MOLLA HASAN PEŞEVANGÎ AND HİS ASSESSMENTS ON SUFİSM

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 18, 40 - 63, 15.06.2023

Ömer Faruk Çalımlı

https://doi.org/10.54893/vanid.1239005

Öz

Molla Hasan Peşevangî was born in the Kurukaya village of Tatvan district of Bitlis in 1920 and lived in a period of time when poverty and misery prevailed in the society. He was interested in science from an early age. Since the opportunities in the region he lived in were not suitable, in terms of schools and scholars, he went on many trips to complete his knowledge and took lessons from numerous scholars. He established scientific approval after a total of 17 years of demanding journeys. Molla Hasan, who started to work as an imam in the villages after receiving his scientific approval, did most of his duty in the Güzelkonak village of the Gevaş district of Van, and this situation enabled him to be referred to as Peşevangi. Molla Hasan, who is known for being ascetic and taqwa, affiliated himself to Naqshbandi sheikh Sheikh Maşuk. After dedicating himself to 10 years of spiritual pathway, he acquired the caliphate license from his Sheikh. Molla Hasan and Bediüzzaman involved in mutual correspondence. The content of these letters largely consist of queries directed by Molla Hasan to Bediüzzaman regarding scientific issues. He worked as an imam for a total of 33 years in total and instructed numerous students. Additionally, Molla Hasan, who responded the scientific questions of the people of the region, became a popular figure in terms of science and morality. Molla Hasan took it upon himself to train students wherever he worked and toward the end passed away in Van in 1998. Molla Hasan, who has publications in the fields of Sufism, Arabic language and rhetoric, Fiqh, Kalam and Tafsir, left two caliphs after him. Besides being a sufi in the line of Ahl as-Sunnah, He was instrumental in the training of many scholars, particularly in his region. In this article, Molla Hasan's life, works and his mystical views will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Molla Hasan, Peshevang, Karchikan, Sufi

Molla Hasan Peşevangî ve Tasavvufî Görüşleri

Öz

1920 yılında Bitlis’in Tatvan ilçesine bağlı Kurukaya köyünde dünyaya gelen Molla Hasan Peşevangî seferberlikten yeni çıkılmış, yokluğun ve sefaletin toplumda hakim olduğu bir zaman diliminde yaşamıştır. Muttaki bir babanın oğlu olan Molla Hasan, imamlarıyla meşhur bir aileye mensuptur. Bu özellik onun küçük yaşından itibaren ilme merak salmasını sağlamıştır. Yaşadığı bölgede hem âlim hem de medrese açısından ilmî yetersizliklerin olmasından dolayı ilmini tamamlamak için birçok seyahate çıkmış ve kıymetli âlimlerden dersler almıştır. Toplamda 17 yıl süren zahmetli yolculuklarının ardından ilmi icazetini almıştır. İlmî icazetini aldıktan sonra köylerde imamlık yapmaya başlayan Molla Hasan, görevinin büyük bir kısmını Van’ın Gevaş ilçesine bağlı Güzelkonak köyünde yapmış ve bu durum onun Peşevangî nisbesiyle anılmasını sağlamıştır. Zühd ve takvasıyla tanınan Molla Hasan, Nurşin dergâhının postnişinlerinden Nakşibendî şeyhi Şeyh Maşuk’a intisap etmiştir. 10 yıl süren seyrüsülûkun ardından kendisinden halifelik icazeti almıştır. Molla Hasan ile Bediüzzaman arasında mektuplaşmalar olmuştur. Bu mektupların içeriği genel itibariyle Molla Hasan’ın Bediüzzaman’a ilmi konularla ilgili sorduğu sorulardan oluşmaktadır. Molla Hasan toplamda 33 yıl boyunca hem imamlık vazifesini yürütüp hem de pek çok talebenin yetişmesine vesile olmuştur. Ayrıca bölge halkının ilmi sorularına cevaplar veren Molla Hasan, ilim ve ahlak bakımından herkesçe sevilen bir şahsiyet olmuştur. Molla Hasan görev yaptığı her yerde talebe yetiştirmeyi kendisine görev edinmiş ve 1998 yılında Van’da vefat etmiştir. Tasavvuf, Arap dili ve belâgati, Fıkıh, Kelam ve Tefsir alanlarında eserleri bulunan Molla Hasan, ardında iki de halife bırakmıştır. Molla Hasan, ehl-i sünnet çizgisinde bir mutasavvıf olmasının yanı sıra özellikle bulunduğu bölgede pek çok âlimin yetişmesine vesile olmuştur. Bu makalede Molla Hasan’ın hayatı, eserleri ve eserlerinden hareketle tasavvufî görüşleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Molla Hasan, Peşevang, Karçıkan, Mutasavvıf

