Batı Kanonu Hayal Perdesinde: Tiyatrotem Yeniden Yazım ve Yeniden Çevirilerinde "Absürd", "Tragedya" ve "Komedya" Kavramlarının Dönüşümü

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 26 - 58, 30.06.2020

Başak Ergil

Öz

Çeviri, yazınsal ve kültürel ürün ve olguların dolaşımını, yeniden üretimini ve aktarımını sağlayan başlıca taşıyıcılardandır. Ulusal yazınlara, farklı metin türlerine ve yazarlara, hatta kavramlara ilişkin ün ve imaj çeviri yoluyla oluşturulur ve dönüştürülür. Türkiye kültür dizgesi, içinde tiyatronun da olduğu birçok geleneği, akımı ve metin türünü Tanzimat’tan bu yana Batı’dan almış ve kendi gerçekliği içinde işler hale getirmeye çalışmıştır. Uzun bir sözlü ve performatif teatral geleneği olan Türkiye tiyatrosu, Batı’nın yazılı tiyatro geleneğine ilişkin yaklaşım ve kavramların çeviri yoluyla yoğun olarak aktarımına maruz kalması sebebiyle çeviribilim araştırmaları açısından çok geniş araştırma alanları ve konuları sunmaktadır. Bu çalışmada, Batı kanonunun bazı temel dramatik yapıtlarını hem okunmak hem de hayal perdesine yansıtmak üzere yeniden çeviren ve yazan Tiyatrotem’in yeniden çeviri/yeniden yazım etkinlikleri dolayımında “absürd”, “tragedya” ve “komedya” kavramlarının dönüşümü ele alınacaktır. Çalışma, William Shakespeare’in tarihsel bir tragedyası olan Richard III, Molière’in klasik bir komedyası olan Tartuffe ve yazınbilim literatüründe pek çok kaynağın ilk Absürd tiyatro örneği olarak kabul ettiği Alfred Jarry’nin Ubu Roi ve Ubu Enchaîné oyunlarını farklı Tiyatrotem yeniden çevirileri ve yeniden yazımları üzerinden incelemeyi; özellikle Âlem Buysa Kral Übü, III. Riçırd Faciası, Tartüf Bey ve Gündüz Niyetine başlıklı oyunlar üzerine yoğunlaşarak söz konusu üç kavramın nasıl bir dönüşüme uğradığını ele almayı hedeflemektedir. Bu çalışma ayrıca, Tiyatrotem yeniden çevirileri ve yeniden yazımlarının bu kavramları dönüştürürken ve yer yer yapısızlaştırırken, alıcı kültürdeki teatral, estetik ve gösterimsel yapıyı da yeni(likçi) tartışmalara, dönüşümlere, yönelimlere ve yapısızlaşmalara taşıdığını göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Absürd tiyatro çevirisi, Tiyatrotem, yeniden çeviri, yeniden yazım, Batı kanonu çevirileri.

Western Canon the Shadow Screen: TheTransformation of the Concepts “Absurd,” “Tragedy” and “Comedy” in the Rewritings and Retranslation by Tiyatrotem

Öz

Translation is one of the primary transmitters of literary and cultural products and phenomena allowing them to circulate, be reproduced and transferred across time and space. The fame and image pertaining to national literatures, genres and authors as well as even to concepts are formed and transformed by means of translation. Turkish cultural system has transferred many traditions, movements and genres (including those of theatre) from the West ever since the Tanzimat Period, and tried to make them function in their own rights under the very circumstances of the target culture. Turkish theatre, with a long oral and performative theatrical tradition, provides the translation studies scholar with a variety of fields and topics of research as it has been exposed to constant transfer of approaches and concepts of the Western written and literary forms of theatre. This research looks into the transformation of the concepts “absurd,” “tragedy” and “comedy” by means of the retranslation and rewriting practices of Tiyatrotem, who have reproduced some canonical plays of Western culture with the intention of coming up with texts that are both readable and performable on shadow screen. The research centers around a variety of Tiyatrotem’s rewritings and retranslations of Richard III, a historical tragedy by William Shakespeare; Tartuffe, a classical comedy by Molière; and Alfred Jarry’s plays Ubu Roi and Ubu Enchaîné, the first examples of the Theatre of the Absurd as most scholars of literary studies have agreed. The main aim of this research is to focus on four rewritings by Tiyatrotem: Âlem Buysa Kral Übü (a rewriting of Ubu Roi), Gündüz Niyetine (a rewriting of Ubu Enchaîné), III. Riçırd Faciası (a rewriting of Richard III), and Tartüf Bey (a rewriting of Tartuffe). Focusing on these four rewritings of Western canonical plays, the transformation of the definitions of the concepts “absurd,” “tragedy” and “comedy” are sought. The main argument that follows the analysis and evaluation of the above-mentioned works is that Tiyatrotem’s retranslations and rewritings not only transform the definitions of these concepts and sometimes deconstruct them, but they also lead to new and innovative processes of deconstruction, as well as to discussions and tendencies in terms of the theatrical, aesthetic and performative structures and traditions prevailing in the receiving culture.

Anahtar Kelimeler

Translation of the Theatre of the Absurd, Tiyatrotem, retranslation, rewriting, translations of the Western canon.

