SSCB-Türkiye İlişkilerinde Kıbrıs Sorunu (1964-1979)

Yıl 2018, Sayı: 8, 223 - 246, 18.12.2018

Burçin Canar

Öz

Soğuk Savaş’ın yumuşama döneminde SSCB, Batı Blokuna yönelik barış içinde bir arada yaşama politikasını sürdürürken, Türkiye çok yönlü bir dış politikayı benimsedi. Karşılıklı üst düzey ziyaretlerle pekiştirilen ve iç, bölgesel ve uluslararası etkenlere bağlı olarak gelişen Türk-Sovyet ilişkilerindeki yakınlaşma süreci, 1960’ların ikinci yarısında başladı. Türkiye SSCB ile yakın ilişkilerini 1979’da Sovyetlerin Afganistan müdahalesine kadar sürdürdü. Yumuşama döneminde SSCB’den ziyade Yunanistan, Ankara tarafından bir tehdit olarak görüldü. Türkiye’nin tehdit algısının dönüşümünde ve Türk-Sovyet ilişkilerinin normalleşmesinde Kıbrıs Sorunu önemli bir rol oynamıştır. Bu çalışma, 1964’ten 1979’a SSCB’nin ve Türkiye’nin Kıbrıs politikalarını incelemektedir.Moskova’nın ve Ankara’nın Kıbrıs politikalarında, farklı nedenlerle de olsa, enosis karşıtlığında ortak bir noktada buluştukları savunulmaktadır. Kıbrıs’ın Yunanistan ile olası birleşmesi, Doğu Akdeniz’de NATO/ABD etkisinin artmasına yol açabilecekti. Moskova, Washington’un bölgedeki denetimini arttıracak her politikaya karşı çıkarken; Ankara, Türkiye ve Yunanistan arasındaki bölgesel dengenin korunmasıyla ilgileniyordu. Kıbrıs’ın Yunanistan ile olası birleşmesi aynı zamanda Akdeniz’deki dengeyi Yunanistan’ın lehine bozabilecekti. Bu nedenle SSCB ve Türkiye, Kıbrıs’ın bağımsızlığını desteklediler ve iki toplumun eşit haklarını vurguladılar.

Anahtar Kelimeler

Soğuk Savaş, Sovyet Dış Politikası, Türk Dış Politikası, Doğu Akdeniz, Kıbrıs

The Cyprus Question in USSR-Turkey Relations (1964-1979)

Öz

During the détente period of the Cold War, while USSR maintained its policy of peaceful coexistence toward the Western Bloc, Turkey adopted a multi-faceted foreign policy. Rapprochement process of Turkish-Soviet relations which was reinforced by mutual high-level visits and developed due to internal, regional and international factors, began in the second half of 1960s. Turkey maintained its close relations with the USSR until the latter’s intervention in Afghanistan in 1979. During the détente period, instead of USSR, Greece was seen as a threat by Ankara. The Cyprus Question has played an important role in the transformation of Turkey’s threat perception and normalization of Turkish-Soviet relations. This study analyses the Cyprus policies of USSR and Turkey from 1964 to 1979. It argues that Moscow and Ankara found a common ground in their Cyprus policies on their opposition to enosis, though for different reasons. The possible incorporation of Cyprus into Greece could lead to enlargement of NATO/US influence in the Eastern Mediterranean. While Moscow opposed any policy that would reinforce Washington’s control in the region, Ankara was interested in maintenance of the regional balance between Turkey and Greece. The possible union of Greece and Cyprus could also disrupt the balance in the Mediterranean in favour of Greece. Therefore, USSR and Turkey supported the independence of Cyprus and emphasized the equal rights of the two communities.

Anahtar Kelimeler

Cold War, Soviet Foreign Policy, Turkish Foreign Policy, Eastern Mediterranean, Cyprus

