15, 60 - 83, 15.12.2021

Tacettin Çetintürk

https://doi.org/10.54893/vanid.996960

Cited By: 1

Öz

Fıkıh literatüründe sünnet önemli bir yere sahiptir. Çünkü fıkhın temeli Hz. Peygamber tarafından atılmış ve fıkhın gayesini en iyi bilen ve uygulayan kendisi olmuştur. Bu sebeple şer’î amelî konularda hüküm istinbatı için müctehid imamlar, Kur’an’dan sonra sünnete başvurmuşlardır. Bununla birlikte müctehid imamlar, Hz. Peygamber’den gelen rivayetlerin bazılarını kabul ve onlarla amel etmede görüş ayrılıkları yaşamışlardır. Görüş ayrılıklarının temelinde ise sünnetin ekseriyetini teşkil eden haber-i vâhid vardır. Çünkü haber-i vâhid yapısal açıdan yalan, yanlışlık ve vehm ihtimali bulundurması yanında doğruluğu zan ile sabit olması sebebiyle özellikle Hanefî usûlcülerine göre bilgi ifade etmez. Bu yönüyle haberi vâhid, mütevâtir haber kadar kuvvetli ve bağlayıcı olmayıp zannî bir bilgi ifade eder. Bu doğrultuda haber-i vâhid, “bilgi gerektirmez, zan gerektirir” şeklinde ifade edilmiştir. Bu ifade bağlamında şöyle bir soru(n) ortaya çıkmaktadır: Haber-i vâhid, bilgi ifade etmediği halde, onunla amel edilmesi mümkün müdür? Bu soru(n)dan hareketle zan ifade eden haber-i vâhidin hücceti ve onunla amel edilmesinin mümkün olup olmadığını, mezheplerin haber-i vâhide yaklaşımlarının nasıl olduğunu ve bu durumun cenaze bahsine ilişkin hükümlere nasıl yansıdığını ortaya koymak amacıyla bu çalışma ele alınmıştır. Dolayısıyla bu çalışmanın konusu, haber-i vâhidin hücceti için mezheplerin ileri sürdüğü farklı şartlar ve bu şartların hükümlere -cenaze namazı özelinde- etkisi ile sınırlıdır. Yöntem olarak öncelikle kavramsal çerçevede haber-i vâhidi tanımlamak, bilgi değerini ortaya koymak ve mezheplerin onunla hücceti noktasında benimsedikleri şartları tespit etmek amacıyla ilgili mezheplerin usûl eserleri incelenmiştir. Daha sonra mezheplerin benimsediği bu usûlî yöntem, cenaze bahsindeki yerini belirlemek üzere ilgili mezheplerin fürû kitapları taranmıştır. Bu metottan hareketle mezheplerin usûlde benimsediği ilkenin fürû meselelerine nasıl yansıdığı, haber-î vâhidin zannî bilgi ifade etmesine rağmen onunla amel etmenin gerekçesi ve cenazeye ilişkin bazı hükümlerde mezheplerin farklı hüküm benimsemelerinin nedeni ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mezhep, haber-i vâhid, hüküm, zannî bilgi, cenaze.

Kaynakça

• Âmidî, Ebû’l-Hasen Seyfüddin Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa’lebî. el-İhkâm fî Usûlü’l-Ahkâm. nşr. Abdurrezâk el-Afîfî. Riyad: Dâru’s-Semî’î, 2003.
• Apaydın, Hac Yunus. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/355-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Aslan, Mehmet Selim. “İslam Hukuk Metodolojisinde İstikrâ Yöntemi”. İslam Hukuk Araştırmaları Dergisi 33 (2019), 59-82.
• Bâcî, Ebû’l- Velîd Süleymân b. Halef b. Sa’d et-Tucîbî. İhkâmu’l-Fusûl fî Ahkâmi’l-Usûl. thk. Abdülmecid Turkî. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslâm, 1995.
• Beroje, Sahip. “Zannî Bilginin Mahiyeti, Dindeki Yeri ve Önemi”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi, 951-974.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. thk. Câsim en-Neşemî Uceyl. Kuveyt, 2. Basım, 1414–1994.
• Cezerî, Muhammed b. Yusuf b. Abdullah el-. Mi’râcu’l-Minhâc şerhü Minhaci’l-Vusûli ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. Şa’ban İsmail el-Hüseyin. Kahire: İslâmî Yayınları, 1413.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebû’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî et-Tâî en-Nîsâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-Fıkh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Katar: Külliyetü’ş-Şeri’â, 1. Basım, 1399.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebû’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî et-Tâî en-Nîsâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-Fıkh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Mısır: Daru’l-Vefâ, 1997.
• Debbûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. İsa. Takvîmü’l Edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l kutubi’l ilmiyye, 1. Basım, 2001.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/349-352. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Gazzâlî, Hüccetü’l İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el Gazzâlî et Tûsî. el Müstasfâ ve me’ehu Kitâbu Fevâtihi’r rahamût bi şerhi Müsellemi’s sübut fî usûli’l fıkh. thk. İbrahim Muhammed Ramazan. Beyrut: Dârü’l Arkam, 1414–1994.
• İbn Cüzey, Ebû’l- Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el- Kelbî el-Gırnâtî. el-Kavânînu’l-Fıkhiyye. Fas: Darü’l-Beyzâ, 1935.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el- Makdisî. el- Kâfî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Riyad: Dâru Âlemi Kütüb, 1. Basım, 1997.
• İbn Melek, Abdullatîf. Şerhu’l-Menâr fî usûli ibn Melek. İstanbul: Salâh Bilici Kitapevi, 1385.
• İbn Rüsd, Ebu’l-Velid b. Muhammed b. Ahmed, b. Muhammed el-Hafîd. Bidâyetü’l -Müctehid ve-Nihâyetü’l- Muktesid. Beyrut: Mektebetü’l -Asriyye, 1428/2008.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûu fetâvâ. nşr. Abdurrahman b. Muhammed. Beyrut: Daru’l-Arabiyye, 1398.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. Tenkîhu’l-fusûl fi’l-usûl. thk. Taha Saîd. Kahire: Darü’l-Fikr, 1393.
• Kâsânî, Alauddîn Ebû Bekr b. Mesud. Bedâi’ü’s-Sanâi’ fî tertibi’ş şerâi’. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-Nesefî en-. Keşfü’l-Esrâr şerhi’l-müsannef ale’l-menâr me’e şerhi nûri’- envâr ale’- menâr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1406–1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref en-. Minhâcu’t-Tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1424–2003.
• Pezdevî, Ebû’l-Usr Fahru’l-İslam Ebû’l-Hasan Ali b.Muhammed. Usulü’l-Pezdevî. thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l kutubi’l ilmiyye, 1. Basım, 1997.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullâh b. Mes’ûd el- Mehbûbî el-Buhârî es-. et-Tenzîh şerhu’t-Tenkih. İstanbul: Mektebe-i Saynayi Matbaası, 1310–1882.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî es-. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1419.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed es-. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1. Basım, 1973.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Lahmî el-Ğırnâtî eş-. el-Muvâfakât fî usûlü’ş-şerî’a. thk. Abdullah Dirâz. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1425–2004.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan eş-. el-Asl. Beyrut: Dâru ibn Hazm, 2012.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatip eş-Şirbînî el-Kâhiri eş-. Muğni’l-Muhtâc ilâ ma’rifeti me’ânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Muhammed Bekr İsmail. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2000.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî ez-Zerkeşî eş-Şâfiî ez-. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdülkādir Abdullah Halef el-Ânî. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûni’l-İslamiyye, 2. Basım, 1992.