Kaynakça

• Arrojo, R. (1995). The Death of the Author and the Limits of Translator‟s Visibility. Marry Snell-Hornby, Z. Jettmarova, K. Kaindl (Ed.) içinde (s.21-32). Amsterdam: John Benjamins.
• Bassnett, S. (1991). Translating for the Theatre: The Case Against Performability. TTR: traduction, terminologie, rédaction, 4(1), 99-11.
• Bassnett, S. (1998). Still Trapped in the Labyrinth: Further Reflections on Translation and Theatre. Contructing Cultures: Essays on Literary Translation içinde (s. 90-108). Clevedon: Multilingual Matters.
• Barthes, R. (1988). The Death of the Author. David Lodge (Ed.), Modern Criticism and Theory: A Reader içinde. Londra ve New York: Longman.
• Çelik, S. (2003). Modern sonrasında dramatik metinler Dramatic Texts in Postmodern Period. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 15(15). DOI: 10.1501/TAD_0000000015
• Genette, G. (1997). Paratexts: Thresholds of interpretation. Cambridge: Cambridge University Press.
• Güçbilmez, B. (2011). Tiyatrotem Yapımlarında Oyuncu-Rol-Kukla İlişkisi Üzerine Kaba-Taslak. Mimesis, 18, 179-184.
• Gültürk, B. (2011). Tiyatrotem Oyunlarında Karnavalesk. Mimesis, 18, 197-206.
• Jarry, A. (1896). Ubu Roi. Paris: Edition de Mercure de France.
• Jarry, A. (2004). Kral Übü Şehsuvar Aktaş, Ayşe Selen(Çev.). İstanbul: Mitos Boyut.
• Jarry, A. (2010). Zincire Vurulmuş Übü. Şehsuvar Aktaş, Ayşe Selen (Çev.). İstanbul: Mitos Boyut.
• Koskinen, K. (1994). (Mis)translating the Untranslatable: The Impact of Deconstruction and Post-structuralism on Translation Theory. Meta, 39 (3), 446–452. https://doi.org/10.7202/003344ar
• Kovala, U. (1996). Translations, Paratextual Mediation and Ideological Closure. Target: International Journal of Translation Studies, 8(1), 119-147.
• Kurultay, T. (1992). Yazın Çevirisinde Yitim. Varlık, 28-29.
• Lefevere, A. (1992). Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary Fame. Londra ve New York: Routledge.
• Lefevere, A. (1996). Translation and Canon Formation: Nine Decades of Drama in the United States. Translation, Power, Subversion içinde (ed. Román Álvarez Rodríguez; M Carmen África Vidal) (s. 138-155),
• Clevedon: Multilingual Matters. Molière (2008). Tartüf. Ayşe Selen, Şehsuvar Aktaş, Çetin Sarıkartal (Çev.). İstanbul: Mitos Boyut.
• Öndül, S. (2011). Hakiki Gala‟da “Dramatik Olan”ın Zihin Ekranına Düşürdükleri. Mimesis, 18, 167-172.
• Sarıkartal, Ç. (2011). Tiyatrotem Oyunlarına Dramaturji ve Reji Yapmak. Mimesis, 18,189-196.
• Selen, A., & Aktaş, Ş. (2004). Çevirmenin Notu. Kral Übü içinde (s. 8). İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen A., & Aktaş Ş. (2010). Jarry ve Übü. Kral Übü‟nün içinde (s. 5-7). İstanbul: Mitos Boyut
• Selen, A., & Aktaş Ş. (2014a). Gündüz Niyetine. Tiyatrotem Oyunları 3 içinde (s. 13-46). İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen, A., & Aktaş Ş. (2014b). Sezonun Kâbusu. Tiyatrotem Oyunları 3 içinde (s. 97-134). İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen, A., & Aktaş Ş. (2014c). Önsöz. Tiyatrotem Oyunları 3 içinde (s. 5-12). İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen A., & Aktaş Ş., Sarıkartal, Ç. (2008). Önsöz. Tartüf içinde (s. 5-6). İstanbul: Mitos, Boyut.
• Selen, A., & Aktaş, Ş., Sarıkartal, Ç. (2009a). Tiyatrotem Oyunları. İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen, A., & Aktaş, Ş., Sarıkartal, Ç. (2009b). Önsöz. Tiyatrotem Oyunları içinde (s. 5-10). İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen, A., & Aktaş, Ş., Sarıkartal, Ç. (2009c). Âlem Buysa Kral Übü. Tiyatrotem Oyunları içinde (s. 67-102). İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen, A., & Aktaş, Ş., Sarıkartal, Ç. (2009d). III. Riçırd Faciası. Tiyatrotem Oyunları içinde, (s. 103-158). İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen, A., & Aktaş, Ş., Sarıkartal, Ç. (2009e). Tartüf Bey. Tiyatrotem Oyunları içinde, (s. 159-220). İstanbul: Mitos Boyut.
• Selen, A., & Aktaş, Ş., Sarıkartal, Ç. (2017). Önsöz. Tartüf içinde (s. 5-6). İstanbul: Mitos Boyut.
• Strindberg, A. (2014). Matmazel Julie. Ayşe Selen (Çev.) Tiyatro Tem Oyunları 3 içinde (s. 47-96). İstanbul: Mitos Boyut.
• Tahir-Gürçağlar, Şehnaz (2002). What Texts Don‟t Tell: The Uses of Paratexts in Translation Research. Theo Hermans (Ed.). Crosscultural Transgressions. Research Models in Translation Studies 2: Historical and Ideological Issues içinde (s. 44-60). Manchester: St Jerome Publishing. Tartüf Bey (t.y.) Erişim adresi: http://www.tiyatrotem.com/tartuf-bey/
• Toury, G. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.
• Venuti, L. (2013). Translation Changes Everything. Londra ve New York: Routledge.
• Vermeer, H. (2000). Skopos and Commission in Translational Action. Lawrence Venuti (Ed.) The Translation Studies Reader içinde (s. 227238). Londra ve New York: Routledge.