Kaynakça

• Abdurrahman-ı Tâğî, İşaretler, haz. A. Selahaddin Kınacı. İstanbul: Sey-Tac Yayınları, 2013.
• Akyüz, Kutbeddin. “Hâlidîliğin Kollarından Biri Olarak Haznevîlik ve Ahmed Haznevî”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 22/43 (2019), 104-126.
• Algar, Hamid. “Nakşibendiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. XXXII/335-337. İstanbul, 2006.
• Baz, İbrahim, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Norşin Dergâhı ve Şeyh Abdurrahman-ı Tâğî” Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 34, (2014), 73-108.
• Canbay, Hasan. Divan. tahk. Abdulhadi Canbay. Van, 2020.
• Canbay, Hasan. Cem’ul-Mesâil ve Fevâidu’l-Resâil. Van: Yazarın Özel Kütüphanesi.
• Canbay, Hasan. Tavdihu’l-Merâm Şerhu Nehcu’l-Enâm. Van: Yazarın Özel Kütüphanesi.
• Canbay, Hasan. Keyfiyetü’l-Beyan fi ulûmi’l-Kur’ân. Van: Yazarın Özel Kütüphanesi.
• Canbay, Hasan. Fedâilü’r-Ramedân li ehli’l-İmân. Van: Yazarın Özel Kütüphanesi.
• Canbay, Hasan. Tuhfetu’l-Munîf li Mübtedii’t-Tasrîf. Van: Yazarın Özel Kütüphanesi.
• Canbay, Muhammed. Molla Hasan’ın Hayatı. Van: Yazarın Özel Kütüphanesi.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Ta’rîfât: Tasavvuf ıstılahları. çev. Abdülaziz Mecdi Tolun. İstanbul: Litera Yayınları, 2014.
• Çağrıcı, Mustafa. “Sabır”. TDV İslâm Ansiklopedisi. XXXV/337-338. İstanbul, 2008.
• Çakır, Mehmet Saki. Seyyid Tâhâ Hakkârî ve Nehrî Dergâhı. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2017.
• Çakır, Mehmet Saki. “Şeyh Abdurrahman-ı Tağî ve Norşin Tekkesinden Yayılan Kollar”. İHYA: Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 3/2, (2017), 26-53.
• Demirtaş, Suat. Halidîyye Risalesi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2016.
• Efe, Adem. Mevlânâ Hâlidî Bağdadî ve Halidîliğin Sosyo-Kültürel Özellikleri. Ankara: Mevlânâ Hâlidî Bağdadî Sempozyumu, 2012.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmiddîn. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2000.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kavak, Abdulcebbar. Mevlânâ Hâlid -i Nakşibendî ve Hâlidîlik. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2016.
• Kuşeyri, Abdülkerim. er-Risâle. nşr. Abdülhalim Mahmud b. eş-Şerîf, 1972.
• Kuşeyri, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyri Risalesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Özaydın, Murat. “Nakşî-Hâlidî Ekolünde Diyarbakır’da Yetişen Mutasavvıflar”. Dicle Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi XV/1 (2013), 275-315.
• Tek, Abdurrezzak. Tarihi Süreçte Tasavvuf ve Tarikatlar. Bursa: Bursa Akademi, 2017.
• Tosun, Necdet. Bahâeddîn Nakşbend Hayatı, Görüşleri, Tarikati. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
• Tosun, Necdet, “Râbıta”. TDV İslâm Ansiklopedisi. XXXIV/378-380. İstanbul, 2007.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. el-Lüma’: İslam Tasavvufu. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.
• Türer, Osman. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Ataç Yayınları, 2011.
• Uludağ, Süleyman. “Mürid”. TDV İslâm Ansiklopedisi. XXXII/47-49. İstanbul, 2006.
• Weismann, Itzchak. Nakşibendîlik. çev. İrfan Kelkitli. İstanbul: Litera Yayınları, 2015.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Yüksel, Müfid. Kürdistan’da Değişim Süreci. Ankara: Sor Yayınları, 1993.