Kaynakça

• Armaoğlu, F. H. (1965). Turkey and the United States: A New Alliance (1). The Turkish Yearbook of International Relations, 6, 1-15.
• Armaoğlu, F. (2000). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995). (12. Baskı). İstanbul: Alkım Yayınevi. Aydın, M. (2004). Turkish Foreign Policy Framework and Analysis. Erişim http://sam.gov.tr/wpcontent/uploads/2011/12/mustafaaydin.pdf
• Aziz, A. (1969a). Sovyetlerin Kıbrıs Tutumları 1965-1970. SBF Dergisi, 24 (4), 201-244.
• Aziz, A. (1969b). 1964 Yılında Kıbrıs Buhranı ve Sovyetler Birliği. SBF Dergisi, 24 (3), 167-210.
• Bölükbaşı, S. (1993). The Johnson Letter Revisited. Middle Eastern Studies, 29 (3), 505-525.
• Bölükbaşı, S. (2001). Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Birleşmiş Milletler: 1954-1996 Arası Barışçı Çözümsüzlük. Faruk Sönmezoğlu (Der.), içinde, Türk Dış Politikasının Analizi (s. 281-305). (2. Baskı). İstanbul: DER Yayınları.
• Brands, Jr., H. W. (1987). America Enters the Cyprus Tangle, 1964. Middle Eastern Studies, 23 (3), 348-362.
• Cutler, R. (2010). Russian Imperial and Soviet Relations with Greece and Turkey: A Comparative International Systems Perspective. Erişim http://www.robertcutler.org/download/html/ch91dc.html
• Erhan, Ç. (2001). 1960-1980 ABD ve NATO’yla İlişkiler. Baskın Oran (Der.), içinde, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (s. 681-715). (2. Baskı). İstanbul: İletişim.
• Excerpts From Gromyko’s Speech Before the U.N. (1964, Aralık 8). The New York Times. Erişim https://www.nytimes.com/1964/12/08/archives/excerpts-from-gromykos-speechbefore-the-un.html
• Excerpts From Gromyko’s Speech at U.N. Assembly (1975, Eylül 24). The New York Times. Erişim https://www.nyti.ms/1PtZDrD
• Fırat, M. (1997). 1960-1971 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Fırat, M. (2001). 1960-1980 Yunanistan’la İlişkiler. Baskın Oran (Der.), içinde, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (s. 716-767). (2. Baskı). İstanbul: İletişim.
• General Assembly Resolutions 20th Session 2077 (XX). (1965). Question of Cyprus. Erişim http://www.un.org/documents/ga/res/20/ares20.html
• Geneva Declaration of July 1974 on Cyprus. (1974). Erişim www.prio-cyprusdisplacement. net/images/users/1/1974-Geneva-Declaration-pdf Gönlübol, M., Ülman, H., Esmer, A. Ş., Sar, C., Sezer, D., Bilge, A. S., Sander, O., Kürkçüoğlu, Ö., (1996). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995). (9. Baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Harris, G. (1972). Cross-Alliance Politics: Turkey and the Soviet Union. The Turkish Yearbook of International Relations, 12, 1-32.
• Koura, J. (2009). Greek-Turkish Struggle for Cyprus: United States Foreign Policy Towards the ‘Cyprus Question’ during the 1960s. Erişim http://usd.ff.cuni.cz/system/files/Dvacate%3%A1t%C3%A9%20stolet%C3%AD%20092%20C%20Koura.pdf
• Landau, J. M. (1976). Johnson’s 1964 Letter to İnönü and the Greek Lobbying at the White House. The Turkish Yearbook of International Relations, 14, 45-58.
• Letter From Soviet General Secretary Brezhnev to President Nixon, July 23, 1974. Erişim https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v15/d206
• National Security Council Report. (1960). Statement of U.S. Policy Toward Cyprus. Erişim https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1958-60v10pl/d347
• Public Record Office FO 371/174978a. (1964, October 20). Ankara to Foreign Office.
• Public Record Office FO 371/174978b. (1964, November 13). Visit By Turkish Foreign Minister to Moscow.
• Sakkas, J. ve Zhukova N. (2013). The Soviet Union, Turkey and the Cyprus Problem. Journal Les Cahiers Irice, 1 (10), 123-135.
• Sander, O. (2002). Siyasi Tarih (1918-1994). (10. Baskı). Ankara: İmge.
• Sezer, D. B. (1985). Peaceful Coexistence: Turkey and the Near East in Soviet Foreign Policy. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 481, 117-126.
• Sönmezoğlu, F., Arıboğan, Ü., Ayman, G., Dedeoğlu, B., (2005). Uluslararası İlişkiler Sözlüğü. (4. Baskı). İstanbul: DER Yayınları.
• Security Council Resolution 186 of 4 March 1964. Erişim http://unscr.com/en/resolutions/186
• Security Council Resolution 353 of 20 July 1974. Erişim http://unscr.com/en/resolutions/353
• Security Council Resolution 360 of 16 August 1974. Erişim http://unscr.com/en/resolutions/360
• Stergiou, A. (2007). Soviet Policy Toward Cyprus. The Cyprus Review, 19 (2), 83-106. Telegram From the Embassy in Turkey to the Department of State (15 Temmuz 1974). Erişim https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v30/d85
• Tellal, E. (2000). Uluslararası ve Bölgesel Gelişmeler Çerçevesinde SSCB–Türkiye İlişkileri (1953-1964). Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
• Tellal, E. (2001a). 1960-1980 SSCB’yle İlişkiler. Baskın Oran (Der.), içinde, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (s.769-783). (2. Baskı). İstanbul: İletişim.
• Tellal, E. (2001b). 1945-1960 SSCB’yle İlişkiler. Baskın Oran (Der.), içinde, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (s. 499-521). (2. Baskı). İstanbul: İletişim.
• Uslu, N. (2003). The Cyprus Question As an Issue of Turkish Foreign Policy and Turkish-American Relations 1959-2003. New York: Nova Science Publishers.